Viveka Chudamani Lyrics In Oriya/Odia
ସର୍ଵଵେଦାଂତସିଦ୍ଧାଂତଗୋଚରଂ ତମଗୋଚରମ୍ ।
ଗୋଵିଂଦଂ ପରମାନଂଦଂ ସଦ୍ଗୁରୁଂ ପ୍ରଣତୋଽସ୍ମ୍ୟହମ୍ ॥ 1॥
ଜଂତୂନାଂ ନରଜନ୍ମ ଦୁର୍ଲଭମତଃ ପୁଂସ୍ତ୍ଵଂ ତତୋ ଵିପ୍ରତା
ତସ୍ମାଦ୍ଵୈଦିକଧର୍ମମାର୍ଗପରତା ଵିଦ୍ଵତ୍ତ୍ଵମସ୍ମାତ୍ପରମ୍ ।
ଆତ୍ମାନାତ୍ମଵିଵେଚନଂ ସ୍ଵନୁଭଵୋ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନା ସଂସ୍ଥିତିଃ
ମୁକ୍ତିର୍ନୋ ଶତଜନ୍ମକୋଟିସୁକୃତୈଃ ପୁଣ୍ୟୈର୍ଵିନା ଲଭ୍ୟତେ ॥ 2॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଶତକୋଟିଜନ୍ମସୁ କୃତୈଃ)
ଦୁର୍ଲଭଂ ତ୍ରୟମେଵୈତଦ୍ଦେଵାନୁଗ୍ରହହେତୁକମ୍ ।
ମନୁଷ୍ୟତ୍ଵଂ ମୁମୁକ୍ଷୁତ୍ଵଂ ମହାପୁରୁଷସଂଶ୍ରୟଃ ॥ 3॥
ଲବ୍ଧ୍ଵା କଥଂଚିନ୍ନରଜନ୍ମ ଦୁର୍ଲଭଂ (ପାଠଭେଦଃ – କଥଂଚିନ୍)
ତତ୍ରାପି ପୁଂସ୍ତ୍ଵଂ ଶ୍ରୁତିପାରଦର୍ଶନମ୍ ।
ୟସ୍ତ୍ଵାତ୍ମମୁକ୍ତୌ ନ ୟତେତ ମୂଢଧୀଃ
ସ ହ୍ୟାତ୍ମହା ସ୍ଵଂ ଵିନିହଂତ୍ୟସଦ୍ଗ୍ରହାତ୍ ॥ 4॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଆତ୍ମହା ସ୍ଵଂ)
ଇତଃ କୋ ନ୍ଵସ୍ତି ମୂଢାତ୍ମା ୟସ୍ତୁ ସ୍ଵାର୍ଥେ ପ୍ରମାଦ୍ୟତି ।
ଦୁର୍ଲଭଂ ମାନୁଷଂ ଦେହଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ତତ୍ରାପି ପୌରୁଷମ୍ ॥ 5॥
ଵଦଂତୁ ଶାସ୍ତ୍ରାଣି ୟଜଂତୁ ଦେଵାନ୍ (ପାଠଭେଦଃ – ପଠଂତୁ)
କୁର୍ଵଂତୁ କର୍ମାଣି ଭଜଂତୁ ଦେଵତାଃ ।
ଆତ୍ମୈକ୍ୟବୋଧେନ ଵିନାପି ମୁକ୍ତି- (ପାଠଭେଦଃ – ଵିନା ଵିମୁକ୍ତିଃ ନ)
ର୍ନ ସିଧ୍ୟତି ବ୍ରହ୍ମଶତାଂତରେଽପି ॥ 6॥
ଅମୃତତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ନାଶାସ୍ତି ଵିତ୍ତେନେତ୍ୟେଵ ହି ଶ୍ରୁତିଃ ।
ବ୍ରଵୀତି କର୍ମଣୋ ମୁକ୍ତେରହେତୁତ୍ଵଂ ସ୍ଫୁଟଂ ୟତଃ ॥ 7॥
ଅତୋ ଵିମୁକ୍ତ୍ୟୈ ପ୍ରୟତେତ ଵିଦ୍ଵାନ୍
ସନ୍ନ୍ୟସ୍ତବାହ୍ୟାର୍ଥସୁଖସ୍ପୃହଃ ସନ୍ ।
ସଂତଂ ମହାଂତଂ ସମୁପେତ୍ୟ ଦେଶିକଂ
ତେନୋପଦିଷ୍ଟାର୍ଥସମାହିତାତ୍ମା ॥ 8॥
ଉଦ୍ଧରେଦାତ୍ମନାଽଽତ୍ମାନଂ ମଗ୍ନଂ ସଂସାରଵାରିଧୌ ।
ୟୋଗାରୂଢତ୍ଵମାସାଦ୍ୟ ସମ୍ୟଗ୍ଦର୍ଶନନିଷ୍ଠୟା ॥ 9॥
ସନ୍ନ୍ୟସ୍ୟ ସର୍ଵକର୍ମାଣି ଭଵବଂଧଵିମୁକ୍ତୟେ ।
ୟତ୍ୟତାଂ ପଂଡିତୈର୍ଧୀରୈରାତ୍ମାଭ୍ୟାସ ଉପସ୍ଥିତୈଃ ॥ 10॥
ଚିତ୍ତସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧୟେ କର୍ମ ନ ତୁ ଵସ୍ତୂପଲବ୍ଧୟେ ।
ଵସ୍ତୁସିଦ୍ଧିର୍ଵିଚାରେଣ ନ କିଂଚିତ୍କର୍ମକୋଟିଭିଃ ॥ 11॥
ସମ୍ୟଗ୍ଵିଚାରତଃ ସିଦ୍ଧା ରଜ୍ଜୁତତ୍ତ୍ଵାଵଧାରଣା ।
ଭ୍ରାଂତୋଦିତମହାସର୍ପଭୟଦୁଃଖଵିନାଶିନୀ ॥ 12॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଭ୍ରାଂତ୍ୟୋ)
ଅର୍ଥସ୍ୟ ନିଶ୍ଚୟୋ ଦୃଷ୍ଟୋ ଵିଚାରେଣ ହିତୋକ୍ତିତଃ ।
ନ ସ୍ନାନେନ ନ ଦାନେନ ପ୍ରାଣାୟାମଶତେନ ଵା ॥ 13॥
ଅଧିକାରିଣମାଶାସ୍ତେ ଫଲସିଦ୍ଧିର୍ଵିଶେଷତଃ ।
ଉପାୟା ଦେଶକାଲାଦ୍ୟାଃ ସଂତ୍ୟସ୍ମିନ୍ସହକାରିଣଃ ॥ 14॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସଂତ୍ୟସ୍ୟାଂ)
ଅତୋ ଵିଚାରଃ କର୍ତଵ୍ୟୋ ଜିଜ୍ଞାସୋରାତ୍ମଵସ୍ତୁନଃ ॥
ସମାସାଦ୍ୟ ଦୟାସିଂଧୁଂ ଗୁରୁଂ ବ୍ରହ୍ମଵିଦୁତ୍ତମମ୍ ॥ 15॥
ମେଧାଵୀ ପୁରୁଷୋ ଵିଦ୍ଵାନୂହାପୋହଵିଚକ୍ଷଣଃ ।
ଅଧିକାର୍ୟାତ୍ମଵିଦ୍ୟାୟାମୁକ୍ତଲକ୍ଷଣଲକ୍ଷିତଃ ॥ 16॥
ଵିଵେକିନୋ ଵିରକ୍ତସ୍ୟ ଶମାଦିଗୁଣଶାଲିନଃ ।
ମୁମୁକ୍ଷୋରେଵ ହି ବ୍ରହ୍ମଜିଜ୍ଞାସାୟୋଗ୍ୟତା ମତା ॥ 17॥
ସାଧନାନ୍ୟତ୍ର ଚତ୍ଵାରି କଥିତାନି ମନୀଷିଭିଃ ।
ୟେଷୁ ସତ୍ସ୍ଵେଵ ସନ୍ନିଷ୍ଠା ୟଦଭାଵେ ନ ସିଧ୍ୟତି ॥ 18॥
ଆଦୌ ନିତ୍ୟାନିତ୍ୟଵସ୍ତୁଵିଵେକଃ ପରିଗଣ୍ୟତେ ।
ଇହାମୁତ୍ରଫଲଭୋଗଵିରାଗସ୍ତଦନଂତରମ୍ ।
ଶମାଦିଷଟ୍କସଂପତ୍ତିର୍ମୁମୁକ୍ଷୁତ୍ଵମିତି ସ୍ଫୁଟମ୍ ॥ 19॥
ବ୍ରହ୍ମ ସତ୍ୟଂ ଜଗନ୍ମିଥ୍ୟେତ୍ୟେଵଂରୂପୋ ଵିନିଶ୍ଚୟଃ ।
ସୋଽୟଂ ନିତ୍ୟାନିତ୍ୟଵସ୍ତୁଵିଵେକଃ ସମୁଦାହୃତଃ ॥ 20॥
ତଦ୍ଵୈରାଗ୍ୟଂ ଜିହାସା ୟା ଦର୍ଶନଶ୍ରଵଣାଦିଭିଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଜୁଗୁପ୍ସା ୟା)
ଦେହାଦିବ୍ରହ୍ମପର୍ୟଂତେ ହ୍ୟନିତ୍ୟେ ଭୋଗଵସ୍ତୁନି ॥ 21॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଭୋଗ୍ୟଵସ୍ତୁନି)
ଵିରଜ୍ୟ ଵିଷୟଵ୍ରାତାଦ୍ଦୋଷଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ।
ସ୍ଵଲକ୍ଷ୍ୟେ ନିୟତାଵସ୍ଥା ମନସଃ ଶମ ଉଚ୍ୟତେ ॥ 22॥
ଵିଷୟେଭ୍ୟଃ ପରାଵର୍ତ୍ୟ ସ୍ଥାପନଂ ସ୍ଵସ୍ଵଗୋଲକେ ।
ଉଭୟେଷାମିଂଦ୍ରିୟାଣାଂ ସ ଦମଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ।
ବାହ୍ୟାନାଲଂବନଂ ଵୃତ୍ତେରେଷୋପରତିରୁତ୍ତମା ॥ 23॥
ସହନଂ ସର୍ଵଦୁଃଖାନାମପ୍ରତୀକାରପୂର୍ଵକମ୍ ।
ଚିଂତାଵିଲାପରହିତଂ ସା ତିତିକ୍ଷା ନିଗଦ୍ୟତେ ॥ 24॥
ଶାସ୍ତ୍ରସ୍ୟ ଗୁରୁଵାକ୍ୟସ୍ୟ ସତ୍ୟବୁଦ୍ଧ୍ୟଵଧାରଣମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ସତ୍ୟବୁଦ୍ଧ୍ୟାଵଧାରଣା)
ସା ଶ୍ରଦ୍ଧା କଥିତା ସଦ୍ଭିର୍ୟୟା ଵସ୍ତୂପଲଭ୍ୟତେ ॥ 25॥
ସର୍ଵଦା ସ୍ଥାପନଂ ବୁଦ୍ଧେଃ ଶୁଦ୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଣି ସର୍ଵଦା । (ପାଠଭେଦଃ – ସମ୍ୟଗାସ୍ଥାପନଂ)
ତତ୍ସମାଧାନମିତ୍ୟୁକ୍ତଂ ନ ତୁ ଚିତ୍ତସ୍ୟ ଲାଲନମ୍ ॥ 26॥
ଅହଂକାରାଦିଦେହାଂତାନ୍ ବଂଧାନଜ୍ଞାନକଲ୍ପିତାନ୍ ।
ସ୍ଵସ୍ଵରୂପାଵବୋଧେନ ମୋକ୍ତୁମିଚ୍ଛା ମୁମୁକ୍ଷୁତା ॥ 27॥
ମଂଦମଧ୍ୟମରୂପାପି ଵୈରାଗ୍ୟେଣ ଶମାଦିନା ।
ପ୍ରସାଦେନ ଗୁରୋଃ ସେୟଂ ପ୍ରଵୃଦ୍ଧା ସୂୟତେ ଫଲମ୍ ॥ 28॥
ଵୈରାଗ୍ୟଂ ଚ ମୁମୁକ୍ଷୁତ୍ଵଂ ତୀଵ୍ରଂ ୟସ୍ୟ ତୁ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ତସ୍ମିନ୍ନେଵାର୍ଥଵଂତଃ ସ୍ୟୁଃ ଫଲଵଂତଃ ଶମାଦୟଃ ॥ 29॥
ଏତୟୋର୍ମଂଦତା ୟତ୍ର ଵିରକ୍ତତ୍ଵମୁମୁକ୍ଷୟୋଃ ।
ମରୌ ସଲିଲଵତ୍ତତ୍ର ଶମାଦେର୍ଭାନମାତ୍ରତା ॥ 30॥
ମୋକ୍ଷକାରଣସାମଗ୍ର୍ୟାଂ ଭକ୍ତିରେଵ ଗରୀୟସୀ ।
ସ୍ଵସ୍ଵରୂପାନୁସଂଧାନଂ ଭକ୍ତିରିତ୍ୟଭିଧୀୟତେ ॥ 31॥
ସ୍ଵାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵାନୁସଂଧାନଂ ଭକ୍ତିରିତ୍ୟପରେ ଜଗୁଃ ।
ଉକ୍ତସାଧନସଂପନ୍ନସ୍ତତ୍ତ୍ଵଜିଜ୍ଞାସୁରାତ୍ମନଃ ।
ଉପସୀଦେଦ୍ଗୁରୁଂ ପ୍ରାଜ୍ଞଂ ୟସ୍ମାଦ୍ବଂଧଵିମୋକ୍ଷଣମ୍ ॥ 32॥
ଶ୍ରୋତ୍ରିୟୋଽଵୃଜିନୋଽକାମହତୋ ୟୋ ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ତମଃ ।
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟୁପରତଃ ଶାଂତୋ ନିରିଂଧନ ଇଵାନଲଃ ।
ଅହେତୁକଦୟାସିଂଧୁର୍ବଂଧୁରାନମତାଂ ସତାମ୍ ॥ 33॥
ତମାରାଧ୍ୟ ଗୁରୁଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ପ୍ରହ୍ଵପ୍ରଶ୍ରୟସେଵନୈଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରହ୍ଵଃ)
ପ୍ରସନ୍ନଂ ତମନୁପ୍ରାପ୍ୟ ପୃଚ୍ଛେଜ୍ଜ୍ଞାତଵ୍ୟମାତ୍ମନଃ ॥ 34॥
ସ୍ଵାମିନ୍ନମସ୍ତେ ନତଲୋକବଂଧୋ
କାରୁଣ୍ୟସିଂଧୋ ପତିତଂ ଭଵାବ୍ଧୌ ।
ମାମୁଦ୍ଧରାତ୍ମୀୟକଟାକ୍ଷଦୃଷ୍ଟ୍ୟା
ଋଜ୍ଵ୍ୟାତିକାରୁଣ୍ୟସୁଧାଭିଵୃଷ୍ଟ୍ୟା ॥ 35॥
ଦୁର୍ଵାରସଂସାରଦଵାଗ୍ନିତପ୍ତଂ
ଦୋଧୂୟମାନଂ ଦୁରଦୃଷ୍ଟଵାତୈଃ ।
ଭୀତଂ ପ୍ରପନ୍ନଂ ପରିପାହି ମୃତ୍ୟୋଃ
ଶରଣ୍ୟମନ୍ୟଦ୍ୟଦହଂ ନ ଜାନେ ॥ 36॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଅନ୍ୟଂ)
ଶାଂତା ମହାଂତୋ ନିଵସଂତି ସଂତୋ
ଵସଂତଵଲ୍ଲୋକହିତଂ ଚରଂତଃ ।
ତୀର୍ଣାଃ ସ୍ଵୟଂ ଭୀମଭଵାର୍ଣଵଂ ଜନା-
ନହେତୁନାନ୍ୟାନପି ତାରୟଂତଃ ॥ 37॥
ଅୟଂ ସ୍ଵଭାଵଃ ସ୍ଵତ ଏଵ ୟତ୍ପର-
ଶ୍ରମାପନୋଦପ୍ରଵଣଂ ମହାତ୍ମନାମ୍ ।
ସୁଧାଂଶୁରେଷ ସ୍ଵୟମର୍କକର୍କଶ-
ପ୍ରଭାଭିତପ୍ତାମଵତି କ୍ଷିତିଂ କିଲ ॥ 38॥
ବ୍ରହ୍ମାନଂଦରସାନୁଭୂତିକଲିତୈଃ ପୂତୈଃ ସୁଶୀତୈର୍ୟୁତୈ- (ପାଠଭେଦଃ – ସୁଶୀତୈଃ ସିତୈଃ)
ର୍ୟୁଷ୍ମଦ୍ଵାକ୍କଲଶୋଜ୍ଝିତୈଃ ଶ୍ରୁତିସୁଖୈର୍ଵାକ୍ୟାମୃତୈଃ ସେଚୟ ।
ସଂତପ୍ତଂ ଭଵତାପଦାଵଦହନଜ୍ଵାଲାଭିରେନଂ ପ୍ରଭୋ
ଧନ୍ୟାସ୍ତେ ଭଵଦୀକ୍ଷଣକ୍ଷଣଗତେଃ ପାତ୍ରୀକୃତାଃ ସ୍ଵୀକୃତାଃ ॥ 39॥
କଥଂ ତରେୟଂ ଭଵସିଂଧୁମେତଂ
କା ଵା ଗତିର୍ମେ କତମୋଽସ୍ତ୍ୟୁପାୟଃ ।
ଜାନେ ନ କିଂଚିତ୍କୃପୟାଽଵ ମାଂ ପ୍ରଭୋ
ସଂସାରଦୁଃଖକ୍ଷତିମାତନୁଷ୍ଵ ॥ 40॥
ତଥା ଵଦଂତଂ ଶରଣାଗତଂ ସ୍ଵଂ
ସଂସାରଦାଵାନଲତାପତପ୍ତମ୍ ।
ନିରୀକ୍ଷ୍ୟ କାରୁଣ୍ୟରସାର୍ଦ୍ରଦୃଷ୍ଟ୍ୟା
ଦଦ୍ୟାଦଭୀତିଂ ସହସା ମହାତ୍ମା ॥ 41॥
ଵିଦ୍ଵାନ୍ ସ ତସ୍ମା ଉପସତ୍ତିମୀୟୁଷେ
ମୁମୁକ୍ଷଵେ ସାଧୁ ୟଥୋକ୍ତକାରିଣେ ।
ପ୍ରଶାଂତଚିତ୍ତାୟ ଶମାନ୍ଵିତାୟ
ତତ୍ତ୍ଵୋପଦେଶଂ କୃପୟୈଵ କୁର୍ୟାତ୍ ॥ 42॥
ମା ଭୈଷ୍ଟ ଵିଦ୍ଵଂସ୍ତଵ ନାସ୍ତ୍ୟପାୟଃ
ସଂସାରସିଂଧୋସ୍ତରଣେଽସ୍ତ୍ୟୁପାୟଃ ।
ୟେନୈଵ ୟାତା ୟତୟୋଽସ୍ୟ ପାରଂ
ତମେଵ ମାର୍ଗଂ ତଵ ନିର୍ଦିଶାମି ॥ 43॥
ଅସ୍ତ୍ୟୁପାୟୋ ମହାନ୍କଶ୍ଚିତ୍ସଂସାରଭୟନାଶନଃ ।
ତେନ ତୀର୍ତ୍ଵା ଭଵାଂଭୋଧିଂ ପରମାନଂଦମାପ୍ସ୍ୟସି ॥ 44॥
ଵେଦାଂତାର୍ଥଵିଚାରେଣ ଜାୟତେ ଜ୍ଞାନମୁତ୍ତମମ୍ ।
ତେନାତ୍ୟଂତିକସଂସାରଦୁଃଖନାଶୋ ଭଵତ୍ୟନୁ ॥ 45॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାଭକ୍ତିଧ୍ୟାନୟୋଗାନ୍ମୁମୁକ୍ଷୋଃ
ମୁକ୍ତେର୍ହେତୂନ୍ଵକ୍ତି ସାକ୍ଷାଚ୍ଛ୍ରୁତେର୍ଗୀଃ ।
ୟୋ ଵା ଏତେଷ୍ଵେଵ ତିଷ୍ଠତ୍ୟମୁଷ୍ୟ
ମୋକ୍ଷୋଽଵିଦ୍ୟାକଲ୍ପିତାଦ୍ଦେହବଂଧାତ୍ ॥ 46॥
ଅଜ୍ଞାନୟୋଗାତ୍ପରମାତ୍ମନସ୍ତଵ
ହ୍ୟନାତ୍ମବଂଧସ୍ତତ ଏଵ ସଂସୃତିଃ ।
ତୟୋର୍ଵିଵେକୋଦିତବୋଧଵହ୍ନିଃ
ଅଜ୍ଞାନକାର୍ୟଂ ପ୍ରଦହେତ୍ସମୂଲମ୍ ॥ 47॥
ଶିଷ୍ୟ ଉଵାଚ ।
କୃପୟା ଶ୍ରୂୟତାଂ ସ୍ଵାମିନ୍ପ୍ରଶ୍ନୋଽୟଂ କ୍ରିୟତେ ମୟା ।
ୟଦୁତ୍ତରମହଂ ଶ୍ରୁତ୍ଵା କୃତାର୍ଥଃ ସ୍ୟାଂ ଭଵନ୍ମୁଖାତ୍ ॥ 48॥
କୋ ନାମ ବଂଧଃ କଥମେଷ ଆଗତଃ
କଥଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠାସ୍ୟ କଥଂ ଵିମୋକ୍ଷଃ ।
କୋଽସାଵନାତ୍ମା ପରମଃ କ ଆତ୍ମା
ତୟୋର୍ଵିଵେକଃ କଥମେତଦୁଚ୍ୟତାମ୍ ॥ 49॥
ଶ୍ରୀଗୁରୁଵାଚ ।
ଧନ୍ୟୋଽସି କୃତକୃତ୍ୟୋଽସି ପାଵିତଂ ତେ କୁଲଂ ତ୍ଵୟା । (ପାଠଭେଦଃ – ପାଵିତଂ)
ୟଦଵିଦ୍ୟାବଂଧମୁକ୍ତ୍ୟା ବ୍ରହ୍ମୀଭଵିତୁମିଚ୍ଛସି ॥ 50॥
ଋଣମୋଚନକର୍ତାରଃ ପିତୁଃ ସଂତି ସୁତାଦୟଃ ।
ବଂଧମୋଚନକର୍ତା ତୁ ସ୍ଵସ୍ମାଦନ୍ୟୋ ନ କଶ୍ଚନ ॥ 51॥
ମସ୍ତକନ୍ୟସ୍ତଭାରାଦେର୍ଦୁଃଖମନ୍ୟୈର୍ନିଵାର୍ୟତେ ।
କ୍ଷୁଧାଦିକୃତଦୁଃଖଂ ତୁ ଵିନା ସ୍ଵେନ ନ କେନଚିତ୍ ॥ 52॥
ପଥ୍ୟମୌଷଧସେଵା ଚ କ୍ରିୟତେ ୟେନ ରୋଗିଣା ।
ଆରୋଗ୍ୟସିଦ୍ଧିର୍ଦୃଷ୍ଟାଽସ୍ୟ ନାନ୍ୟାନୁଷ୍ଠିତକର୍ମଣା ॥ 53॥
ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପଂ ସ୍ଫୁଟବୋଧଚକ୍ଷୁଷା
ସ୍ଵେନୈଵ ଵେଦ୍ୟଂ ନ ତୁ ପଂଡିତେନ ।
ଚଂଦ୍ରସ୍ଵରୂପଂ ନିଜଚକ୍ଷୁଷୈଵ
ଜ୍ଞାତଵ୍ୟମନ୍ୟୈରଵଗମ୍ୟତେ କିମ୍ ॥ 54॥
ଅଵିଦ୍ୟାକାମକର୍ମାଦିପାଶବଂଧଂ ଵିମୋଚିତୁମ୍ ।
କଃ ଶକ୍ନୁୟାଦ୍ଵିନାଽଽତ୍ମାନଂ କଲ୍ପକୋଟିଶତୈରପି ॥ 55॥
ନ ୟୋଗେନ ନ ସାଂଖ୍ୟେନ କର୍ମଣା ନୋ ନ ଵିଦ୍ୟୟା ।
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମୈକତ୍ଵବୋଧେନ ମୋକ୍ଷଃ ସିଧ୍ୟତି ନାନ୍ୟଥା ॥ 56॥
ଵୀଣାୟା ରୂପସୌଂଦର୍ୟଂ ତଂତ୍ରୀଵାଦନସୌଷ୍ଠଵମ୍ ।
ପ୍ରଜାରଂଜନମାତ୍ରଂ ତନ୍ନ ସାମ୍ରାଜ୍ୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ 57॥
ଵାଗ୍ଵୈଖରୀ ଶବ୍ଦଝରୀ ଶାସ୍ତ୍ରଵ୍ୟାଖ୍ୟାନକୌଶଲମ୍ ।
ଵୈଦୁଷ୍ୟଂ ଵିଦୁଷାଂ ତଦ୍ଵଦ୍ଭୁକ୍ତୟେ ନ ତୁ ମୁକ୍ତୟେ ॥ 58॥
ଅଵିଜ୍ଞାତେ ପରେ ତତ୍ତ୍ଵେ ଶାସ୍ତ୍ରାଧୀତିସ୍ତୁ ନିଷ୍ଫଲା ।
ଵିଜ୍ଞାତେଽପି ପରେ ତତ୍ତ୍ଵେ ଶାସ୍ତ୍ରାଧୀତିସ୍ତୁ ନିଷ୍ଫଲା ॥ 59॥
ଶବ୍ଦଜାଲଂ ମହାରଣ୍ୟଂ ଚିତ୍ତଭ୍ରମଣକାରଣମ୍ ।
ଅତଃ ପ୍ରୟତ୍ନାଜ୍ଜ୍ଞାତଵ୍ୟଂ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞୈସ୍ତତ୍ତ୍ଵମାତ୍ମନଃ ॥ 60॥ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାତ୍ତତ୍ତ୍ଵ
ଅଜ୍ଞାନସର୍ପଦଷ୍ଟସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନୌଷଧଂ ଵିନା ।
କିମୁ ଵେଦୈଶ୍ଚ ଶାସ୍ତ୍ରୈଶ୍ଚ କିମୁ ମଂତ୍ରୈଃ କିମୌଷଧୈଃ ॥ 61॥
ନ ଗଚ୍ଛତି ଵିନା ପାନଂ ଵ୍ୟାଧିରୌଷଧଶବ୍ଦତଃ ।
ଵିନାଽପରୋକ୍ଷାନୁଭଵଂ ବ୍ରହ୍ମଶବ୍ଦୈର୍ନ ମୁଚ୍ୟତେ ॥ 62॥
ଅକୃତ୍ଵା ଦୃଶ୍ୟଵିଲୟମଜ୍ଞାତ୍ଵା ତତ୍ତ୍ଵମାତ୍ମନଃ ।
ବ୍ରହ୍ମଶବ୍ଦୈଃ କୁତୋ ମୁକ୍ତିରୁକ୍ତିମାତ୍ରଫଲୈର୍ନୃଣାମ୍ ॥ 63॥ (ପାଠଭେଦଃ – ବାହ୍ୟଶବ୍ଦୈଃ)
ଅକୃତ୍ଵା ଶତ୍ରୁସଂହାରମଗତ୍ଵାଖିଲଭୂଶ୍ରିୟମ୍ ।
ରାଜାହମିତି ଶବ୍ଦାନ୍ନୋ ରାଜା ଭଵିତୁମର୍ହତି ॥ 64॥
ଆପ୍ତୋକ୍ତିଂ ଖନନଂ ତଥୋପରିଶିଲାଦ୍ୟୁତ୍କର୍ଷଣଂ ସ୍ଵୀକୃତିଂ (ପାଠଭେଦଃ – ପରିଶିଲାପାକର୍ଷଣଂ)
ନିକ୍ଷେପଃ ସମପେକ୍ଷତେ ନ ହି ବହିଃଶବ୍ଦୈସ୍ତୁ ନିର୍ଗଚ୍ଛତି ।
ତଦ୍ଵଦ୍ବ୍ରହ୍ମଵିଦୋପଦେଶମନନଧ୍ୟାନାଦିଭିର୍ଲଭ୍ୟତେ
ମାୟାକାର୍ୟତିରୋହିତଂ ସ୍ଵମମଲଂ ତତ୍ତ୍ଵଂ ନ ଦୁର୍ୟୁକ୍ତିଭିଃ ॥ 65॥
ତସ୍ମାତ୍ସର୍ଵପ୍ରୟତ୍ନେନ ଭଵବଂଧଵିମୁକ୍ତୟେ ।
ସ୍ଵୈରେଵ ୟତ୍ନଃ କର୍ତଵ୍ୟୋ ରୋଗାଦାଵିଵ ପଂଡିତୈଃ ॥ 66॥ (ପାଠଭେଦଃ – ରୋଗାଦେରିଵ)
ୟସ୍ତ୍ଵୟାଦ୍ୟ କୃତଃ ପ୍ରଶ୍ନୋ ଵରୀୟାଂଛାସ୍ତ୍ରଵିନ୍ମତଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ସମ୍ମତଃ)
ସୂତ୍ରପ୍ରାୟୋ ନିଗୂଢାର୍ଥୋ ଜ୍ଞାତଵ୍ୟଶ୍ଚ ମୁମୁକ୍ଷୁଭିଃ ॥ 67॥
ଶଋଣୁଷ୍ଵାଵହିତୋ ଵିଦ୍ଵନ୍ୟନ୍ମୟା ସମୁଦୀର୍ୟତେ ।
ତଦେତଚ୍ଛ୍ରଵଣାତ୍ସଦ୍ୟୋ ଭଵବଂଧାଦ୍ଵିମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ॥ 68॥
ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ହେତୁଃ ପ୍ରଥମୋ ନିଗଦ୍ୟତେ
ଵୈରାଗ୍ୟମତ୍ୟଂତମନିତ୍ୟଵସ୍ତୁଷୁ ।
ତତଃ ଶମଶ୍ଚାପି ଦମସ୍ତିତିକ୍ଷା
ନ୍ୟାସଃ ପ୍ରସକ୍ତାଖିଲକର୍ମଣାଂ ଭୃଶମ୍ ॥ 69॥
ତତଃ ଶ୍ରୁତିସ୍ତନ୍ମନନଂ ସତତ୍ତ୍ଵ-
ଧ୍ୟାନଂ ଚିରଂ ନିତ୍ୟନିରଂତରଂ ମୁନେଃ ।
ତତୋଽଵିକଲ୍ପଂ ପରମେତ୍ୟ ଵିଦ୍ଵାନ୍
ଇହୈଵ ନିର୍ଵାଣସୁଖଂ ସମୃଚ୍ଛତି ॥ 70॥
ୟଦ୍ବୋଦ୍ଧଵ୍ୟଂ ତଵେଦାନୀମାତ୍ମାନାତ୍ମଵିଵେଚନମ୍ ।
ତଦୁଚ୍ୟତେ ମୟା ସମ୍ୟକ୍ ଶ୍ରୁତ୍ଵାତ୍ମନ୍ୟଵଧାରୟ ॥ 71॥
ମଜ୍ଜାସ୍ଥିମେଦଃପଲରକ୍ତଚର୍ମ-
ତ୍ଵଗାହ୍ଵୟୈର୍ଧାତୁଭିରେଭିରନ୍ଵିତମ୍ ।
ପାଦୋରୁଵକ୍ଷୋଭୁଜପୃଷ୍ଠମସ୍ତକୈଃ
ଅଂଗୈରୁପାଂଗୈରୁପୟୁକ୍ତମେତତ୍ ॥ 72॥
ଅହମ୍ମମେତି ପ୍ରଥିତଂ ଶରୀରଂ
ମୋହାସ୍ପଦଂ ସ୍ଥୂଲମିତୀର୍ୟତେ ବୁଧୈଃ ।
ନଭୋନଭସ୍ଵଦ୍ଦହନାଂବୁଭୂମୟଃ
ସୂକ୍ଷ୍ମାଣି ଭୂତାନି ଭଵଂତି ତାନି ॥ 73॥
ପରସ୍ପରାଂଶୈର୍ମିଲିତାନି ଭୂତ୍ଵା
ସ୍ଥୂଲାନି ଚ ସ୍ଥୂଲଶରୀରହେତଵଃ ।
ମାତ୍ରାସ୍ତଦୀୟା ଵିଷୟା ଭଵଂତି
ଶବ୍ଦାଦୟଃ ପଂଚ ସୁଖାୟ ଭୋକ୍ତୁଃ ॥ 74॥
ୟ ଏଷୁ ମୂଢା ଵିଷୟେଷୁ ବଦ୍ଧା
ରାଗୋରୁପାଶେନ ସୁଦୁର୍ଦମେନ ।
ଆୟାଂତି ନିର୍ୟାଂତ୍ୟଧ ଊର୍ଧ୍ଵମୁଚ୍ଚୈଃ
ସ୍ଵକର୍ମଦୂତେନ ଜଵେନ ନୀତାଃ ॥ 75॥
ଶବ୍ଦାଦିଭିଃ ପଂଚଭିରେଵ ପଂଚ
ପଂଚତ୍ଵମାପୁଃ ସ୍ଵଗୁଣେନ ବଦ୍ଧାଃ ।
କୁରଂଗମାତଂଗପତଂଗମୀନ-
ଭୃଂଗା ନରଃ ପଂଚଭିରଂଚିତଃ କିମ୍ ॥ 76॥
ଦୋଷେଣ ତୀଵ୍ରୋ ଵିଷୟଃ କୃଷ୍ଣସର୍ପଵିଷାଦପି ।
ଵିଷଂ ନିହଂତି ଭୋକ୍ତାରଂ ଦ୍ରଷ୍ଟାରଂ ଚକ୍ଷୁଷାପ୍ୟୟମ୍ ॥ 77॥
ଵିଷୟାଶାମହାପାଶାଦ୍ୟୋ ଵିମୁକ୍ତଃ ସୁଦୁସ୍ତ୍ୟଜାତ୍ ।
ସ ଏଵ କଲ୍ପତେ ମୁକ୍ତ୍ୟୈ ନାନ୍ୟଃ ଷଟ୍ଶାସ୍ତ୍ରଵେଦ୍ୟପି ॥ 78॥
ଆପାତଵୈରାଗ୍ୟଵତୋ ମୁମୁକ୍ଷୂନ୍
ଭଵାବ୍ଧିପାରଂ ପ୍ରତିୟାତୁମୁଦ୍ୟତାନ୍ ।
ଆଶାଗ୍ରହୋ ମଜ୍ଜୟତେଽଂତରାଲେ
ନିଗୃହ୍ୟ କଂଠେ ଵିନିଵର୍ତ୍ୟ ଵେଗାତ୍ ॥ 79॥
ଵିଷୟାଖ୍ୟଗ୍ରହୋ ୟେନ ସୁଵିରକ୍ତ୍ୟସିନା ହତଃ ।
ସ ଗଚ୍ଛତି ଭଵାଂଭୋଧେଃ ପାରଂ ପ୍ରତ୍ୟୂହଵର୍ଜିତଃ ॥ 80॥
ଵିଷମଵିଷୟମାର୍ଗୈର୍ଗଚ୍ଛତୋଽନଚ୍ଛବୁଦ୍ଧେଃ (ପାଠଭେଦଃ – ଵିଷୟମାର୍ଗେ ଗଚ୍ଛତୋ)
ପ୍ରତିପଦମଭିୟାତୋ ମୃତ୍ୟୁରପ୍ୟେଷ ଵିଦ୍ଧି । (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରତିପଦମଭିଘାତୋ ମୃତ୍ୟୁରପ୍ୟେଷ ସିଦ୍ଧଃ)
ହିତସୁଜନଗୁରୂକ୍ତ୍ୟା ଗଚ୍ଛତଃ ସ୍ଵସ୍ୟ ୟୁକ୍ତ୍ୟା
ପ୍ରଭଵତି ଫଲସିଦ୍ଧିଃ ସତ୍ୟମିତ୍ୟେଵ ଵିଦ୍ଧି ॥ 81॥
ମୋକ୍ଷସ୍ୟ କାଂକ୍ଷା ୟଦି ଵୈ ତଵାସ୍ତି
ତ୍ୟଜାତିଦୂରାଦ୍ଵିଷୟାନ୍ଵିଷଂ ୟଥା ।
ପୀୟୂଷଵତ୍ତୋଷଦୟାକ୍ଷମାର୍ଜଵ-
ପ୍ରଶାଂତିଦାଂତୀର୍ଭଜ ନିତ୍ୟମାଦରାତ୍ ॥ 82॥
ଅନୁକ୍ଷଣଂ ୟତ୍ପରିହୃତ୍ୟ କୃତ୍ୟଂ
ଅନାଦ୍ୟଵିଦ୍ୟାକୃତବଂଧମୋକ୍ଷଣମ୍ ।
ଦେହଃ ପରାର୍ଥୋଽୟମମୁଷ୍ୟ ପୋଷଣେ
ୟଃ ସଜ୍ଜତେ ସ ସ୍ଵମନେନ ହଂତି ॥ 83॥
ଶରୀରପୋଷଣାର୍ଥୀ ସନ୍ ୟ ଆତ୍ମାନଂ ଦିଦୃକ୍ଷତି । (ପାଠଭେଦଃ – ଦିଦୃକ୍ଷତେ)
ଗ୍ରାହଂ ଦାରୁଧିୟା ଧୃତ୍ଵା ନଦୀଂ ତର୍ତୁଂ ସ ଗଚ୍ଛତି ॥ 84॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ ଇଚ୍ଛତି)
ମୋହ ଏଵ ମହାମୃତ୍ୟୁର୍ମୁମୁକ୍ଷୋର୍ଵପୁରାଦିଷୁ ।
ମୋହୋ ଵିନିର୍ଜିତୋ ୟେନ ସ ମୁକ୍ତିପଦମର୍ହତି ॥ 85॥
ମୋହଂ ଜହି ମହାମୃତ୍ୟୁଂ ଦେହଦାରସୁତାଦିଷୁ ।
ୟଂ ଜିତ୍ଵା ମୁନୟୋ ୟାଂତି ତଦ୍ଵିଷ୍ଣୋଃ ପରମଂ ପଦମ୍ ॥ 86॥
ତ୍ଵଙ୍ମାଂସରୁଧିରସ୍ନାୟୁମେଦୋମଜ୍ଜାସ୍ଥିସଂକୁଲମ୍ ।
ପୂର୍ଣଂ ମୂତ୍ରପୁରୀଷାଭ୍ୟାଂ ସ୍ଥୂଲଂ ନିଂଦ୍ୟମିଦଂ ଵପୁଃ ॥ 87॥
ପଂଚୀକୃତେଭ୍ୟୋ ଭୂତେଭ୍ୟଃ ସ୍ଥୂଲେଭ୍ୟଃ ପୂର୍ଵକର୍ମଣା ।
ସମୁତ୍ପନ୍ନମିଦଂ ସ୍ଥୂଲଂ ଭୋଗାୟତନମାତ୍ମନଃ ।
ଅଵସ୍ଥା ଜାଗରସ୍ତସ୍ୟ ସ୍ଥୂଲାର୍ଥାନୁଭଵୋ ୟତଃ ॥ 88॥
ବାହ୍ୟେଂଦ୍ରିୟୈଃ ସ୍ଥୂଲପଦାର୍ଥସେଵାଂ
ସ୍ରକ୍ଚଂଦନସ୍ତ୍ର୍ୟାଦିଵିଚିତ୍ରରୂପାମ୍ ।
କରୋତି ଜୀଵଃ ସ୍ଵୟମେତଦାତ୍ମନା
ତସ୍ମାତ୍ପ୍ରଶସ୍ତିର୍ଵପୁଷୋଽସ୍ୟ ଜାଗରେ ॥ 89॥
ସର୍ଵୋଽପି ବାହ୍ୟସଂସାରଃ ପୁରୁଷସ୍ୟ ୟଦାଶ୍ରୟଃ ।
ଵିଦ୍ଧି ଦେହମିଦଂ ସ୍ଥୂଲଂ ଗୃହଵଦ୍ଗୃହମେଧିନଃ ॥ 90॥
ସ୍ଥୂଲସ୍ୟ ସଂଭଵଜରାମରଣାନି ଧର୍ମାଃ
ସ୍ଥୌଲ୍ୟାଦୟୋ ବହୁଵିଧାଃ ଶିଶୁତାଦ୍ୟଵସ୍ଥାଃ ।
ଵର୍ଣାଶ୍ରମାଦିନିୟମା ବହୁଧାଽଽମୟାଃ ସ୍ୟୁଃ
ପୂଜାଵମାନବହୁମାନମୁଖା ଵିଶେଷାଃ ॥ 91॥
ବୁଦ୍ଧୀଂଦ୍ରିୟାଣି ଶ୍ରଵଣଂ ତ୍ଵଗକ୍ଷି
ଘ୍ରାଣଂ ଚ ଜିହ୍ଵା ଵିଷୟାଵବୋଧନାତ୍ ।
ଵାକ୍ପାଣିପାଦା ଗୁଦମପ୍ୟୁପସ୍ଥଃ (ପାଠଭେଦଃ – ଉପସ୍ଥଂ)
କର୍ମେଂଦ୍ରିୟାଣି ପ୍ରଵଣେନ କର୍ମସୁ ॥ 92॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରଵଣାନି)
ନିଗଦ୍ୟତେଽଂତଃକରଣଂ ମନୋଧୀଃ
ଅହଂକୃତିଶ୍ଚିତ୍ତମିତି ସ୍ଵଵୃତ୍ତିଭିଃ ।
ମନସ୍ତୁ ସଂକଲ୍ପଵିକଲ୍ପନାଦିଭିଃ
ବୁଦ୍ଧିଃ ପଦାର୍ଥାଧ୍ୟଵସାୟଧର୍ମତଃ ॥ 93॥
ଅତ୍ରାଭିମାନାଦହମିତ୍ୟହଂକୃତିଃ ।
ସ୍ଵାର୍ଥାନୁସଂଧାନଗୁଣେନ ଚିତ୍ତମ୍ ॥ 94॥
ପ୍ରାଣାପାନଵ୍ୟାନୋଦାନସମାନା ଭଵତ୍ୟସୌ ପ୍ରାଣଃ ।
ସ୍ଵୟମେଵ ଵୃତ୍ତିଭେଦାଦ୍ଵିକୃତିଭେଦାତ୍ସୁଵର୍ଣସଲିଲାଦିଵତ୍ ॥ 95॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵିକୃତେର୍ଭେଦାତ୍ସୁଵର୍ଣସଲିଲମିଵ)
ଵାଗାଦି ପଂଚ ଶ୍ରଵଣାଦି ପଂଚ
ପ୍ରାଣାଦି ପଂଚାଭ୍ରମୁଖାନି ପଂଚ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦ୍ୟଵିଦ୍ୟାପି ଚ କାମକର୍ମଣୀ
ପୁର୍ୟଷ୍ଟକଂ ସୂକ୍ଷ୍ମଶରୀରମାହୁଃ ॥ 96॥
ଇଦଂ ଶରୀରଂ ଶଋଣୁ ସୂକ୍ଷ୍ମସଂଜ୍ଞିତଂ
ଲିଂଗଂ ତ୍ଵପଂଚୀକୃତଭୂତସଂଭଵମ୍ ।
ସଵାସନଂ କର୍ମଫଲାନୁଭାଵକଂ
ସ୍ଵାଜ୍ଞାନତୋଽନାଦିରୁପାଧିରାତ୍ମନଃ ॥ 97॥
ସ୍ଵପ୍ନୋ ଭଵତ୍ୟସ୍ୟ ଵିଭକ୍ତ୍ୟଵସ୍ଥା
ସ୍ଵମାତ୍ରଶେଷେଣ ଵିଭାତି ୟତ୍ର ।
ସ୍ଵପ୍ନେ ତୁ ବୁଦ୍ଧିଃ ସ୍ଵୟମେଵ ଜାଗ୍ରତ୍
କାଲୀନନାନାଵିଧଵାସନାଭିଃ ॥ 98॥
କର୍ତ୍ରାଦିଭାଵଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟ ରାଜତେ
ୟତ୍ର ସ୍ଵୟଂ ଭାତି ହ୍ୟୟଂ ପରାତ୍ମା । (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିରୟଂ)
ଧୀମାତ୍ରକୋପାଧିରଶେଷସାକ୍ଷୀ
ନ ଲିପ୍ୟତେ ତତ୍କୃତକର୍ମଲେଶୈଃ । କର୍ମଲେପୈଃ
ୟସ୍ମାଦସଂଗସ୍ତତ ଏଵ କର୍ମଭିଃ
ନ ଲିପ୍ୟତେ କିଂଚିଦୁପାଧିନା କୃତୈଃ ॥ 99॥
ସର୍ଵଵ୍ୟାପୃତିକରଣଂ ଲିଂଗମିଦଂ ସ୍ୟାଚ୍ଚିଦାତ୍ମନଃ ପୁଂସଃ ।
ଵାସ୍ୟାଦିକମିଵ ତକ୍ଷ୍ଣସ୍ତେନୈଵାତ୍ମା ଭଵତ୍ୟସଂଗୋଽୟମ୍ ॥ 100॥
ଅଂଧତ୍ଵମଂଦତ୍ଵପଟୁତ୍ଵଧର୍ମାଃ
ସୌଗୁଣ୍ୟଵୈଗୁଣ୍ୟଵଶାଦ୍ଧି ଚକ୍ଷୁଷଃ ।
ବାଧିର୍ୟମୂକତ୍ଵମୁଖାସ୍ତଥୈଵ
ଶ୍ରୋତ୍ରାଦିଧର୍ମା ନ ତୁ ଵେତ୍ତୁରାତ୍ମନଃ ॥ 101॥
ଉଚ୍ଛ୍ଵାସନିଃଶ୍ଵାସଵିଜୃଂଭଣକ୍ଷୁ-
ତ୍ପ୍ରସ୍ୟଂଦନାଦ୍ୟୁତ୍କ୍ରମଣାଦିକାଃ କ୍ରିୟାଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରସ୍ପଂଦନାଦ୍ୟ୍)
ପ୍ରାଣାଦିକର୍ମାଣି ଵଦଂତି ତଜ୍ଞାଃ (ପାଠଭେଦଃ – ତଜ୍ଜ୍ଞାଃ)
ପ୍ରାଣସ୍ୟ ଧର୍ମାଵଶନାପିପାସେ ॥ 102॥
ଅଂତଃକରଣମେତେଷୁ ଚକ୍ଷୁରାଦିଷୁ ଵର୍ଷ୍ମଣି ।
ଅହମିତ୍ୟଭିମାନେନ ତିଷ୍ଠତ୍ୟାଭାସତେଜସା ॥ 103॥
ଅହଂକାରଃ ସ ଵିଜ୍ଞେୟଃ କର୍ତା ଭୋକ୍ତାଭିମାନ୍ୟୟମ୍ ।
ସତ୍ତ୍ଵାଦିଗୁଣୟୋଗେନ ଚାଵସ୍ଥାତ୍ରୟମଶ୍ନୁତେ ॥ 104॥ (ପାଠଭେଦଃ – ୟୋଗେନାଵସ୍ଥାତ୍ରିତୟମ୍ଶ୍ନୁତେ)
ଵିଷୟାଣାମାନୁକୂଲ୍ୟେ ସୁଖୀ ଦୁଃଖୀ ଵିପର୍ୟୟେ ।
ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ଚ ତଦ୍ଧର୍ମଃ ସଦାନଂଦସ୍ୟ ନାତ୍ମନଃ ॥ 105॥
ଆତ୍ମାର୍ଥତ୍ଵେନ ହି ପ୍ରେୟାନ୍ଵିଷୟୋ ନ ସ୍ଵତଃ ପ୍ରିୟଃ ।
ସ୍ଵତ ଏଵ ହି ସର୍ଵେଷାମାତ୍ମା ପ୍ରିୟତମୋ ୟତଃ ।
ତତ ଆତ୍ମା ସଦାନଂଦୋ ନାସ୍ୟ ଦୁଃଖଂ କଦାଚନ ॥ 106॥
ୟତ୍ସୁଷୁପ୍ତୌ ନିର୍ଵିଷୟ ଆତ୍ମାନଂଦୋଽନୁଭୂୟତେ ।
ଶ୍ରୁତିଃ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷମୈତିହ୍ୟମନୁମାନଂ ଚ ଜାଗ୍ରତି ॥ 107॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତନାମ୍ନୀ ପରମେଶଶକ୍ତିଃ
ଅନାଦ୍ୟଵିଦ୍ୟା ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମିକା ପରା ।
କାର୍ୟାନୁମେୟା ସୁଧିୟୈଵ ମାୟା
ୟୟା ଜଗତ୍ସର୍ଵମିଦଂ ପ୍ରସୂୟତେ ॥ 108॥
ସନ୍ନାପ୍ୟସନ୍ନାପ୍ୟୁଭୟାତ୍ମିକା ନୋ
ଭିନ୍ନାପ୍ୟଭିନ୍ନାପ୍ୟୁଭୟାତ୍ମିକା ନୋ ।
ସାଂଗାପ୍ୟନଂଗା ହ୍ୟୁଭୟାତ୍ମିକା ନୋ (ପାଠଭେଦଃ – ଅନଂଗାପ୍ୟୁଭୟାତ୍ମିକା)
ମହାଦ୍ଭୁତାଽନିର୍ଵଚନୀୟରୂପା ॥ 109॥
ଶୁଦ୍ଧାଦ୍ଵୟବ୍ରହ୍ମଵିବୋଧନାଶ୍ୟା
ସର୍ପଭ୍ରମୋ ରଜ୍ଜୁଵିଵେକତୋ ୟଥା ।
ରଜସ୍ତମଃସତ୍ତ୍ଵମିତି ପ୍ରସିଦ୍ଧା
ଗୁଣାସ୍ତଦୀୟାଃ ପ୍ରଥିତୈଃ ସ୍ଵକାର୍ୟୈଃ ॥ 110॥
ଵିକ୍ଷେପଶକ୍ତୀ ରଜସଃ କ୍ରିୟାତ୍ମିକା
ୟତଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତିଃ ପ୍ରସୃତା ପୁରାଣୀ ।
ରାଗାଦୟୋଽସ୍ୟାଃ ପ୍ରଭଵଂତି ନିତ୍ୟଂ
ଦୁଃଖାଦୟୋ ୟେ ମନସୋ ଵିକାରାଃ ॥ 111॥
କାମଃ କ୍ରୋଧୋ ଲୋଭଦଂଭାଦ୍ୟସୂୟା (ପାଠଭେଦଃ – ଲୋଭଦଂଭାଭ୍ୟସୂୟା)
ଅହଂକାରେର୍ଷ୍ୟାମତ୍ସରାଦ୍ୟାସ୍ତୁ ଘୋରାଃ ।
ଧର୍ମା ଏତେ ରାଜସାଃ ପୁଂପ୍ରଵୃତ୍ତି-
ର୍ୟସ୍ମାଦେଷା ତଦ୍ରଜୋ ବଂଧହେତୁଃ ॥ 112॥ (ପାଠଭେଦଃ – ୟସ୍ମାଦେତତ୍ତଦ୍ରଜୋ)
ଏଷାଽଽଵୃତିର୍ନାମ ତମୋଗୁଣସ୍ୟ
ଶକ୍ତିର୍ମୟା ଵସ୍ତ୍ଵଵଭାସତେଽନ୍ୟଥା । ଶକ୍ତିର୍ୟୟା
ସୈଷା ନିଦାନଂ ପୁରୁଷସ୍ୟ ସଂସୃତେଃ
ଵିକ୍ଷେପଶକ୍ତେଃ ପ୍ରଵଣସ୍ୟ ହେତୁଃ ॥ 113॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରସରସ୍ୟ)
ପ୍ରଜ୍ଞାଵାନପି ପଂଡିତୋଽପି ଚତୁରୋଽପ୍ୟତ୍ୟଂତସୂକ୍ଷ୍ମାତ୍ମଦୃଗ୍- (ପାଠଭେଦଃ – ସୂକ୍ଷ୍ମାର୍ଥଦୃଗ୍)
ଵ୍ୟାଲୀଢସ୍ତମସା ନ ଵେତ୍ତି ବହୁଧା ସଂବୋଧିତୋଽପି ସ୍ଫୁଟମ୍ ।
ଭ୍ରାଂତ୍ୟାରୋପିତମେଵ ସାଧୁ କଲୟତ୍ୟାଲଂବତେ ତଦ୍ଗୁଣାନ୍
ହଂତାସୌ ପ୍ରବଲା ଦୁରଂତତମସଃ ଶକ୍ତିର୍ମହତ୍ୟାଵୃତିଃ ॥ 114॥
ଅଭାଵନା ଵା ଵିପରୀତଭାଵନାଽ- (ପାଠଭେଦଃ – ଵିପରୀତଭାଵନା)
ସଂଭାଵନା ଵିପ୍ରତିପତ୍ତିରସ୍ୟାଃ ।
ସଂସର୍ଗୟୁକ୍ତଂ ନ ଵିମୁଂଚତି ଧ୍ରୁଵଂ
ଵିକ୍ଷେପଶକ୍ତିଃ କ୍ଷପୟତ୍ୟଜସ୍ରମ୍ ॥ 115॥
ଅଜ୍ଞାନମାଲସ୍ୟଜଡତ୍ଵନିଦ୍ରା-
ପ୍ରମାଦମୂଢତ୍ଵମୁଖାସ୍ତମୋଗୁଣାଃ ।
ଏତୈଃ ପ୍ରୟୁକ୍ତୋ ନ ହି ଵେତ୍ତି କିଂଚିତ୍
ନିଦ୍ରାଲୁଵତ୍ସ୍ତଂଭଵଦେଵ ତିଷ୍ଠତି ॥ 116॥
ସତ୍ତ୍ଵଂ ଵିଶୁଦ୍ଧଂ ଜଲଵତ୍ତଥାପି
ତାଭ୍ୟାଂ ମିଲିତ୍ଵା ସରଣାୟ କଲ୍ପତେ ।
ୟତ୍ରାତ୍ମବିଂବଃ ପ୍ରତିବିଂବିତଃ ସନ୍
ପ୍ରକାଶୟତ୍ୟର୍କ ଇଵାଖିଲଂ ଜଡମ୍ ॥ 117॥
ମିଶ୍ରସ୍ୟ ସତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ଭଵଂତି ଧର୍ମାଃ
ତ୍ଵମାନିତାଦ୍ୟା ନିୟମା ୟମାଦ୍ୟାଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧା ଚ ଭକ୍ତିଶ୍ଚ ମୁମୁକ୍ଷୁତା ଚ
ଦୈଵୀ ଚ ସଂପତ୍ତିରସନ୍ନିଵୃତ୍ତିଃ ॥ 118॥
ଵିଶୁଦ୍ଧସତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ଗୁଣାଃ ପ୍ରସାଦଃ
ସ୍ଵାତ୍ମାନୁଭୂତିଃ ପରମା ପ୍ରଶାଂତିଃ ।
ତୃପ୍ତିଃ ପ୍ରହର୍ଷଃ ପରମାତ୍ମନିଷ୍ଠା
ୟୟା ସଦାନଂଦରସଂ ସମୃଚ୍ଛତି ॥ 119॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତମେତତ୍ତ୍ରିଗୁଣୈର୍ନିରୁକ୍ତଂ
ତତ୍କାରଣଂ ନାମ ଶରୀରମାତ୍ମନଃ ।
ସୁଷୁପ୍ତିରେତସ୍ୟ ଵିଭକ୍ତ୍ୟଵସ୍ଥା
ପ୍ରଲୀନସର୍ଵେଂଦ୍ରିୟବୁଦ୍ଧିଵୃତ୍ତିଃ ॥ 120॥
ସର୍ଵପ୍ରକାରପ୍ରମିତିପ୍ରଶାଂତିଃ
ବୀଜାତ୍ମନାଵସ୍ଥିତିରେଵ ବୁଦ୍ଧେଃ ।
ସୁଷୁପ୍ତିରେତସ୍ୟ କିଲ ପ୍ରତୀତିଃ (ପାଠଭେଦଃ – ସୁଷୁପ୍ତିରତ୍ରାସ୍ୟ)
କିଂଚିନ୍ନ ଵେଦ୍ମୀତି ଜଗତ୍ପ୍ରସିଦ୍ଧେଃ ॥ 121॥
ଦେହେଂଦ୍ରିୟପ୍ରାଣମନୋଽହମାଦୟଃ
ସର୍ଵେ ଵିକାରା ଵିଷୟାଃ ସୁଖାଦୟଃ ।
ଵ୍ୟୋମାଦିଭୂତାନ୍ୟଖିଲଂ ଚ ଵିଶ୍ଵଂ
ଅଵ୍ୟକ୍ତପର୍ୟଂତମିଦଂ ହ୍ୟନାତ୍ମା ॥ 122॥
ମାୟା ମାୟାକାର୍ୟଂ ସର୍ଵଂ ମହଦାଦିଦେହପର୍ୟଂତମ୍ ।
ଅସଦିଦମନାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଂ ଵିଦ୍ଧି ତ୍ଵଂ ମରୁମରୀଚିକାକଲ୍ପମ୍ ॥ 123॥
ଅଥ ତେ ସଂପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ସ୍ଵରୂପଂ ପରମାତ୍ମନଃ ।
ୟଦ୍ଵିଜ୍ଞାୟ ନରୋ ବଂଧାନ୍ମୁକ୍ତଃ କୈଵଲ୍ୟମଶ୍ନୁତେ ॥ 124॥
ଅସ୍ତି କଶ୍ଚିତ୍ସ୍ଵୟଂ ନିତ୍ୟମହଂପ୍ରତ୍ୟୟଲଂବନଃ ।
ଅଵସ୍ଥାତ୍ରୟସାକ୍ଷୀ ସନ୍ପଂଚକୋଶଵିଲକ୍ଷଣଃ ॥ 125॥
ୟୋ ଵିଜାନାତି ସକଲଂ ଜାଗ୍ରତ୍ସ୍ଵପ୍ନସୁଷୁପ୍ତିଷୁ ।
ବୁଦ୍ଧିତଦ୍ଵୃତ୍ତିସଦ୍ଭାଵମଭାଵମହମିତ୍ୟୟମ୍ ॥ 126॥
ୟଃ ପଶ୍ୟତି ସ୍ଵୟଂ ସର୍ଵଂ ୟଂ ନ ପଶ୍ୟତି କଶ୍ଚନ । (ପାଠଭେଦଃ – କିଂଚନ)
ୟଶ୍ଚେତୟତି ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦି ନ ତଦ୍ୟଂ ଚେତୟତ୍ୟୟମ୍ ॥ 127॥
ୟେନ ଵିଶ୍ଵମିଦଂ ଵ୍ୟାପ୍ତଂ ୟଂ ନ ଵ୍ୟାପ୍ନୋତି କିଂଚନ ।
ଆଭାରୂପମିଦଂ ସର୍ଵଂ ୟଂ ଭାଂତମନୁଭାତ୍ୟୟମ୍ ॥ 128॥
ୟସ୍ୟ ସନ୍ନିଧିମାତ୍ରେଣ ଦେହେଂଦ୍ରିୟମନୋଧିୟଃ ।
ଵିଷୟେଷୁ ସ୍ଵକୀୟେଷୁ ଵର୍ତଂତେ ପ୍ରେରିତା ଇଵ ॥ 129॥
ଅହଂକାରାଦିଦେହାଂତା ଵିଷୟାଶ୍ଚ ସୁଖାଦୟଃ ।
ଵେଦ୍ୟଂତେ ଘଟଵଦ୍ୟେନ ନିତ୍ୟବୋଧସ୍ଵରୂପିଣା ॥ 130॥
ଏଷୋଽଂତରାତ୍ମା ପୁରୁଷଃ ପୁରାଣୋ
ନିରଂତରାଖଂଡସୁଖାନୁଭୂତିଃ ।
ସଦୈକରୂପଃ ପ୍ରତିବୋଧମାତ୍ରୋ
ୟେନେଷିତା ଵାଗସଵଶ୍ଚରଂତି ॥ 131॥
ଅତ୍ରୈଵ ସତ୍ତ୍ଵାତ୍ମନି ଧୀଗୁହାୟାଂ
ଅଵ୍ୟାକୃତାକାଶ ଉଶତ୍ପ୍ରକାଶଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଉରୁପ୍ରକାଶଃ)
ଆକାଶ ଉଚ୍ଚୈ ରଵିଵତ୍ପ୍ରକାଶତେ
ସ୍ଵତେଜସା ଵିଶ୍ଵମିଦଂ ପ୍ରକାଶୟନ୍ ॥ 132॥
ଜ୍ଞାତା ମନୋଽହଂକୃତିଵିକ୍ରିୟାଣାଂ
ଦେହେଂଦ୍ରିୟପ୍ରାଣକୃତକ୍ରିୟାଣାମ୍ ।
ଅୟୋଽଗ୍ନିଵତ୍ତାନନୁଵର୍ତମାନୋ
ନ ଚେଷ୍ଟତେ ନୋ ଵିକରୋତି କିଂଚନ ॥ 133॥
ନ ଜାୟତେ ନୋ ମ୍ରିୟତେ ନ ଵର୍ଧତେ
ନ କ୍ଷୀୟତେ ନୋ ଵିକରୋତି ନିତ୍ୟଃ ।
ଵିଲୀୟମାନେଽପି ଵପୁଷ୍ୟମୁଷ୍ମି-
ନ୍ନ ଲୀୟତେ କୁଂଭ ଇଵାଂବରଂ ସ୍ଵୟମ୍ ॥ 134॥
ପ୍ରକୃତିଵିକୃତିଭିନ୍ନଃ ଶୁଦ୍ଧବୋଧସ୍ଵଭାଵଃ
ସଦସଦିଦମଶେଷଂ ଭାସୟନ୍ନିର୍ଵିଶେଷଃ ।
ଵିଲସତି ପରମାତ୍ମା ଜାଗ୍ରଦାଦିଷ୍ଵଵସ୍ଥା-
ସ୍ଵହମହମିତି ସାକ୍ଷାତ୍ସାକ୍ଷିରୂପେଣ ବୁଦ୍ଧେଃ ॥ 135॥
ନିୟମିତମନସାମୁଂ ତ୍ଵଂ ସ୍ଵମାତ୍ମାନମାତ୍ମ-
ନ୍ୟୟମହମିତି ସାକ୍ଷାଦ୍ଵିଦ୍ଧି ବୁଦ୍ଧିପ୍ରସାଦାତ୍ ।
ଜନିମରଣତରଂଗାପାରସଂସାରସିଂଧୁଂ
ପ୍ରତର ଭଵ କୃତାର୍ଥୋ ବ୍ରହ୍ମରୂପେଣ ସଂସ୍ଥଃ ॥ 136॥
ଅତ୍ରାନାତ୍ମନ୍ୟହମିତି ମତିର୍ବଂଧ ଏଷୋଽସ୍ୟ ପୁଂସଃ
ପ୍ରାପ୍ତୋଽଜ୍ଞାନାଜ୍ଜନନମରଣକ୍ଲେଶସଂପାତହେତୁଃ ।
ୟେନୈଵାୟଂ ଵପୁରିଦମସତ୍ସତ୍ୟମିତ୍ୟାତ୍ମବୁଦ୍ଧ୍ୟା
ପୁଷ୍ୟତ୍ୟୁକ୍ଷତ୍ୟଵତି ଵିଷୟୈସ୍ତଂତୁଭିଃ କୋଶକୃଦ୍ଵତ୍ ॥ 137॥
ଅତସ୍ମିଂସ୍ତଦ୍ବୁଦ୍ଧିଃ ପ୍ରଭଵତି ଵିମୂଢସ୍ୟ ତମସା
ଵିଵେକାଭାଵାଦ୍ଵୈ ସ୍ଫୁରତି ଭୁଜଗେ ରଜ୍ଜୁଧିଷଣା ।
ତତୋଽନର୍ଥଵ୍ରାତୋ ନିପତତି ସମାଦାତୁରଧିକଃ
ତତୋ ୟୋଽସଦ୍ଗ୍ରାହଃ ସ ହି ଭଵତି ବଂଧଃ ଶଋଣୁ ସଖେ ॥ 138॥
ଅଖଂଡନିତ୍ୟାଦ୍ଵୟବୋଧଶକ୍ତ୍ୟା
ସ୍ଫୁରଂତମାତ୍ମାନମନଂତଵୈଭଵମ୍ ।
ସମାଵୃଣୋତ୍ୟାଵୃତିଶକ୍ତିରେଷା
ତମୋମୟୀ ରାହୁରିଵାର୍କବିଂବମ୍ ॥ 139॥
ତିରୋଭୂତେ ସ୍ଵାତ୍ମନ୍ୟମଲତରତେଜୋଵତି ପୁମାନ୍
ଅନାତ୍ମାନଂ ମୋହାଦହମିତି ଶରୀରଂ କଲୟତି ।
ତତଃ କାମକ୍ରୋଧପ୍ରଭୃତିଭିରମୁଂ ବଂଧନଗୁଣୈଃ (ପାଠଭେଦଃ – ବଂଧକଗୁଣୈଃ)
ପରଂ ଵିକ୍ଷେପାଖ୍ୟା ରଜସ ଉରୁଶକ୍ତିର୍ଵ୍ୟଥୟତି ॥ 140॥
ମହାମୋହଗ୍ରାହଗ୍ରସନଗଲିତାତ୍ମାଵଗମନୋ
ଧିୟୋ ନାନାଵସ୍ଥାଂ ସ୍ଵୟମଭିନୟଂସ୍ତଦ୍ଗୁଣତୟା । (ପାଠଭେଦଃ – ନାନାଵସ୍ଥାଃ)
ଅପାରେ ସଂସାରେ ଵିଷୟଵିଷପୂରେ ଜଲନିଧୌ
ନିମଜ୍ୟୋନ୍ମଜ୍ୟାୟଂ ଭ୍ରମତି କୁମତିଃ କୁତ୍ସିତଗତିଃ ॥ 141॥
ଭାନୁପ୍ରଭାସଂଜନିତାଭ୍ରପଂକ୍ତିଃ
ଭାନୁଂ ତିରୋଧାୟ ଵିଜୃଂଭତେ ୟଥା ।
ଆତ୍ମୋଦିତାହଂକୃତିରାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଂ
ତଥା ତିରୋଧାୟ ଵିଜୃଂଭତେ ସ୍ଵୟମ୍ ॥ 142॥
କଵଲିତଦିନନାଥେ ଦୁର୍ଦିନେ ସାଂଦ୍ରମେଘୈଃ
ଵ୍ୟଥୟତି ହିମଝଂଝାଵାୟୁରୁଗ୍ରୋ ୟଥୈତାନ୍ ।
ଅଵିରତତମସାଽଽତ୍ମନ୍ୟାଵୃତେ ମୂଢବୁଦ୍ଧିଂ
କ୍ଷପୟତି ବହୁଦୁଃଖୈସ୍ତୀଵ୍ରଵିକ୍ଷେପଶକ୍ତିଃ ॥ 143॥
ଏତାଭ୍ୟାମେଵ ଶକ୍ତିଭ୍ୟାଂ ବଂଧଃ ପୁଂସଃ ସମାଗତଃ ।
ୟାଭ୍ୟାଂ ଵିମୋହିତୋ ଦେହଂ ମତ୍ଵାଽଽତ୍ମାନଂ ଭ୍ରମତ୍ୟୟମ୍ ॥ 144॥
ବୀଜଂ ସଂସୃତିଭୂମିଜସ୍ୟ ତୁ ତମୋ ଦେହାତ୍ମଧୀରଂକୁରୋ
ରାଗଃ ପଲ୍ଲଵମଂବୁ କର୍ମ ତୁ ଵପୁଃ ସ୍କଂଧୋଽସଵଃ ଶାଖିକାଃ ।
ଅଗ୍ରାଣୀଂଦ୍ରିୟସଂହତିଶ୍ଚ ଵିଷୟାଃ ପୁଷ୍ପାଣି ଦୁଃଖଂ ଫଲଂ
ନାନାକର୍ମସମୁଦ୍ଭଵଂ ବହୁଵିଧଂ ଭୋକ୍ତାତ୍ର ଜୀଵଃ ଖଗଃ ॥ 145॥
ଅଜ୍ଞାନମୂଲୋଽୟମନାତ୍ମବଂଧୋ
ନୈସର୍ଗିକୋଽନାଦିରନଂତ ଈରିତଃ ।
ଜନ୍ମାପ୍ୟୟଵ୍ୟାଧିଜରାଦିଦୁଃଖ-
ପ୍ରଵାହପାତଂ ଜନୟତ୍ୟମୁଷ୍ୟ ॥ 146॥
ନାସ୍ତ୍ରୈର୍ନ ଶସ୍ତ୍ରୈରନିଲେନ ଵହ୍ନିନା
ଛେତ୍ତୁଂ ନ ଶକ୍ୟୋ ନ ଚ କର୍ମକୋଟିଭିଃ ।
ଵିଵେକଵିଜ୍ଞାନମହାସିନା ଵିନା
ଧାତୁଃ ପ୍ରସାଦେନ ଶିତେନ ମଂଜୁନା ॥ 147॥
ଶ୍ରୁତିପ୍ରମାଣୈକମତେଃ ସ୍ଵଧର୍ମ
ନିଷ୍ଠା ତୟୈଵାତ୍ମଵିଶୁଦ୍ଧିରସ୍ୟ ।
ଵିଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧେଃ ପରମାତ୍ମଵେଦନଂ
ତେନୈଵ ସଂସାରସମୂଲନାଶଃ ॥ 148॥
କୋଶୈରନ୍ନମୟାଦ୍ୟୈଃ ପଂଚଭିରାତ୍ମା ନ ସଂଵୃତୋ ଭାତି ।
ନିଜଶକ୍ତିସମୁତ୍ପନ୍ନୈଃ ଶୈଵାଲପଟଲୈରିଵାଂବୁ ଵାପୀସ୍ଥମ୍ ॥ 149॥
ତଚ୍ଛୈଵାଲାପନୟେ ସମ୍ୟକ୍ ସଲିଲଂ ପ୍ରତୀୟତେ ଶୁଦ୍ଧମ୍ ।
ତୃଷ୍ଣାସଂତାପହରଂ ସଦ୍ୟଃ ସୌଖ୍ୟପ୍ରଦଂ ପରଂ ପୁଂସଃ ॥ 150॥
ପଂଚାନାମପି କୋଶାନାମପଵାଦେ ଵିଭାତ୍ୟୟଂ ଶୁଦ୍ଧଃ ।
ନିତ୍ୟାନଂଦୈକରସଃ ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ରୂପଃ ପରଃ ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିଃ ॥ 151॥
ଆତ୍ମାନାତ୍ମଵିଵେକଃ କର୍ତଵ୍ୟୋ ବଂଧମୁକ୍ତୟେ ଵିଦୁଷା ।
ତେନୈଵାନଂଦୀ ଭଵତି ସ୍ଵଂ ଵିଜ୍ଞାୟ ସଚ୍ଚିଦାନଂଦମ୍ ॥ 152॥
ମୁଂଜାଦିଷୀକାମିଵ ଦୃଶ୍ୟଵର୍ଗାତ୍
ପ୍ରତ୍ୟଂଚମାତ୍ମାନମସଂଗମକ୍ରିୟମ୍ ।
ଵିଵିଚ୍ୟ ତତ୍ର ପ୍ରଵିଲାପ୍ୟ ସର୍ଵଂ
ତଦାତ୍ମନା ତିଷ୍ଠତି ୟଃ ସ ମୁକ୍ତଃ ॥ 153॥
ଦେହୋଽୟମନ୍ନଭଵନୋଽନ୍ନମୟସ୍ତୁ କୋଶ- (ପାଠଭେଦଃ – କୋଶୋ)
ଶ୍ଚାନ୍ନେନ ଜୀଵତି ଵିନଶ୍ୟତି ତଦ୍ଵିହୀନଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ହ୍ୟନ୍ନେନ)
ତ୍ଵକ୍ଚର୍ମମାଂସରୁଧିରାସ୍ଥିପୁରୀଷରାଶି-
ର୍ନାୟଂ ସ୍ଵୟଂ ଭଵିତୁମର୍ହତି ନିତ୍ୟଶୁଦ୍ଧଃ ॥ 154॥
ପୂର୍ଵଂ ଜନେରଧିମୃତେରପି ନାୟମସ୍ତି (ପାଠଭେଦଃ – ଜନେରପିମୃତେରଥ)
ଜାତକ୍ଷଣଃ କ୍ଷଣଗୁଣୋଽନିୟତସ୍ଵଭାଵଃ ।
ନୈକୋ ଜଡଶ୍ଚ ଘଟଵତ୍ପରିଦୃଶ୍ୟମାନଃ
ସ୍ଵାତ୍ମା କଥଂ ଭଵତି ଭାଵଵିକାରଵେତ୍ତା ॥ 155॥
ପାଣିପାଦାଦିମାଂଦେହୋ ନାତ୍ମା ଵ୍ୟଂଗେଽପି ଜୀଵନାତ୍ ।
ତତ୍ତଚ୍ଛକ୍ତେରନାଶାଚ୍ଚ ନ ନିୟମ୍ୟୋ ନିୟାମକଃ ॥ 156॥
ଦେହତଦ୍ଧର୍ମତତ୍କର୍ମତଦଵସ୍ଥାଦିସାକ୍ଷିଣଃ ।
ସତ ଏଵ ସ୍ଵତଃସିଦ୍ଧଂ ତଦ୍ଵୈଲକ୍ଷଣ୍ୟମାତ୍ମନଃ ॥ 157॥
ଶଲ୍ୟରାଶିର୍ମାଂସଲିପ୍ତୋ ମଲପୂର୍ଣୋଽତିକଶ୍ମଲଃ ।
କଥଂ ଭଵେଦୟଂ ଵେତ୍ତା ସ୍ଵୟମେତଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣଃ ॥ 158॥
ତ୍ଵଙ୍ମାଂସମେଦୋଽସ୍ଥିପୁରୀଷରାଶା-
ଵହମ୍ମତିଂ ମୂଢଜନଃ କରୋତି ।
ଵିଲକ୍ଷଣଂ ଵେତ୍ତି ଵିଚାରଶୀଲୋ
ନିଜସ୍ଵରୂପଂ ପରମାର୍ଥଭୂତମ୍ ॥ 159॥
ଦେହୋଽହମିତ୍ୟେଵ ଜଡସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧିଃ
ଦେହେ ଚ ଜୀଵେ ଵିଦୁଷସ୍ତ୍ଵହଂଧୀଃ ।
ଵିଵେକଵିଜ୍ଞାନଵତୋ ମହାତ୍ମନୋ
ବ୍ରହ୍ମାହମିତ୍ୟେଵ ମତିଃ ସଦାତ୍ମନି ॥ 160॥
ଅତ୍ରାତ୍ମବୁଦ୍ଧିଂ ତ୍ୟଜ ମୂଢବୁଦ୍ଧେ
ତ୍ଵଙ୍ମାଂସମେଦୋଽସ୍ଥିପୁରୀଷରାଶୌ ।
ସର୍ଵାତ୍ମନି ବ୍ରହ୍ମଣି ନିର୍ଵିକଲ୍ପେ
କୁରୁଷ୍ଵ ଶାଂତିଂ ପରମାଂ ଭଜସ୍ଵ ॥ 161॥
ଦେହେଂଦ୍ରିୟାଦାଵସତି ଭ୍ରମୋଦିତାଂ
ଵିଦ୍ଵାନହଂତାଂ ନ ଜହାତି ୟାଵତ୍ ।
ତାଵନ୍ନ ତସ୍ୟାସ୍ତି ଵିମୁକ୍ତିଵାର୍ତା-
ପ୍ୟସ୍ତ୍ଵେଷ ଵେଦାଂତନୟାଂତଦର୍ଶୀ ॥ 162॥
ଛାୟାଶରୀରେ ପ୍ରତିବିଂବଗାତ୍ରେ
ୟତ୍ସ୍ଵପ୍ନଦେହେ ହୃଦି କଲ୍ପିତାଂଗେ ।
ୟଥାତ୍ମବୁଦ୍ଧିସ୍ତଵ ନାସ୍ତି କାଚି-
ଜ୍ଜୀଵଚ୍ଛରୀରେ ଚ ତଥୈଵ ମାଽସ୍ତୁ ॥ 163॥
ଦେହାତ୍ମଧୀରେଵ ନୃଣାମସଦ୍ଧିୟାଂ
ଜନ୍ମାଦିଦୁଃଖପ୍ରଭଵସ୍ୟ ବୀଜମ୍ ।
ୟତସ୍ତତସ୍ତ୍ଵଂ ଜହି ତାଂ ପ୍ରୟତ୍ନାତ୍
ତ୍ୟକ୍ତେ ତୁ ଚିତ୍ତେ ନ ପୁନର୍ଭଵାଶା ॥ 164॥
କର୍ମେଂଦ୍ରିୟୈଃ ପଂଚଭିରଂଚିତୋଽୟଂ
ପ୍ରାଣୋ ଭଵେତ୍ପ୍ରାଣମୟସ୍ତୁ କୋଶଃ ॥
ୟେନାତ୍ମଵାନନ୍ନମୟୋଽନୁପୂର୍ଣଃ
ପ୍ରଵର୍ତତେଽସୌ ସକଲକ୍ରିୟାସୁ ॥ 165॥
ନୈଵାତ୍ମାପି ପ୍ରାଣମୟୋ ଵାୟୁଵିକାରୋ (ପାଠଭେଦଃ – ନୈଵାତ୍ମାୟଂ)
ଗଂତାଽଽଗଂତା ଵାୟୁଵଦଂତର୍ବହିରେଷଃ ।
ୟସ୍ମାତ୍କିଂଚିତ୍କ୍ଵାପି ନ ଵେତ୍ତୀଷ୍ଟମନିଷ୍ଟଂ
ସ୍ଵଂ ଵାନ୍ୟଂ ଵା କିଂଚନ ନିତ୍ୟଂ ପରତଂତ୍ରଃ ॥ 166॥
ଜ୍ଞାନେଂଦ୍ରିୟାଣି ଚ ମନଶ୍ଚ ମନୋମୟଃ ସ୍ୟାତ୍
କୋଶୋ ମମାହମିତି ଵସ୍ତୁଵିକଲ୍ପହେତୁଃ ।
ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦକଲନାକଲିତୋ ବଲୀୟାଂ-
ସ୍ତତ୍ପୂର୍ଵକୋଶମଭିପୂର୍ୟ ଵିଜୃଂଭତେ ୟଃ ॥ 167॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଅନୁପୂର୍ୟ)
ପଂଚେଂଦ୍ରିୟୈଃ ପଂଚଭିରେଵ ହୋତୃଭିଃ
ପ୍ରଚୀୟମାନୋ ଵିଷୟାଜ୍ୟଧାରୟା ।
ଜାଜ୍ଵଲ୍ୟମାନୋ ବହୁଵାସନେଂଧନୈଃ
ମନୋମୟାଗ୍ନିର୍ଦହତି ପ୍ରପଂଚମ୍ ॥ 168॥ (ପାଠଭେଦଃ – ମନୋମୟୋଽଗ୍ନିର୍ଦହତି)
ନ ହ୍ୟସ୍ତ୍ୟଵିଦ୍ୟା ମନସୋଽତିରିକ୍ତା
ମନୋ ହ୍ୟଵିଦ୍ୟା ଭଵବଂଧହେତୁଃ ।
ତସ୍ମିନ୍ଵିନଷ୍ଟେ ସକଲଂ ଵିନଷ୍ଟଂ
ଵିଜୃଂଭିତେଽସ୍ମିନ୍ସକଲଂ ଵିଜୃଂଭତେ ॥ 169॥
ସ୍ଵପ୍ନେଽର୍ଥଶୂନ୍ୟେ ସୃଜତି ସ୍ଵଶକ୍ତ୍ୟା
ଭୋକ୍ତ୍ରାଦିଵିଶ୍ଵଂ ମନ ଏଵ ସର୍ଵମ୍ ।
ତଥୈଵ ଜାଗ୍ରତ୍ୟପି ନୋ ଵିଶେଷଃ
ତତ୍ସର୍ଵମେତନ୍ମନସୋ ଵିଜୃଂଭଣମ୍ ॥ 170॥
ସୁଷୁପ୍ତିକାଲେ ମନସି ପ୍ରଲୀନେ
ନୈଵାସ୍ତି କିଂଚିତ୍ସକଲପ୍ରସିଦ୍ଧେଃ ।
ଅତୋ ମନଃକଲ୍ପିତ ଏଵ ପୁଂସଃ
ସଂସାର ଏତସ୍ୟ ନ ଵସ୍ତୁତୋଽସ୍ତି ॥ 171॥
ଵାୟୁନାଽଽନୀୟତେ ମେଘଃ ପୁନସ୍ତେନୈଵ ନୀୟତେ । (ପାଠଭେଦଃ – ଵାୟୁନା ନୀୟତେ ମେଘଃ ପୁନସ୍ତେନୈଵ ଲୀୟତେ)
ମନସା କଲ୍ପ୍ୟତେ ବଂଧୋ ମୋକ୍ଷସ୍ତେନୈଵ କଲ୍ପ୍ୟତେ ॥ 172॥
ଦେହାଦିସର୍ଵଵିଷୟେ ପରିକଲ୍ପ୍ୟ ରାଗଂ
ବଧ୍ନାତି ତେନ ପୁରୁଷଂ ପଶୁଵଦ୍ଗୁଣେନ ।
ଵୈରସ୍ୟମତ୍ର ଵିଷଵତ୍ ସୁଵିଧାୟ ପଶ୍ଚାଦ୍
ଏନଂ ଵିମୋଚୟତି ତନ୍ମନ ଏଵ ବଂଧାତ୍ ॥ 173॥
ତସ୍ମାନ୍ମନଃ କାରଣମସ୍ୟ ଜଂତୋଃ
ବଂଧସ୍ୟ ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ଚ ଵା ଵିଧାନେ ।
ବଂଧସ୍ୟ ହେତୁର୍ମଲିନଂ ରଜୋଗୁଣୈଃ
ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧଂ ଵିରଜସ୍ତମସ୍କମ୍ ॥ 174॥
ଵିଵେକଵୈରାଗ୍ୟଗୁଣାତିରେକା-
ଚ୍ଛୁଦ୍ଧତ୍ଵମାସାଦ୍ୟ ମନୋ ଵିମୁକ୍ତ୍ୟୈ ।
ଭଵତ୍ୟତୋ ବୁଦ୍ଧିମତୋ ମୁମୁକ୍ଷୋ-
ସ୍ତାଭ୍ୟାଂ ଦୃଢାଭ୍ୟାଂ ଭଵିତଵ୍ୟମଗ୍ରେ ॥ 175॥
ମନୋ ନାମ ମହାଵ୍ୟାଘ୍ରୋ ଵିଷୟାରଣ୍ୟଭୂମିଷୁ ।
ଚରତ୍ୟତ୍ର ନ ଗଚ୍ଛଂତୁ ସାଧଵୋ ୟେ ମୁମୁକ୍ଷଵଃ ॥ 176॥
ମନଃ ପ୍ରସୂତେ ଵିଷୟାନଶେଷାନ୍
ସ୍ଥୂଲାତ୍ମନା ସୂକ୍ଷ୍ମତୟା ଚ ଭୋକ୍ତୁଃ ।
ଶରୀରଵର୍ଣାଶ୍ରମଜାତିଭେଦାନ୍
ଗୁଣକ୍ରିୟାହେତୁଫଲାନି ନିତ୍ୟମ୍ ॥ 177॥
ଅସଂଗଚିଦ୍ରୂପମମୁଂ ଵିମୋହ୍ୟ
ଦେହେଂଦ୍ରିୟପ୍ରାଣଗୁଣୈର୍ନିବଦ୍ଧ୍ୟ ।
ଅହମ୍ମମେତି ଭ୍ରମୟତ୍ୟଜସ୍ରଂ
ମନଃ ସ୍ଵକୃତ୍ୟେଷୁ ଫଲୋପଭୁକ୍ତିଷୁ ॥ 178॥
ଅଧ୍ୟାସଦୋଷାତ୍ପୁରୁଷସ୍ୟ ସଂସୃତିଃ (ପାଠଭେଦଃ – ଅଧ୍ୟାସୟୋଗାତ୍)
ଅଧ୍ୟାସବଂଧସ୍ତ୍ଵମୁନୈଵ କଲ୍ପିତଃ ।
ରଜସ୍ତମୋଦୋଷଵତୋଽଵିଵେକିନୋ
ଜନ୍ମାଦିଦୁଃଖସ୍ୟ ନିଦାନମେତତ୍ ॥ 179॥
ଅତଃ ପ୍ରାହୁର୍ମନୋଽଵିଦ୍ୟାଂ ପଂଡିତାସ୍ତତ୍ତ୍ଵଦର୍ଶିନଃ ।
ୟେନୈଵ ଭ୍ରାମ୍ୟତେ ଵିଶ୍ଵଂ ଵାୟୁନେଵାଭ୍ରମଂଡଲମ୍ ॥ 180॥
ତନ୍ମନଃଶୋଧନଂ କାର୍ୟଂ ପ୍ରୟତ୍ନେନ ମୁମୁକ୍ଷୁଣା ।
ଵିଶୁଦ୍ଧେ ସତି ଚୈତସ୍ମିନ୍ମୁକ୍ତିଃ କରଫଲାୟତେ ॥ 181॥
ମୋକ୍ଷୈକସକ୍ତ୍ୟା ଵିଷୟେଷୁ ରାଗଂ
ନିର୍ମୂଲ୍ୟ ସନ୍ନ୍ୟସ୍ୟ ଚ ସର୍ଵକର୍ମ ।
ସଚ୍ଛ୍ରଦ୍ଧୟା ୟଃ ଶ୍ରଵଣାଦିନିଷ୍ଠୋ
ରଜଃସ୍ଵଭାଵଂ ସ ଧୁନୋତି ବୁଦ୍ଧେଃ ॥ 182॥
ମନୋମୟୋ ନାପି ଭଵେତ୍ପରାତ୍ମା
ହ୍ୟାଦ୍ୟଂତଵତ୍ତ୍ଵାତ୍ପରିଣାମିଭାଵାତ୍ ।
ଦୁଃଖାତ୍ମକତ୍ଵାଦ୍ଵିଷୟତ୍ଵହେତୋଃ
ଦ୍ରଷ୍ଟା ହି ଦୃଶ୍ୟାତ୍ମତୟା ନ ଦୃଷ୍ଟଃ ॥ 183॥
ବୁଦ୍ଧିର୍ବୁଦ୍ଧୀଂଦ୍ରିୟୈଃ ସାର୍ଧଂ ସଵୃତ୍ତିଃ କର୍ତୃଲକ୍ଷଣଃ ।
ଵିଜ୍ଞାନମୟକୋଶଃ ସ୍ୟାତ୍ପୁଂସଃ ସଂସାରକାରଣମ୍ ॥ 184॥
ଅନୁଵ୍ରଜଚ୍ଚିତ୍ପ୍ରତିବିଂବଶକ୍ତିଃ
ଵିଜ୍ଞାନସଂଜ୍ଞଃ ପ୍ରକୃତେର୍ଵିକାରଃ ।
ଜ୍ଞାନକ୍ରିୟାଵାନହମିତ୍ୟଜସ୍ରଂ
ଦେହେଂଦ୍ରିୟାଦିଷ୍ଵଭିମନ୍ୟତେ ଭୃଶମ୍ ॥ 185॥
ଅନାଦିକାଲୋଽୟମହଂସ୍ଵଭାଵୋ
ଜୀଵଃ ସମସ୍ତଵ୍ୟଵହାରଵୋଢା ।
କରୋତି କର୍ମାଣ୍ୟପି ପୂର୍ଵଵାସନଃ (ପାଠଭେଦଃ – କର୍ମାଣ୍ୟନୁ)
ପୁଣ୍ୟାନ୍ୟପୁଣ୍ୟାନି ଚ ତତ୍ଫଲାନି ॥ 186॥
ଭୁଂକ୍ତେ ଵିଚିତ୍ରାସ୍ଵପି ୟୋନିଷୁ ଵ୍ରଜ-
ନ୍ନାୟାତି ନିର୍ୟାତ୍ୟଧ ଊର୍ଧ୍ଵମେଷଃ ।
ଅସ୍ୟୈଵ ଵିଜ୍ଞାନମୟସ୍ୟ ଜାଗ୍ରତ୍-
ସ୍ଵପ୍ନାଦ୍ୟଵସ୍ଥାଃ ସୁଖଦୁଃଖଭୋଗଃ ॥ 187॥
ଦେହାଦିନିଷ୍ଠାଶ୍ରମଧର୍ମକର୍ମ-
ଗୁଣାଭିମାନଃ ସତତଂ ମମେତି ।
ଵିଜ୍ଞାନକୋଶୋଽୟମତିପ୍ରକାଶଃ
ପ୍ରକୃଷ୍ଟସାନ୍ନିଧ୍ୟଵଶାତ୍ପରାତ୍ମନଃ ।
ଅତୋ ଭଵତ୍ୟେଷ ଉପାଧିରସ୍ୟ
ୟଦାତ୍ମଧୀଃ ସଂସରତି ଭ୍ରମେଣ ॥ 188॥
ୟୋଽୟଂ ଵିଜ୍ଞାନମୟଃ ପ୍ରାଣେଷୁ ହୃଦି ସ୍ଫୁରତ୍ୟୟଂ ଜ୍ୟୋତିଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଫୁରତ୍ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିଃ)
କୂଟସ୍ଥଃ ସନ୍ନାତ୍ମା କର୍ତା ଭୋକ୍ତା ଭଵତ୍ୟୁପାଧିସ୍ଥଃ ॥ 189॥
ସ୍ଵୟଂ ପରିଚ୍ଛେଦମୁପେତ୍ୟ ବୁଦ୍ଧେଃ
ତାଦାତ୍ମ୍ୟଦୋଷେଣ ପରଂ ମୃଷାତ୍ମନଃ ।
ସର୍ଵାତ୍ମକଃ ସନ୍ନପି ଵୀକ୍ଷତେ ସ୍ଵୟଂ
ସ୍ଵତଃ ପୃଥକ୍ତ୍ଵେନ ମୃଦୋ ଘଟାନିଵ ॥ 190॥
ଉପାଧିସଂବଂଧଵଶାତ୍ପରାତ୍ମା
ହ୍ୟୁପାଧିଧର୍ମାନନୁଭାତି ତଦ୍ଗୁଣଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଽପ୍ୟୁପାଧି)
ଅୟୋଵିକାରାନଵିକାରିଵହ୍ନିଵତ୍
ସଦୈକରୂପୋଽପି ପରଃ ସ୍ଵଭାଵାତ୍ ॥ 191॥
ଶିଷ୍ୟ ଉଵାଚ ।
ଭ୍ରମେଣାପ୍ୟନ୍ୟଥା ଵାଽସ୍ତୁ ଜୀଵଭାଵଃ ପରାତ୍ମନଃ ।
ତଦୁପାଧେରନାଦିତ୍ଵାନ୍ନାନାଦେର୍ନାଶ ଇଷ୍ୟତେ ॥ 192॥
ଅତୋଽସ୍ୟ ଜୀଵଭାଵୋଽପି ନିତ୍ୟା ଭଵତି ସଂସୃତିଃ ।
ନ ନିଵର୍ତେତ ତନ୍ମୋକ୍ଷଃ କଥଂ ମେ ଶ୍ରୀଗୁରୋ ଵଦ ॥ 193॥
ଶ୍ରୀଗୁରୁରୁଵାଚ ।
ସମ୍ୟକ୍ପୃଷ୍ଟଂ ତ୍ଵୟା ଵିଦ୍ଵନ୍ସାଵଧାନେନ ତଚ୍ଛୃଣୁ ।
ପ୍ରାମାଣିକୀ ନ ଭଵତି ଭ୍ରାଂତ୍ୟା ମୋହିତକଲ୍ପନା ॥ 194॥
ଭ୍ରାଂତିଂ ଵିନା ତ୍ଵସଂଗସ୍ୟ ନିଷ୍କ୍ରିୟସ୍ୟ ନିରାକୃତେଃ ।
ନ ଘଟେତାର୍ଥସଂବଂଧୋ ନଭସୋ ନୀଲତାଦିଵତ୍ ॥ 195॥
ସ୍ଵସ୍ୟ ଦ୍ରଷ୍ଟୁର୍ନିର୍ଗୁଣସ୍ୟାକ୍ରିୟସ୍ୟ
ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ବୋଧାନଂଦରୂପସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧେଃ ।
ଭ୍ରାଂତ୍ୟା ପ୍ରାପ୍ତୋ ଜୀଵଭାଵୋ ନ ସତ୍ୟୋ
ମୋହାପାୟେ ନାସ୍ତ୍ୟଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵାତ୍ ॥ 196॥
ୟାଵଦ୍ଭ୍ରାଂତିସ୍ତାଵଦେଵାସ୍ୟ ସତ୍ତା
ମିଥ୍ୟାଜ୍ଞାନୋଜ୍ଜୃଂଭିତସ୍ୟ ପ୍ରମାଦାତ୍ ।
ରଜ୍ଜ୍ଵାଂ ସର୍ପୋ ଭ୍ରାଂତିକାଲୀନ ଏଵ
ଭ୍ରାଂତେର୍ନାଶେ ନୈଵ ସର୍ପୋଽପି ତଦ୍ଵତ୍ ॥ 197॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସର୍ପୋଽସ୍ତି)
ଅନାଦିତ୍ଵମଵିଦ୍ୟାୟାଃ କାର୍ୟସ୍ୟାପି ତଥେଷ୍ୟତେ ।
ଉତ୍ପନ୍ନାୟାଂ ତୁ ଵିଦ୍ୟାୟାମାଵିଦ୍ୟକମନାଦ୍ୟପି ॥ 198॥
ପ୍ରବୋଧେ ସ୍ଵପ୍ନଵତ୍ସର୍ଵଂ ସହମୂଲଂ ଵିନଶ୍ୟତି ।
ଅନାଦ୍ୟପୀଦଂ ନୋ ନିତ୍ୟଂ ପ୍ରାଗଭାଵ ଇଵ ସ୍ଫୁଟମ୍ ॥ 199॥
ଅନାଦେରପି ଵିଧ୍ଵଂସଃ ପ୍ରାଗଭାଵସ୍ୟ ଵୀକ୍ଷିତଃ ।
ୟଦ୍ବୁଦ୍ଧ୍ୟୁପାଧିସଂବଂଧାତ୍ପରିକଲ୍ପିତମାତ୍ମନି ॥ 200॥
ଜୀଵତ୍ଵଂ ନ ତତୋଽନ୍ୟସ୍ତୁ ସ୍ଵରୂପେଣ ଵିଲକ୍ଷଣଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ତତୋଽନ୍ୟତ୍ତୁ)
ସଂବଂଧସ୍ତ୍ଵାତ୍ମନୋ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ମିଥ୍ୟାଜ୍ଞାନପୁରଃସରଃ ॥ 201॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସଂବଂଧଃ ସ୍ଵାତ୍ମନୋ)
ଵିନିଵୃତ୍ତିର୍ଭଵେତ୍ତସ୍ୟ ସମ୍ୟଗ୍ଜ୍ଞାନେନ ନାନ୍ୟଥା ।
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମୈକତ୍ଵଵିଜ୍ଞାନଂ ସମ୍ୟଗ୍ଜ୍ଞାନଂ ଶ୍ରୁତେର୍ମତମ୍ ॥ 202॥
ତଦାତ୍ମାନାତ୍ମନୋଃ ସମ୍ୟଗ୍ଵିଵେକେନୈଵ ସିଧ୍ୟତି ।
ତତୋ ଵିଵେକଃ କର୍ତଵ୍ୟଃ ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ମସଦାତ୍ମନୋଃ ॥ 203॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ମାସଦାତ୍ମନୋଃ)
ଜଲଂ ପଂକଵଦତ୍ୟଂତଂ ପଂକାପାୟେ ଜଲଂ ସ୍ଫୁଟମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ପଂକଵଦସ୍ପଷ୍ଟଂ)
ୟଥା ଭାତି ତଥାତ୍ମାପି ଦୋଷାଭାଵେ ସ୍ଫୁଟପ୍ରଭଃ ॥ 204॥
ଅସନ୍ନିଵୃତ୍ତୌ ତୁ ସଦାତ୍ମନା ସ୍ଫୁଟଂ
ପ୍ରତୀତିରେତସ୍ୟ ଭଵେତ୍ପ୍ରତୀଚଃ ।
ତତୋ ନିରାସଃ କରଣୀୟ ଏଵ
ସଦାତ୍ମନଃ ସାଧ୍ଵହମାଦିଵସ୍ତୁନଃ ॥ 205॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଅସଦାତ୍ମନଃ)
ଅତୋ ନାୟଂ ପରାତ୍ମା ସ୍ୟାଦ୍ଵିଜ୍ଞାନମୟଶବ୍ଦଭାକ୍ ।
ଵିକାରିତ୍ଵାଜ୍ଜଡତ୍ଵାଚ୍ଚ ପରିଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ଵହେତୁତଃ ।
ଦୃଶ୍ୟତ୍ଵାଦ୍ଵ୍ୟଭିଚାରିତ୍ଵାନ୍ନାନିତ୍ୟୋ ନିତ୍ୟ ଇଷ୍ୟତେ ॥ 206॥
ଆନଂଦପ୍ରତିବିଂବଚୁଂବିତତନୁର୍ଵୃତ୍ତିସ୍ତମୋଜୃଂଭିତା
ସ୍ୟାଦାନଂଦମୟଃ ପ୍ରିୟାଦିଗୁଣକଃ ସ୍ଵେଷ୍ଟାର୍ଥଲାଭୋଦୟଃ ।
ପୁଣ୍ୟସ୍ୟାନୁଭଵେ ଵିଭାତି କୃତିନାମାନଂଦରୂପଃ ସ୍ଵୟଂ
ସର୍ଵୋ ନଂଦତି ୟତ୍ର ସାଧୁ ତନୁଭୃନ୍ମାତ୍ରଃ ପ୍ରୟତ୍ନଂ ଵିନା ॥ 207॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଭୂତ୍ଵା ନଂଦତି)
ଆନଂଦମୟକୋଶସ୍ୟ ସୁଷୁପ୍ତୌ ସ୍ଫୂର୍ତିରୁତ୍କଟା ।
ସ୍ଵପ୍ନଜାଗରୟୋରୀଷଦିଷ୍ଟସଂଦର୍ଶନାଦିନା ॥ 208॥
ନୈଵାୟମାନଂଦମୟଃ ପରାତ୍ମା
ସୋପାଧିକତ୍ଵାତ୍ପ୍ରକୃତେର୍ଵିକାରାତ୍ ।
କାର୍ୟତ୍ଵହେତୋଃ ସୁକୃତକ୍ରିୟାୟା
ଵିକାରସଂଘାତସମାହିତତ୍ଵାତ୍ ॥ 209॥
ପଂଚାନାମପି କୋଶାନାଂ ନିଷେଧେ ୟୁକ୍ତିତଃ ଶ୍ରୁତେଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ୟୁକ୍ତିତଃ କୃତେ)
ତନ୍ନିଷେଧାଵଧି ସାକ୍ଷୀ ବୋଧରୂପୋଽଵଶିଷ୍ୟତେ ॥ 210॥ (ପାଠଭେଦଃ – ତନ୍ନିଷେଧାଵଧିଃ)
ୟୋଽୟମାତ୍ମା ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିଃ ପଂଚକୋଶଵିଲକ୍ଷଣଃ ।
ଅଵସ୍ଥାତ୍ରୟସାକ୍ଷୀ ସନ୍ନିର୍ଵିକାରୋ ନିରଂଜନଃ ।
ସଦାନଂଦଃ ସ ଵିଜ୍ଞେୟଃ ସ୍ଵାତ୍ମତ୍ଵେନ ଵିପଶ୍ଚିତା ॥ 211॥
ଶିଷ୍ୟ ଉଵାଚ ।
ମିଥ୍ୟାତ୍ଵେନ ନିଷିଦ୍ଧେଷୁ କୋଶେଷ୍ଵେତେଷୁ ପଂଚସୁ ।
ସର୍ଵାଭାଵଂ ଵିନା କିଂଚିନ୍ନ ପଶ୍ୟାମ୍ୟତ୍ର ହେ ଗୁରୋ ।
ଵିଜ୍ଞେୟଂ କିମୁ ଵସ୍ତ୍ଵସ୍ତି ସ୍ଵାତ୍ମନାଽଽତ୍ମଵିପଶ୍ଚିତା ॥ 212॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଵାତ୍ମନାତ୍ର ଵିପଶ୍ଚିତା)
ଶ୍ରୀଗୁରୁରୁଵାଚ ।
ସତ୍ୟମୁକ୍ତଂ ତ୍ଵୟା ଵିଦ୍ଵନ୍ନିପୁଣୋଽସି ଵିଚାରଣେ ।
ଅହମାଦିଵିକାରାସ୍ତେ ତଦଭାଵୋଽୟମପ୍ୟନୁ ॥ 213॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଽୟମପ୍ୟଥ)
ସର୍ଵେ ୟେନାନୁଭୂୟଂତେ ୟଃ ସ୍ଵୟଂ ନାନୁଭୂୟତେ ।
ତମାତ୍ମାନଂ ଵେଦିତାରଂ ଵିଦ୍ଧି ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ସୁସୂକ୍ଷ୍ମୟା ॥ 214॥
ତତ୍ସାକ୍ଷିକଂ ଭଵେତ୍ତତ୍ତଦ୍ୟଦ୍ୟଦ୍ୟେନାନୁଭୂୟତେ ।
କସ୍ୟାପ୍ୟନନୁଭୂତାର୍ଥେ ସାକ୍ଷିତ୍ଵଂ ନୋପୟୁଜ୍ୟତେ ॥ 215॥ (ପାଠଭେଦଃ – ନୋପପଦ୍ୟତେ)
ଅସୌ ସ୍ଵସାକ୍ଷିକୋ ଭାଵୋ ୟତଃ ସ୍ଵେନାନୁଭୂୟତେ ।
ଅତଃ ପରଂ ସ୍ଵୟଂ ସାକ୍ଷାତ୍ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ମା ନ ଚେତରଃ ॥ 216॥
ଜାଗ୍ରତ୍ସ୍ଵପ୍ନସୁଷୁପ୍ତିଷୁ ସ୍ଫୁଟତରଂ ୟୋଽସୌ ସମୁଜ୍ଜୃଂଭତେ
ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ରୂପତୟା ସଦାହମହମିତ୍ୟଂତଃ ସ୍ଫୁରନ୍ନୈକଧା । (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଫୁରନ୍ନେକଧା)
ନାନାକାରଵିକାରଭାଗିନ ଇମାନ୍ ପଶ୍ୟନ୍ନହଂଧୀମୁଖାନ୍ (ପାଠଭେଦଃ – ଭାଜିନ)
ନିତ୍ୟାନଂଦଚିଦାତ୍ମନା ସ୍ଫୁରତି ତଂ ଵିଦ୍ଧି ସ୍ଵମେତଂ ହୃଦି ॥ 217॥
ଘଟୋଦକେ ବିଂବିତମର୍କବିଂବ-
ମାଲୋକ୍ୟ ମୂଢୋ ରଵିମେଵ ମନ୍ୟତେ ।
ତଥା ଚିଦାଭାସମୁପାଧିସଂସ୍ଥଂ
ଭ୍ରାଂତ୍ୟାହମିତ୍ୟେଵ ଜଡୋଽଭିମନ୍ୟତେ ॥ 218॥
ଘଟଂ ଜଲଂ ତଦ୍ଗତମର୍କବିଂବଂ
ଵିହାୟ ସର୍ଵଂ ଵିନିରୀକ୍ଷ୍ୟତେଽର୍କଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଦିଵି ଵୀକ୍ଷ୍ୟତେଽର୍କଃ)
ତଟସ୍ଥ ଏତତ୍ତ୍ରିତୟାଵଭାସକଃ (ପାଠଭେଦଃ – ତଟସ୍ଥିତଃ ତତ୍ତ୍ରି)
ସ୍ଵୟଂପ୍ରକାଶୋ ଵିଦୁଷା ୟଥା ତଥା ॥ 219॥
ଦେହଂ ଧିୟଂ ଚିତ୍ପ୍ରତିବିଂବମେଵଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଚିତ୍ପ୍ରତିବିଂବମେତଂ)
ଵିସୃଜ୍ୟ ବୁଦ୍ଧୌ ନିହିତଂ ଗୁହାୟାମ୍ ।
ଦ୍ରଷ୍ଟାରମାତ୍ମାନମଖଂଡବୋଧଂ
ସର୍ଵପ୍ରକାଶଂ ସଦସଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 220॥
ନିତ୍ୟଂ ଵିଭୁଂ ସର୍ଵଗତଂ ସୁସୂକ୍ଷ୍ମଂ
ଅଂତର୍ବହିଃଶୂନ୍ୟମନନ୍ୟମାତ୍ମନଃ ।
ଵିଜ୍ଞାୟ ସମ୍ୟଙ୍ନିଜରୂପମେତତ୍
ପୁମାନ୍ ଵିପାପ୍ମା ଵିରଜୋ ଵିମୃତ୍ୟୁଃ ॥ 221॥
ଵିଶୋକ ଆନଂଦଘନୋ ଵିପଶ୍ଚିତ୍
ସ୍ଵୟଂ କୁତଶ୍ଚିନ୍ନ ବିଭେତି କଶ୍ଚିତ୍ ।
ନାନ୍ୟୋଽସ୍ତି ପଂଥା ଭଵବଂଧମୁକ୍ତେଃ
ଵିନା ସ୍ଵତତ୍ତ୍ଵାଵଗମଂ ମୁମୁକ୍ଷୋଃ ॥ 222॥
ବ୍ରହ୍ମାଭିନ୍ନତ୍ଵଵିଜ୍ଞାନଂ ଭଵମୋକ୍ଷସ୍ୟ କାରଣମ୍ ।
ୟେନାଦ୍ଵିତୀୟମାନଂଦଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଂପଦ୍ୟତେ ବୁଧୈଃ ॥ 223॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସଂପଦ୍ୟତେ ବୁଧଃ)
ବ୍ରହ୍ମଭୂତସ୍ତୁ ସଂସୃତ୍ୟୈ ଵିଦ୍ଵାନ୍ନାଵର୍ତତେ ପୁନଃ ।
ଵିଜ୍ଞାତଵ୍ୟମତଃ ସମ୍ୟଗ୍ବ୍ରହ୍ମାଭିନ୍ନତ୍ଵମାତ୍ମନଃ ॥ 224॥
ସତ୍ୟଂ ଜ୍ଞାନମନଂତଂ ବ୍ରହ୍ମ ଵିଶୁଦ୍ଧଂ ପରଂ ସ୍ଵତଃସିଦ୍ଧମ୍ ।
ନିତ୍ୟାନଂଦୈକରସଂ ପ୍ରତ୍ୟଗଭିନ୍ନଂ ନିରଂତରଂ ଜୟତି ॥ 225॥
ସଦିଦଂ ପରମାଦ୍ଵୈତଂ ସ୍ଵସ୍ମାଦନ୍ୟସ୍ୟ ଵସ୍ତୁନୋଽଭାଵାତ୍ ।
ନ ହ୍ୟନ୍ୟଦସ୍ତି କିଂଚିତ୍ ସମ୍ୟକ୍ ପରମାର୍ଥତତ୍ତ୍ଵବୋଧଦଶାୟାମ୍ ॥ 226॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପରତତ୍ତ୍ଵବୋଧସୁଦଶାୟାମ୍)
ୟଦିଦଂ ସକଲଂ ଵିଶ୍ଵଂ ନାନାରୂପଂ ପ୍ରତୀତମଜ୍ଞାନାତ୍ ।
ତତ୍ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ପ୍ରତ୍ୟସ୍ତାଶେଷଭାଵନାଦୋଷମ୍ ॥ 227॥
ମୃତ୍କାର୍ୟଭୂତୋଽପି ମୃଦୋ ନ ଭିନ୍ନଃ
କୁଂଭୋଽସ୍ତି ସର୍ଵତ୍ର ତୁ ମୃତ୍ସ୍ଵରୂପାତ୍ ।
ନ କୁଂଭରୂପଂ ପୃଥଗସ୍ତି କୁଂଭଃ
କୁତୋ ମୃଷା କଲ୍ପିତନାମମାତ୍ରଃ ॥ 228॥
କେନାପି ମୃଦ୍ଭିନ୍ନତୟା ସ୍ଵରୂପଂ
ଘଟସ୍ୟ ସଂଦର୍ଶୟିତୁଂ ନ ଶକ୍ୟତେ ।
ଅତୋ ଘଟଃ କଲ୍ପିତ ଏଵ ମୋହା-
ନ୍ମୃଦେଵ ସତ୍ୟଂ ପରମାର୍ଥଭୂତମ୍ ॥ 229॥
ସଦ୍ବ୍ରହ୍ମକାର୍ୟଂ ସକଲଂ ସଦେଵଂ (ପାଠଭେଦଃ – ସଦୈଵ)
ତନ୍ମାତ୍ରମେତନ୍ନ ତତୋଽନ୍ୟଦସ୍ତି । (ପାଠଭେଦଃ – ସନ୍ମାତ୍ରମେତନ୍ନ)
ଅସ୍ତୀତି ୟୋ ଵକ୍ତି ନ ତସ୍ୟ ମୋହୋ
ଵିନିର୍ଗତୋ ନିଦ୍ରିତଵତ୍ପ୍ରଜଲ୍ପଃ ॥ 230॥
ବ୍ରହ୍ମୈଵେଦଂ ଵିଶ୍ଵମିତ୍ୟେଵ ଵାଣୀ
ଶ୍ରୌତୀ ବ୍ରୂତେଽଥର୍ଵନିଷ୍ଠା ଵରିଷ୍ଠା ।
ତସ୍ମାଦେତଦ୍ବ୍ରହ୍ମମାତ୍ରଂ ହି ଵିଶ୍ଵଂ
ନାଧିଷ୍ଠାନାଦ୍ଭିନ୍ନତାଽଽରୋପିତସ୍ୟ ॥ 231॥
ସତ୍ୟଂ ୟଦି ସ୍ୟାଜ୍ଜଗଦେତଦାତ୍ମନୋଽ
ନଂତତ୍ତ୍ଵହାନିର୍ନିଗମାପ୍ରମାଣତା ।
ଅସତ୍ୟଵାଦିତ୍ଵମପୀଶିତୁଃ ସ୍ୟା-
ନ୍ନୈତତ୍ତ୍ରୟଂ ସାଧୁ ହିତଂ ମହାତ୍ମନାମ୍ ॥ 232॥
ଈଶ୍ଵରୋ ଵସ୍ତୁତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞୋ ନ ଚାହଂ ତେଷ୍ଵଵସ୍ଥିତଃ ।
ନ ଚ ମତ୍ସ୍ଥାନି ଭୂତାନୀତ୍ୟେଵମେଵ ଵ୍ୟଚୀକ୍ଲୃପତ୍ ॥ 233॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵ୍ୟଚୀକଥତ୍)
ୟଦି ସତ୍ୟଂ ଭଵେଦ୍ଵିଶ୍ଵଂ ସୁଷୁପ୍ତାଵୁପଲଭ୍ୟତାମ୍ ।
ୟନ୍ନୋପଲଭ୍ୟତେ କିଂଚିଦତୋଽସତ୍ସ୍ଵପ୍ନଵନ୍ମୃଷା ॥ 234॥
ଅତଃ ପୃଥଙ୍ନାସ୍ତି ଜଗତ୍ପରାତ୍ମନଃ
ପୃଥକ୍ପ୍ରତୀତିସ୍ତୁ ମୃଷା ଗୁଣାଦିଵତ୍ । ଗୁଣାହିଵତ୍
ଆରୋପିତସ୍ୟାସ୍ତି କିମର୍ଥଵତ୍ତାଽ-
ଧିଷ୍ଠାନମାଭାତି ତଥା ଭ୍ରମେଣ ॥ 235॥
ଭ୍ରାଂତସ୍ୟ ୟଦ୍ୟଦ୍ଭ୍ରମତଃ ପ୍ରତୀତଂ
ବ୍ରହ୍ମୈଵ ତତ୍ତଦ୍ରଜତଂ ହି ଶୁକ୍ତିଃ ।
ଇଦଂତୟା ବ୍ରହ୍ମ ସଦୈଵ ରୂପ୍ୟତେ (ପାଠଭେଦଃ – ସଦେଵ)
ତ୍ଵାରୋପିତଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ନାମମାତ୍ରମ୍ ॥ 236॥
ଅତଃ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଦଦ୍ଵିତୀୟଂ
ଵିଶୁଦ୍ଧଵିଜ୍ଞାନଘନଂ ନିରଂଜନମ୍ ।
ପ୍ରଶାଂତମାଦ୍ୟଂତଵିହୀନମକ୍ରିୟଂ
ନିରଂତରାନଂଦରସସ୍ଵରୂପମ୍ ॥ 237॥
ନିରସ୍ତମାୟାକୃତସର୍ଵଭେଦଂ
ନିତ୍ୟଂ ସୁଖଂ ନିଷ୍କଲମପ୍ରମେୟମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ନିତ୍ୟଂ ଧ୍ରୁଵଂ)
ଅରୂପମଵ୍ୟକ୍ତମନାଖ୍ୟମଵ୍ୟୟଂ
ଜ୍ୟୋତିଃ ସ୍ଵୟଂ କିଂଚିଦିଦଂ ଚକାସ୍ତି ॥ 238॥
ଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞେୟଜ୍ଞାନଶୂନ୍ୟମନଂତଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପକମ୍ ।
କେଵଲାଖଂଡଚିନ୍ମାତ୍ରଂ ପରଂ ତତ୍ତ୍ଵଂ ଵିଦୁର୍ବୁଧାଃ ॥ 239॥
ଅହେୟମନୁପାଦେୟଂ ମନୋଵାଚାମଗୋଚରମ୍ ।
ଅପ୍ରମେୟମନାଦ୍ୟଂତଂ ବ୍ରହ୍ମ ପୂର୍ଣମହଂ ମହଃ ॥ 240॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପୂର୍ଣଂ ମହନ୍ମହଃ)
ତତ୍ତ୍ଵଂପଦାଭ୍ୟାମଭିଧୀୟମାନୟୋଃ
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନୋଃ ଶୋଧିତୟୋର୍ୟଦୀତ୍ଥମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ଶୋଧିତୟୋର୍ୟଦିତ୍ଥମ୍)
ଶ୍ରୁତ୍ୟା ତୟୋସ୍ତତ୍ତ୍ଵମସୀତି ସମ୍ୟଗ୍
ଏକତ୍ଵମେଵ ପ୍ରତିପାଦ୍ୟତେ ମୁହୁଃ ॥ 241-
ଏକ୍ୟଂ ତୟୋର୍ଲକ୍ଷିତୟୋର୍ନ ଵାଚ୍ୟୟୋଃ
ନିଗଦ୍ୟତେଽନ୍ୟୋନ୍ୟଵିରୁଦ୍ଧଧର୍ମିଣୋଃ ।
ଖଦ୍ୟୋତଭାନ୍ଵୋରିଵ ରାଜଭୃତ୍ୟୟୋଃ
କୂପାଂବୁରାଶ୍ୟୋଃ ପରମାଣୁମେର୍ଵୋଃ ॥ 242॥
ତୟୋର୍ଵିରୋଧୋଽୟମୁପାଧିକଲ୍ପିତୋ
ନ ଵାସ୍ତଵଃ କଶ୍ଚିଦୁପାଧିରେଷଃ ।
ଈଶସ୍ୟ ମାୟା ମହଦାଦିକାରଣଂ
ଜୀଵସ୍ୟ କାର୍ୟଂ ଶଋଣୁ ପଂଚକୋଶମ୍ ॥ 243॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପଂଚକୋଶାଃ)
ଏତାଵୁପାଧୀ ପରଜୀଵୟୋସ୍ତୟୋଃ
ସମ୍ୟଙ୍ନିରାସେ ନ ପରୋ ନ ଜୀଵଃ ।
ରାଜ୍ୟଂ ନରେଂଦ୍ରସ୍ୟ ଭଟସ୍ୟ ଖେଟକ୍-
ସ୍ତୟୋରପୋହେ ନ ଭଟୋ ନ ରାଜା ॥ 244॥
ଅଥାତ ଆଦେଶ ଇତି ଶ୍ରୁତିଃ ସ୍ଵୟଂ
ନିଷେଧତି ବ୍ରହ୍ମଣି କଲ୍ପିତଂ ଦ୍ଵୟମ୍ ।
ଶ୍ରୁତିପ୍ରମାଣାନୁଗୃହୀତବୋଧା- (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରମାଣାନୁଗୃହୀତୟୁକ୍ତ୍ୟା)
ତ୍ତୟୋର୍ନିରାସଃ କରଣୀୟ ଏଵ ॥ 245॥
ନେଦଂ ନେଦଂ କଲ୍ପିତତ୍ଵାନ୍ନ ସତ୍ୟଂ
ରଜ୍ଜୁଦୃଷ୍ଟଵ୍ୟାଲଵତ୍ସ୍ଵପ୍ନଵଚ୍ଚ । (ପାଠଭେଦଃ – ରଜ୍ଜୌ)
ଇତ୍ଥଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ସାଧୁୟୁକ୍ତ୍ୟା ଵ୍ୟପୋହ୍ୟ
ଜ୍ଞେୟଃ ପଶ୍ଚାଦେକଭାଵସ୍ତୟୋର୍ୟଃ ॥ 246॥
ତତସ୍ତୁ ତୌ ଲକ୍ଷଣୟା ସୁଲକ୍ଷ୍ୟୌ
ତୟୋରଖଂଡୈକରସତ୍ଵସିଦ୍ଧୟେ ।
ନାଲଂ ଜହତ୍ୟା ନ ତଥାଽଜହତ୍ୟା
କିଂତୂଭୟାର୍ଥାତ୍ମିକୟୈଵ ଭାଵ୍ୟମ୍ ॥ 247॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଭୟାର୍ଥୈକତୟୈଵ)
ସ ଦେଵଦତ୍ତୋଽୟମିତୀହ ଚୈକତା
ଵିରୁଦ୍ଧଧର୍ମାଂଶମପାସ୍ୟ କଥ୍ୟତେ ।
ୟଥା ତଥା ତତ୍ତ୍ଵମସୀତିଵାକ୍ୟେ
ଵିରୁଦ୍ଧଧର୍ମାନୁଭୟତ୍ର ହିତ୍ଵା ॥ 248॥
ସଂଲକ୍ଷ୍ୟ ଚିନ୍ମାତ୍ରତୟା ସଦାତ୍ମନୋଃ
ଅଖଂଡଭାଵଃ ପରିଚୀୟତେ ବୁଧୈଃ ।
ଏଵଂ ମହାଵାକ୍ୟଶତେନ କଥ୍ୟତେ
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନୋରୈକ୍ୟମଖଂଡଭାଵଃ ॥ 249॥
ଅସ୍ଥୂଲମିତ୍ୟେତଦସନ୍ନିରସ୍ୟ
ସିଦ୍ଧଂ ସ୍ଵତୋ ଵ୍ୟୋମଵଦପ୍ରତର୍କ୍ୟମ୍ ।
ଅତୋ ମୃଷାମାତ୍ରମିଦଂ ପ୍ରତୀତଂ
ଜହୀହି ୟତ୍ସ୍ଵାତ୍ମତୟା ଗୃହୀତମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାହମିତ୍ୟେଵ ଵିଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧ୍ୟା
ଵିଦ୍ଧି ସ୍ଵମାତ୍ମାନମଖଂଡବୋଧମ୍ ॥ 250॥
ମୃତ୍କାର୍ୟଂ ସକଲଂ ଘଟାଦି ସତତଂ ମୃନ୍ମାତ୍ରମେଵାହିତଂ (ପାଠଭେଦଃ – ମୃନ୍ମାତ୍ରମେଵାଭିତଃ)
ତଦ୍ଵତ୍ସଜ୍ଜନିତଂ ସଦାତ୍ମକମିଦଂ ସନ୍ମାତ୍ରମେଵାଖିଲମ୍ ।
ୟସ୍ମାନ୍ନାସ୍ତି ସତଃ ପରଂ କିମପି ତତ୍ସତ୍ୟଂ ସ ଆତ୍ମା ସ୍ଵୟଂ
ତସ୍ମାତ୍ତତ୍ତ୍ଵମସି ପ୍ରଶାଂତମମଲଂ ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵୟଂ ୟତ୍ପରମ୍ ॥ 251॥
ନିଦ୍ରାକଲ୍ପିତଦେଶକାଲଵିଷୟଜ୍ଞାତ୍ରାଦି ସର୍ଵଂ ୟଥା
ମିଥ୍ୟା ତଦ୍ଵଦିହାପି ଜାଗ୍ରତି ଜଗତ୍ସ୍ଵାଜ୍ଞାନକାର୍ୟତ୍ଵତଃ ।
ୟସ୍ମାଦେଵମିଦଂ ଶରୀରକରଣପ୍ରାଣାହମାଦ୍ୟପ୍ୟସତ୍
ତସ୍ମାତ୍ତତ୍ତ୍ଵମସି ପ୍ରଶାଂତମମଲଂ ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵୟଂ ୟତ୍ପରମ୍ ॥ 252॥
ୟତ୍ର ଭ୍ରାଂତ୍ୟା କଲ୍ପିତଂ ତଦ୍ଵିଵେକେ (ପାଠଭେଦଃ – ୟଦ୍ଵିଵେକେ)
ତତ୍ତନ୍ମାତ୍ରଂ ନୈଵ ତସ୍ମାଦ୍ଵିଭିନ୍ନମ୍ ।
ସ୍ଵପ୍ନେ ନଷ୍ଟଂ ସ୍ଵପ୍ନଵିଶ୍ଵଂ ଵିଚିତ୍ରଂ
ସ୍ଵସ୍ମାଦ୍ଭିନ୍ନଂ କିନ୍ନୁ ଦୃଷ୍ଟଂ ପ୍ରବୋଧେ ॥ 253॥
ଜାତିନୀତିକୁଲଗୋତ୍ରଦୂରଗଂ
ନାମରୂପଗୁଣଦୋଷଵର୍ଜିତମ୍ ।
ଦେଶକାଲଵିଷୟାତିଵର୍ତି ୟଦ୍
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 254॥
ୟତ୍ପରଂ ସକଲଵାଗଗୋଚରଂ
ଗୋଚରଂ ଵିମଲବୋଧଚକ୍ଷୁଷଃ ।
ଶୁଦ୍ଧଚିଦ୍ଘନମନାଦି ଵସ୍ତୁ ୟଦ୍
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 255॥
ଷଡ୍ଭିରୂର୍ମିଭିରୟୋଗି ୟୋଗିହୃଦ୍-
ଭାଵିତଂ ନ କରଣୈର୍ଵିଭାଵିତମ୍ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟଵେଦ୍ୟମନଵଦ୍ୟମସ୍ତି ୟଦ୍ (ପାଠଭେଦଃ – ଭୂତି ୟଦ୍)
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 256॥
ଭ୍ରାଂତିକଲ୍ପିତଜଗତ୍କଲାଶ୍ରୟଂ
ସ୍ଵାଶ୍ରୟଂ ଚ ସଦସଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ନିଷ୍କଲଂ ନିରୁପମାନଵଦ୍ଧି ୟଦ୍ (ପାଠଭେଦଃ – ନିରୁପମାନମୃଦ୍ଧିମତ୍)
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 257॥
ଜନ୍ମଵୃଦ୍ଧିପରିଣତ୍ୟପକ୍ଷୟ-
ଵ୍ୟାଧିନାଶନଵିହୀନମଵ୍ୟୟମ୍ ।
ଵିଶ୍ଵସୃଷ୍ଟ୍ୟଵଵିଘାତକାରଣଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଵନଘାତକାରଣଂ)
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 258॥
ଅସ୍ତଭେଦମନପାସ୍ତଲକ୍ଷଣଂ
ନିସ୍ତରଂଗଜଲରାଶିନିଶ୍ଚଲମ୍ ।
ନିତ୍ୟମୁକ୍ତମଵିଭକ୍ତମୂର୍ତି ୟଦ୍
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 259॥
ଏକମେଵ ସଦନେକକାରଣଂ
କାରଣାଂତରନିରାସ୍ୟକାରଣମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ସକାରଣମ୍)
କାର୍ୟକାରଣଵିଲକ୍ଷଣଂ ସ୍ଵୟଂ
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 260॥
ନିର୍ଵିକଲ୍ପକମନଲ୍ପମକ୍ଷରଂ
ୟତ୍କ୍ଷରାକ୍ଷରଵିଲକ୍ଷଣଂ ପରମ୍ ।
ନିତ୍ୟମଵ୍ୟୟସୁଖଂ ନିରଂଜନଂ
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 261॥
ୟଦ୍ଵିଭାତି ସଦନେକଧା ଭ୍ରମା-
ନ୍ନାମରୂପଗୁଣଵିକ୍ରିୟାତ୍ମନା ।
ହେମଵତ୍ସ୍ଵୟମଵିକ୍ରିୟଂ ସଦା
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 262॥
ୟଚ୍ଚକାସ୍ତ୍ୟନପରଂ ପରାତ୍ପରଂ
ପ୍ରତ୍ୟଗେକରସମାତ୍ମଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ସତ୍ୟଚିତ୍ସୁଖମନଂତମଵ୍ୟୟଂ
ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ତ୍ଵମସି ଭାଵୟାତ୍ମନି ॥ 263॥
ଉକ୍ତମର୍ଥମିମମାତ୍ମନି ସ୍ଵୟଂ
ଭାଵୟେତ୍ପ୍ରଥିତୟୁକ୍ତିଭିର୍ଧିୟା । (ପାଠଭେଦଃ – ଭାଵୟ ପ୍ରଥିତ)
ସଂଶୟାଦିରହିତଂ କରାଂବୁଵତ୍
ତେନ ତତ୍ତ୍ଵନିଗମୋ ଭଵିଷ୍ୟତି ॥ 264॥
ସଂବୋଧମାତ୍ରଂ ପରିଶୁଦ୍ଧତତ୍ତ୍ଵଂ (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଵଂ ବୋଧମାତ୍ରଂ)
ଵିଜ୍ଞାୟ ସଂଘେ ନୃପଵଚ୍ଚ ସୈନ୍ୟେ ।
ତଦାଶ୍ରୟଃ ସ୍ଵାତ୍ମନି ସର୍ଵଦା ସ୍ଥିତୋ (ପାଠଭେଦଃ – ତଦାତ୍ମନୈଵାତ୍ମନି)
ଵିଲାପୟ ବ୍ରହ୍ମଣି ଵିଶ୍ଵଜାତମ୍ ॥ 265॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଦୃଶ୍ୟଜାତମ୍)
ବୁଦ୍ଧୌ ଗୁହାୟାଂ ସଦସଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣଂ
ବ୍ରହ୍ମାସ୍ତି ସତ୍ୟଂ ପରମଦ୍ଵିତୀୟମ୍ ।
ତଦାତ୍ମନା ୟୋଽତ୍ର ଵସେଦ୍ଗୁହାୟାଂ
ପୁନର୍ନ ତସ୍ୟାଂଗଗୁହାପ୍ରଵେଶଃ ॥ 266॥
ଜ୍ଞାତେ ଵସ୍ତୁନ୍ୟପି ବଲଵତୀ ଵାସନାଽନାଦିରେଷା
କର୍ତା ଭୋକ୍ତାପ୍ୟହମିତି ଦୃଢା ୟାଽସ୍ୟ ସଂସାରହେତୁଃ ।
ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ଦୃଷ୍ଟ୍ୟାଽଽତ୍ମନି ନିଵସତା ସାପନେୟା ପ୍ରୟତ୍ନା-
ନ୍ମୁକ୍ତିଂ ପ୍ରାହୁସ୍ତଦିହ ମୁନୟୋ ଵାସନାତାନଵଂ ୟତ୍ ॥ 267॥
ଅହଂ ମମେତି ୟୋ ଭାଵୋ ଦେହାକ୍ଷାଦାଵନାତ୍ମନି ।
ଅଧ୍ୟାସୋଽୟଂ ନିରସ୍ତଵ୍ୟୋ ଵିଦୁଷା ସ୍ଵାତ୍ମନିଷ୍ଠୟା ॥ 268॥
ଜ୍ଞାତ୍ଵା ସ୍ଵଂ ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ମାନଂ ବୁଦ୍ଧିତଦ୍ଵୃତ୍ତିସାକ୍ଷିଣମ୍ ।
ସୋଽହମିତ୍ୟେଵ ସଦ୍ଵୃତ୍ତ୍ୟାଽନାତ୍ମନ୍ୟାତ୍ମମତିଂ ଜହି ॥ 269॥
ଲୋକାନୁଵର୍ତନଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଦେହାନୁଵର୍ତନମ୍ ।
ଶାସ୍ତ୍ରାନୁଵର୍ତନଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 270॥
ଲୋକଵାସନୟା ଜଂତୋଃ ଶାସ୍ତ୍ରଵାସନୟାପି ଚ ।
ଦେହଵାସନୟା ଜ୍ଞାନଂ ୟଥାଵନ୍ନୈଵ ଜାୟତେ ॥ 271
ସଂସାରକାରାଗୃହମୋକ୍ଷମିଚ୍ଛୋ-
ରୟୋମୟଂ ପାଦନିବଂଧଶଋଂଖଲମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ନିବଦ୍ଧ)
ଵଦଂତି ତଜ୍ଜ୍ଞାଃ ପଟୁ ଵାସନାତ୍ରୟଂ
ୟୋଽସ୍ମାଦ୍ଵିମୁକ୍ତଃ ସମୁପୈତି ମୁକ୍ତିମ୍ ॥ 272॥
ଜଲାଦିସଂସର୍ଗଵଶାତ୍ପ୍ରଭୂତ- (ପାଠଭେଦଃ – ଜଲାଦିସଂପର୍କଵଶାତ୍)
ଦୁର୍ଗଂଧଧୂତାଽଗରୁଦିଵ୍ୟଵାସନା ।
ସଂଘର୍ଷଣେନୈଵ ଵିଭାତି ସମ୍ୟ-
ଗ୍ଵିଧୂୟମାନେ ସତି ବାହ୍ୟଗଂଧେ ॥ 273॥
ଅଂତଃଶ୍ରିତାନଂତଦୁରଂତଵାସନା-
ଧୂଲୀଵିଲିପ୍ତା ପରମାତ୍ମଵାସନା ।
ପ୍ରଜ୍ଞାତିସଂଘର୍ଷଣତୋ ଵିଶୁଦ୍ଧା
ପ୍ରତୀୟତେ ଚଂଦନଗଂଧଵତ୍ ସ୍ଫୁଟମ୍ ॥ 274॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଫୁଟା)
ଅନାତ୍ମଵାସନାଜାଲୈସ୍ତିରୋଭୂତାତ୍ମଵାସନା ।
ନିତ୍ୟାତ୍ମନିଷ୍ଠୟା ତେଷାଂ ନାଶେ ଭାତି ସ୍ଵୟଂ ସ୍ଫୁଟମ୍ ॥ 275॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଫୁଟା)
ୟଥା ୟଥା ପ୍ରତ୍ୟଗଵସ୍ଥିତଂ ମନଃ
ତଥା ତଥା ମୁଂଚତି ବାହ୍ୟଵାସନାମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ବାହ୍ୟଵାସନାଃ)
ନିଃଶେଷମୋକ୍ଷେ ସତି ଵାସନାନାଂ
ଆତ୍ମାନୁଭୂତିଃ ପ୍ରତିବଂଧଶୂନ୍ୟା ॥ 276॥
ସ୍ଵାତ୍ମନ୍ୟେଵ ସଦା ସ୍ଥିତ୍ଵା ମନୋ ନଶ୍ୟତି ୟୋଗିନଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଥିତ୍ୟା)
ଵାସନାନାଂ କ୍ଷୟଶ୍ଚାତଃ ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 277॥
ତମୋ ଦ୍ଵାଭ୍ୟାଂ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ଵାତ୍ସତ୍ତ୍ଵଂ ଶୁଦ୍ଧେନ ନଶ୍ୟତି ।
ତସ୍ମାତ୍ସତ୍ତ୍ଵମଵଷ୍ଟଭ୍ୟ ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 278॥
ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ପୁଷ୍ୟତି ଵପୁରିତି ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ନିଶ୍ଚଲଃ ।
ଧୈର୍ୟମାଲଂବ୍ୟ ୟତ୍ନେନ ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 279॥
ନାହଂ ଜୀଵଃ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମେତ୍ୟତଦ୍ଵ୍ୟାଵୃତ୍ତିପୂର୍ଵକମ୍ ।
ଵାସନାଵେଗତଃ ପ୍ରାପ୍ତସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 280॥
ଶ୍ରୁତ୍ୟା ୟୁକ୍ତ୍ୟା ସ୍ଵାନୁଭୂତ୍ୟା ଜ୍ଞାତ୍ଵା ସାର୍ଵାତ୍ମ୍ୟମାତ୍ମନଃ ।
କ୍ଵଚିଦାଭାସତଃ ପ୍ରାପ୍ତସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 281॥
ଅନାଦାନଵିସର୍ଗାଭ୍ୟାମୀଷନ୍ନାସ୍ତି କ୍ରିୟା ମୁନେଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଅନ୍ନାଦାନଵିସର୍ଗା)
ତଦେକନିଷ୍ଠୟା ନିତ୍ୟଂ ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 282॥
ତତ୍ତ୍ଵମସ୍ୟାଦିଵାକ୍ୟୋତ୍ଥବ୍ରହ୍ମାତ୍ମୈକତ୍ଵବୋଧତଃ ।
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟାତ୍ମତ୍ଵଦାର୍ଢ୍ୟାୟ ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 283॥
ଅହଂଭାଵସ୍ୟ ଦେହେଽସ୍ମିନ୍ନିଃଶେଷଵିଲୟାଵଧି ।
ସାଵଧାନେନ ୟୁକ୍ତାତ୍ମା ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 284॥
ପ୍ରତୀତିର୍ଜୀଵଜଗତୋଃ ସ୍ଵପ୍ନଵଦ୍ଭାତି ୟାଵତା ।
ତାଵନ୍ନିରଂତରଂ ଵିଦ୍ଵନ୍ସ୍ଵାଧ୍ୟାସାପନୟଂ କୁରୁ ॥ 285॥
ନିଦ୍ରାୟା ଲୋକଵାର୍ତାୟାଃ ଶବ୍ଦାଦେରପି ଵିସ୍ମୃତେଃ ।
କ୍ଵଚିନ୍ନାଵସରଂ ଦତ୍ତ୍ଵା ଚିଂତୟାତ୍ମାନମାତ୍ମନି ॥ 286॥
ମାତାପିତ୍ରୋର୍ମଲୋଦ୍ଭୂତଂ ମଲମାଂସମୟଂ ଵପୁଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଚାଂଡାଲଵଦ୍ଦୂରଂ ବ୍ରହ୍ମୀଭୂୟ କୃତୀ ଭଵ ॥ 287॥
ଘଟାକାଶଂ ମହାକାଶ ଇଵାତ୍ମାନଂ ପରାତ୍ମନି ।
ଵିଲାପ୍ୟାଖଂଡଭାଵେନ ତୂଷ୍ଣୀ ଭଵ ସଦା ମୁନେ ॥ 288॥ (ପାଠଭେଦଃ – ତୂଷ୍ଣୀଂ)
ସ୍ଵପ୍ରକାଶମଧିଷ୍ଠାନଂ ସ୍ଵୟଂଭୂୟ ସଦାତ୍ମନା ।
ବ୍ରହ୍ମାଂଡମପି ପିଂଡାଂଡଂ ତ୍ୟଜ୍ୟତାଂ ମଲଭାଂଡଵତ୍ ॥ 289॥
ଚିଦାତ୍ମନି ସଦାନଂଦେ ଦେହାରୂଢାମହଂଧିୟମ୍ ।
ନିଵେଶ୍ୟ ଲିଂଗମୁତ୍ସୃଜ୍ୟ କେଵଲୋ ଭଵ ସର୍ଵଦା ॥ 290॥
ୟତ୍ରୈଷ ଜଗଦାଭାସୋ ଦର୍ପଣାଂତଃ ପୁରଂ ୟଥା ।
ତଦ୍ବ୍ରହ୍ମାହମିତି ଜ୍ଞାତ୍ଵା କୃତକୃତ୍ୟୋ ଭଵିଷ୍ୟସି ॥ 291॥
ୟତ୍ସତ୍ୟଭୂତଂ ନିଜରୂପମାଦ୍ୟଂ
ଚିଦଦ୍ଵୟାନଂଦମରୂପମକ୍ରିୟମ୍ ।
ତଦେତ୍ୟ ମିଥ୍ୟାଵପୁରୁତ୍ସୃଜେତ (ପାଠଭେଦଃ – ସୃଜୈତ)
ଶୈଲୂଷଵଦ୍ଵେଷମୁପାତ୍ତମାତ୍ମନଃ ॥ 292॥
ସର୍ଵାତ୍ମନା ଦୃଶ୍ୟମିଦଂ ମୃଷୈଵ
ନୈଵାହମର୍ଥଃ କ୍ଷଣିକତ୍ଵଦର୍ଶନାତ୍ ।
ଜାନାମ୍ୟହଂ ସର୍ଵମିତି ପ୍ରତୀତିଃ
କୁତୋଽହମାଦେଃ କ୍ଷଣିକସ୍ୟ ସିଧ୍ୟେତ୍ ॥ 293॥
ଅହଂପଦାର୍ଥସ୍ତ୍ଵହମାଦିସାକ୍ଷୀ
ନିତ୍ୟଂ ସୁଷୁପ୍ତାଵପି ଭାଵଦର୍ଶନାତ୍ ।
ବ୍ରୂତେ ହ୍ୟଜୋ ନିତ୍ୟ ଇତି ଶ୍ରୁତିଃ ସ୍ଵୟଂ
ତତ୍ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ମା ସଦସଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣଃ ॥ 294॥
ଵିକାରିଣାଂ ସର୍ଵଵିକାରଵେତ୍ତା
ନିତ୍ୟାଵିକାରୋ ଭଵିତୁଂ ସମର୍ହତି । (ପାଠଭେଦଃ – ନିତ୍ୟୋଽଵିକାରୋ)
ମନୋରଥସ୍ଵପ୍ନସୁଷୁପ୍ତିଷୁ ସ୍ଫୁଟଂ
ପୁନଃ ପୁନର୍ଦୃଷ୍ଟମସତ୍ତ୍ଵମେତୟୋଃ ॥ 295॥
ଅତୋଽଭିମାନଂ ତ୍ୟଜ ମାଂସପିଂଡେ
ପିଂଡାଭିମାନିନ୍ୟପି ବୁଦ୍ଧିକଲ୍ପିତେ ।
କାଲତ୍ରୟାବାଧ୍ୟମଖଂଡବୋଧଂ
ଜ୍ଞାତ୍ଵା ସ୍ଵମାତ୍ମାନମୁପୈହି ଶାଂତିମ୍ ॥ 296॥
ତ୍ୟଜାଭିମାନଂ କୁଲଗୋତ୍ରନାମ-
ରୂପାଶ୍ରମେଷ୍ଵାର୍ଦ୍ରଶଵାଶ୍ରିତେଷୁ ।
ଲିଂଗସ୍ୟ ଧର୍ମାନପି କର୍ତୃତାଦୀଂ-
ସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଭଵାଖଂଡସୁଖସ୍ଵରୂପଃ ॥ 297॥
ସଂତ୍ୟନ୍ୟେ ପ୍ରତିବଂଧାଃ ପୁଂସଃ ସଂସାରହେତଵୋ ଦୃଷ୍ଟାଃ ।
ତେଷାମେଵଂ ମୂଲଂ ପ୍ରଥମଵିକାରୋ ଭଵତ୍ୟହଂକାରଃ ॥ 298॥ (ପାଠଭେଦଃ – ତେଷାମେଷାଂ)
ୟାଵତ୍ସ୍ୟାତ୍ସ୍ଵସ୍ୟ ସଂବଂଧୋଽହଂକାରେଣ ଦୁରାତ୍ମନା ।
ତାଵନ୍ନ ଲେଶମାତ୍ରାପି ମୁକ୍ତିଵାର୍ତା ଵିଲକ୍ଷଣା ॥ 299॥
ଅହଂକାରଗ୍ରହାନ୍ମୁକ୍ତଃ ସ୍ଵରୂପମୁପପଦ୍ୟତେ ।
ଚଂଦ୍ରଵଦ୍ଵିମଲଃ ପୂର୍ଣଃ ସଦାନଂଦଃ ସ୍ଵୟଂପ୍ରଭଃ ॥ 300॥
ୟୋ ଵା ପୁରେ ସୋଽହମିତି ପ୍ରତୀତୋ (ପାଠଭେଦଃ – ପୁରୈଷୋଽହମିତି)
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ପ୍ରକ୍ଲୃପ୍ତସ୍ତମସାଽତିମୂଢୟା । (ପାଠଭେଦଃ – ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଽଵିଵିକ୍ତସ୍ତମସା)
ତସ୍ୟୈଵ ନିଃଶେଷତୟା ଵିନାଶେ
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମଭାଵଃ ପ୍ରତିବଂଧଶୂନ୍ୟଃ ॥ 301॥
ବ୍ରହ୍ମାନଂଦନିଧିର୍ମହାବଲଵତାଽହଂକାରଘୋରାହିନା
ସଂଵେଷ୍ଟ୍ୟାତ୍ମନି ରକ୍ଷ୍ୟତେ ଗୁଣମୟୈଶ୍ଚଂଡେସ୍ତ୍ରିଭିର୍ମସ୍ତକୈଃ (ପାଠଭେଦଃ – ଚଂଡୈ)
ଵିଜ୍ଞାନାଖ୍ୟମହାସିନା ଶ୍ରୁତିମତା ଵିଚ୍ଛିଦ୍ୟ ଶୀର୍ଷତ୍ରୟଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଦ୍ୟୁତିମତା)
ନିର୍ମୂଲ୍ୟାହିମିମଂ ନିଧିଂ ସୁଖକରଂ ଧୀରୋଽନୁଭୋକ୍ତୁଂକ୍ଷମଃ ॥ 302॥
ୟାଵଦ୍ଵା ୟତ୍କିଂଚିଦ୍ଵିଷଦୋଷସ୍ଫୂର୍ତିରସ୍ତି ଚେଦ୍ଦେହେ ।
କଥମାରୋଗ୍ୟାୟ ଭଵେତ୍ତଦ୍ଵଦହଂତାପି ୟୋଗିନୋ ମୁକ୍ତ୍ୟୈ ॥ 303॥
ଅହମୋଽତ୍ୟଂତନିଵୃତ୍ତ୍ୟା ତତ୍କୃତନାନାଵିକଲ୍ପସଂହୃତ୍ୟା ।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ତତ୍ତ୍ଵଵିଵେକାଦିଦମହମସ୍ମୀତି ଵିଂଦତେ ତତ୍ତ୍ଵମ୍ ॥ 304॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵିଵେକାଦୟମ୍)
ଅହଂକାରେ କର୍ତର୍ୟହମିତି ମତିଂ ମୁଂଚ ସହସା (ପାଠଭେଦଃ – ଅହଂକର୍ତର୍ୟସ୍ମିନ୍ନହମିତି)
ଵିକାରାତ୍ମନ୍ୟାତ୍ମପ୍ରତିଫଲଜୁଷି ସ୍ଵସ୍ଥିତିମୁଷି ।
ୟଦଧ୍ୟାସାତ୍ପ୍ରାପ୍ତା ଜନିମୃତିଜରାଦୁଃଖବହୁଲା
ପ୍ରତୀଚଶ୍ଚିନ୍ମୂର୍ତେସ୍ତଵ ସୁଖତନୋଃ ସଂସୃତିରିୟମ୍ ॥ 305॥
ସଦୈକରୂପସ୍ୟ ଚିଦାତ୍ମନୋ ଵିଭୋ-
ରାନଂଦମୂର୍ତେରନଵଦ୍ୟକୀର୍ତେଃ ।
ନୈଵାନ୍ୟଥା କ୍ଵାପ୍ୟଵିକାରିଣସ୍ତେ
ଵିନାହମଧ୍ୟାସମମୁଷ୍ୟ ସଂସୃତିଃ ॥ 306॥
ତସ୍ମାଦହଂକାରମିମଂ ସ୍ଵଶତ୍ରୁଂ
ଭୋକ୍ତୁର୍ଗଲେ କଂଟକଵତ୍ପ୍ରତୀତମ୍ ।
ଵିଚ୍ଛିଦ୍ୟ ଵିଜ୍ଞାନମହାସିନା ସ୍ଫୁଟଂ
ଭୁଂକ୍ଷ୍ଵାତ୍ମସାମ୍ରାଜ୍ୟସୁଖଂ ୟଥେଷ୍ଟମ୍ ॥ 307॥
ତତୋଽହମାଦେର୍ଵିନିଵର୍ତ୍ୟ ଵୃତ୍ତିଂ
ସଂତ୍ୟକ୍ତରାଗଃ ପରମାର୍ଥଲାଭାତ୍ ।
ତୂଷ୍ଣୀଂ ସମାସ୍ସ୍ଵାତ୍ମସୁଖାନୁଭୂତ୍ୟା
ପୂର୍ଣାତ୍ମନା ବ୍ରହ୍ମଣି ନିର୍ଵିକଲ୍ପଃ ॥ 308॥
ସମୂଲକୃତ୍ତୋଽପି ମହାନହଂ ପୁନଃ
ଵ୍ୟୁଲ୍ଲେଖିତଃ ସ୍ୟାଦ୍ୟଦି ଚେତସା କ୍ଷଣମ୍ ।
ସଂଜୀଵ୍ୟ ଵିକ୍ଷେପଶତଂ କରୋତି
ନଭସ୍ଵତା ପ୍ରାଵୃଷି ଵାରିଦୋ ୟଥା ॥ 309॥
ନିଗୃହ୍ୟ ଶତ୍ରୋରହମୋଽଵକାଶଃ
କ୍ଵଚିନ୍ନ ଦେୟୋ ଵିଷୟାନୁଚିଂତୟା ।
ସ ଏଵ ସଂଜୀଵନହେତୁରସ୍ୟ
ପ୍ରକ୍ଷୀଣଜଂବୀରତରୋରିଵାଂବୁ ॥ 310॥
ଦେହାତ୍ମନା ସଂସ୍ଥିତ ଏଵ କାମୀ
ଵିଲକ୍ଷଣଃ କାମୟିତା କଥଂ ସ୍ୟାତ୍ ।
ଅତୋଽର୍ଥସଂଧାନପରତ୍ଵମେଵ
ଭେଦପ୍ରସକ୍ତ୍ୟା ଭଵବଂଧହେତୁଃ ॥ 311॥
କାର୍ୟପ୍ରଵର୍ଧନାଦ୍ବୀଜପ୍ରଵୃଦ୍ଧିଃ ପରିଦୃଶ୍ୟତେ ।
କାର୍ୟନାଶାଦ୍ବୀଜନାଶସ୍ତସ୍ମାତ୍କାର୍ୟଂ ନିରୋଧୟେତ୍ ॥ 312॥
ଵାସନାଵୃଦ୍ଧିତଃ କାର୍ୟଂ କାର୍ୟଵୃଦ୍ଧ୍ୟା ଚ ଵାସନା ।
ଵର୍ଧତେ ସର୍ଵଥା ପୁଂସଃ ସଂସାରୋ ନ ନିଵର୍ତତେ ॥ 313॥
ସଂସାରବଂଧଵିଚ୍ଛିତ୍ତ୍ୟୈ ତଦ୍ ଦ୍ଵୟଂ ପ୍ରଦହେଦ୍ୟତିଃ ।
ଵାସନାଵୃଦ୍ଧିରେତାଭ୍ୟାଂ ଚିଂତୟା କ୍ରିୟୟା ବହିଃ ॥ 314॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵାସନା ପ୍ରେର୍ୟତେ ହ୍ୟଂତଃ)
ତାଭ୍ୟାଂ ପ୍ରଵର୍ଧମାନା ସା ସୂତେ ସଂସୃତିମାତ୍ମନଃ ।
ତ୍ରୟାଣାଂ ଚ କ୍ଷୟୋପାୟଃ ସର୍ଵାଵସ୍ଥାସୁ ସର୍ଵଦା ॥ 315॥
ସର୍ଵତ୍ର ସର୍ଵତଃ ସର୍ଵବ୍ରହ୍ମମାତ୍ରାଵଲୋକନୈଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ମାତ୍ରାଵଲୋକନମ୍)
ସଦ୍ଭାଵଵାସନାଦାର୍ଢ୍ୟାତ୍ତତ୍ତ୍ରୟଂ ଲୟମଶ୍ନୁତେ ॥ 316॥
କ୍ରିୟାନାଶେ ଭଵେଚ୍ଚିଂତାନାଶୋଽସ୍ମାଦ୍ଵାସନାକ୍ଷୟଃ ।
ଵାସନାପ୍ରକ୍ଷୟୋ ମୋକ୍ଷଃ ସା ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତିରିଷ୍ୟତେ ॥ 317॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ)
ସଦ୍ଵାସନାସ୍ଫୂର୍ତିଵିଜୃଂଭଣେ ସତି
ହ୍ୟସୌ ଵିଲୀନାପ୍ୟହମାଦିଵାସନା । (ପାଠଭେଦଃ – ଵିଲୀନା ତ୍ଵହମାଦିଵାସନା)
ଅତିପ୍ରକୃଷ୍ଟାପ୍ୟରୁଣପ୍ରଭାୟାଂ
ଵିଲୀୟତେ ସାଧୁ ୟଥା ତମିସ୍ରା ॥ 318॥
ତମସ୍ତମଃକାର୍ୟମନର୍ଥଜାଲଂ
ନ ଦୃଶ୍ୟତେ ସତ୍ୟୁଦିତେ ଦିନେଶେ ।
ତଥାଽଦ୍ଵୟାନଂଦରସାନୁଭୂତୌ
ନୈଵାସ୍ତି ବଂଧୋ ନ ଚ ଦୁଃଖଗଂଧଃ ॥ 319॥
ଦୃଶ୍ୟଂ ପ୍ରତୀତଂ ପ୍ରଵିଲାପୟନ୍ସନ୍ (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରଵିଲାପୟନ୍ସ୍ଵୟଂ)
ସନ୍ମାତ୍ରମାନଂଦଘନଂ ଵିଭାଵୟନ୍ ।
ସମାହିତଃ ସନ୍ବହିରଂତରଂ ଵା
କାଲଂ ନୟେଥାଃ ସତି କର୍ମବଂଧେ ॥ 320॥
ପ୍ରମାଦୋ ବ୍ରହ୍ମନିଷ୍ଠାୟାଂ ନ କର୍ତଵ୍ୟଃ କଦାଚନ ।
ପ୍ରମାଦୋ ମୃତ୍ୟୁରିତ୍ୟାହ ଭଗଵାନ୍ବ୍ରହ୍ମଣଃ ସୁତଃ ॥ 321॥
ନ ପ୍ରମାଦାଦନର୍ଥୋଽନ୍ୟୋ ଜ୍ଞାନିନଃ ସ୍ଵସ୍ଵରୂପତଃ ।
ତତୋ ମୋହସ୍ତତୋଽହଂଧୀସ୍ତତୋ ବଂଧସ୍ତତୋ ଵ୍ୟଥା ॥ 322॥
ଵିଷୟାଭିମୁଖଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଵିଦ୍ଵାଂସମପି ଵିସ୍ମୃତିଃ ।
ଵିକ୍ଷେପୟତି ଧୀଦୋଷୈର୍ୟୋଷା ଜାରମିଵ ପ୍ରିୟମ୍ ॥ 323॥
ୟଥାପକୃଷ୍ଟଂ ଶୈଵାଲଂ କ୍ଷଣମାତ୍ରଂ ନ ତିଷ୍ଠତି ।
ଆଵୃଣୋତି ତଥା ମାୟା ପ୍ରାଜ୍ଞଂ ଵାପି ପରାଙ୍ମୁଖମ୍ ॥ 324॥
ଲକ୍ଷ୍ୟଚ୍ୟୁତଂ ଚେଦ୍ୟଦି ଚିତ୍ତମୀଷଦ୍
ବହିର୍ମୁଖଂ ସନ୍ନିପତେତ୍ତତସ୍ତତଃ ।
ପ୍ରମାଦତଃ ପ୍ରଚ୍ୟୁତକେଲିକଂଦୁକଃ
ସୋପାନପଂକ୍ତୌ ପତିତୋ ୟଥା ତଥା ॥ 325॥
ଵିଷୟେଷ୍ଵାଵିଶଚ୍ଚେତଃ ସଂକଲ୍ପୟତି ତଦ୍ଗୁଣାନ୍ ।
ସମ୍ୟକ୍ସଂକଲ୍ପନାତ୍କାମଃ କାମାତ୍ପୁଂସଃ ପ୍ରଵର୍ତନମ୍ ॥ 326॥
ଅତଃ ପ୍ରମାଦାନ୍ନ ପରୋଽସ୍ତି ମୃତ୍ୟୁଃ
ଵିଵେକିନୋ ବ୍ରହ୍ମଵିଦଃ ସମାଧୌ ।
ସମାହିତଃ ସିଦ୍ଧିମୁପୈତି ସମ୍ୟକ୍
ସମାହିତାତ୍ମା ଭଵ ସାଵଧାନଃ ॥ 327॥
ତତଃ ସ୍ଵରୂପଵିଭ୍ରଂଶୋ ଵିଭ୍ରଷ୍ଟସ୍ତୁ ପତତ୍ୟଧଃ ।
ପତିତସ୍ୟ ଵିନା ନାଶଂ ପୁନର୍ନାରୋହ ଈକ୍ଷ୍ୟତେ ॥ 328॥
ସଂକଲ୍ପଂ ଵର୍ଜୟେତ୍ତସ୍ମାତ୍ସର୍ଵାନର୍ଥସ୍ୟ କାରଣମ୍ ।
ଅପଥ୍ୟାନି ହି ଵସ୍ତୂନି ଵ୍ୟାଧିଗ୍ରସ୍ତୋ ୟଥୋତ୍ସୃଜେ ।
ଜୀଵତୋ ୟସ୍ୟ କୈଵଲ୍ୟଂ ଵିଦେହେ ସ ଚ କେଵଲଃ ।
ୟତ୍କିଂଚିତ୍ ପଶ୍ୟତୋ ଭେଦଂ ଭୟଂ ବ୍ରୂତେ ୟଜୁଃଶ୍ରୁତିଃ ॥ 329॥
ୟଦା କଦା ଵାପି ଵିପଶ୍ଚିଦେଷ
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟନଂତେଽପ୍ୟଣୁମାତ୍ରଭେଦମ୍ ।
ପଶ୍ୟତ୍ୟଥାମୁଷ୍ୟ ଭୟଂ ତଦୈଵ
ୟଦ୍ଵୀକ୍ଷିତଂ ଭିନ୍ନତୟା ପ୍ରମାଦାତ୍ ॥ 330॥ (ପାଠଭେଦଃ – ୟଦୀକ୍ଷିତଂ)
ଶ୍ରୁତିସ୍ମୃତିନ୍ୟାୟଶତୈର୍ନିଷିଦ୍ଧେ
ଦୃଶ୍ୟେଽତ୍ର ୟଃ ସ୍ଵାତ୍ମମତିଂ କରୋତି ।
ଉପୈତି ଦୁଃଖୋପରି ଦୁଃଖଜାତଂ
ନିଷିଦ୍ଧକର୍ତା ସ ମଲିମ୍ଲୁଚୋ ୟଥା ॥ 331॥
ସତ୍ୟାଭିସଂଧାନରତୋ ଵିମୁକ୍ତୋ
ମହତ୍ତ୍ଵମାତ୍ମୀୟମୁପୈତି ନିତ୍ୟମ୍ ।
ମିଥ୍ୟାଭିସଂଧାନରତସ୍ତୁ ନଶ୍ୟେଦ୍
ଦୃଷ୍ଟଂ ତଦେତଦ୍ୟଦଚୌରଚୌରୟୋଃ ॥ 332॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଚୋରଚୋରୟୋଃ)
ୟତିରସଦନୁସଂଧିଂ ବଂଧହେତୁଂ ଵିହାୟ
ସ୍ଵୟମୟମହମସ୍ମୀତ୍ୟାତ୍ମଦୃଷ୍ଟ୍ୟୈଵ ତିଷ୍ଠେତ୍
ସୁଖୟତି ନନୁ ନିଷ୍ଠା ବ୍ରହ୍ମଣି ସ୍ଵାନୁଭୂତ୍ୟା
ହରତି ପରମଵିଦ୍ୟାକାର୍ୟଦୁଃଖଂ ପ୍ରତୀତମ୍ ॥ 333॥
ବାହ୍ୟାନୁସଂଧିଃ ପରିଵର୍ଧୟେତ୍ଫଲଂ (ପାଠଭେଦଃ – ବାହ୍ୟାଭିସଂଧିଃ)
ଦୁର୍ଵାସନାମେଵ ତତସ୍ତତୋଽଧିକାମ୍ ।
ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଵିଵେକୈଃ ପରିହୃତ୍ୟ ବାହ୍ୟଂ
ସ୍ଵାତ୍ମାନୁସଂଧିଂ ଵିଦଧୀତ ନିତ୍ୟମ୍ ॥ 334॥
ବାହ୍ୟେ ନିରୁଦ୍ଧେ ମନସଃ ପ୍ରସନ୍ନତା
ମନଃପ୍ରସାଦେ ପରମାତ୍ମଦର୍ଶନମ୍ ।
ତସ୍ମିନ୍ସୁଦୃଷ୍ଟେ ଭଵବଂଧନାଶୋ
ବହିର୍ନିରୋଧଃ ପଦଵୀ ଵିମୁକ୍ତେଃ ॥ 335॥
କଃ ପଂଡିତଃ ସନ୍ସଦସଦ୍ଵିଵେକୀ
ଶ୍ରୁତିପ୍ରମାଣଃ ପରମାର୍ଥଦର୍ଶୀ ।
ଜାନନ୍ହି କୁର୍ୟାଦସତୋଽଵଲଂବଂ
ସ୍ଵପାତହେତୋଃ ଶିଶୁଵନ୍ମୁମୁକ୍ଷୁଃ ॥ 336॥
ଦେହାଦିସଂସକ୍ତିମତୋ ନ ମୁକ୍ତିଃ
ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଦେହାଦ୍ୟଭିମତ୍ୟଭାଵଃ ।
ସୁପ୍ତସ୍ୟ ନୋ ଜାଗରଣଂ ନ ଜାଗ୍ରତଃ
ସ୍ଵପ୍ନସ୍ତୟୋର୍ଭିନ୍ନଗୁଣାଶ୍ରୟତ୍ଵାତ୍ ॥ 337॥
ଅଂତର୍ବହିଃ ସ୍ଵଂ ସ୍ଥିରଜଂଗମେଷୁ
ଜ୍ଞାତ୍ଵାଽଽତ୍ମନାଧାରତୟା ଵିଲୋକ୍ୟ । (ପାଠଭେଦଃ – ଜ୍ଞାନାତ୍ମନ୍)
ତ୍ୟକ୍ତାଖିଲୋପାଧିରଖଂଡରୂପଃ
ପୂର୍ଣାତ୍ମନା ୟଃ ସ୍ଥିତ ଏଷ ମୁକ୍ତଃ ॥ 338॥
ସର୍ଵାତ୍ମନା ବଂଧଵିମୁକ୍ତିହେତୁଃ
ସର୍ଵାତ୍ମଭାଵାନ୍ନ ପରୋଽସ୍ତି କଶ୍ଚିତ୍ ।
ଦୃଶ୍ୟାଗ୍ରହେ ସତ୍ୟୁପପଦ୍ୟତେଽସୌ
ସର୍ଵାତ୍ମଭାଵୋଽସ୍ୟ ସଦାତ୍ମନିଷ୍ଠୟା ॥ 339॥
ଦୃଶ୍ୟସ୍ୟାଗ୍ରହଣଂ କଥଂ ନୁ ଘଟତେ ଦେହାତ୍ମନା ତିଷ୍ଠତୋ
ବାହ୍ୟାର୍ଥାନୁଭଵପ୍ରସକ୍ତମନସସ୍ତତ୍ତତ୍କ୍ରିୟାଂ କୁର୍ଵତଃ ।
ସନ୍ନ୍ୟସ୍ତାଖିଲଧର୍ମକର୍ମଵିଷୟୈର୍ନିତ୍ୟାତ୍ମନିଷ୍ଠାପରୈଃ
ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞୈଃ କରଣୀୟମାତ୍ମନି ସଦାନଂଦେଚ୍ଛୁଭିର୍ୟତ୍ନତଃ ॥ 340॥
ସର୍ଵାତ୍ମସିଦ୍ଧୟେ ଭିକ୍ଷୋଃ କୃତଶ୍ରଵଣକର୍ମଣଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ସାର୍ଵାତ୍ମ୍ୟ)
ସମାଧିଂ ଵିଦଧାତ୍ୟେଷା ଶାଂତୋ ଦାଂତ ଇତି ଶ୍ରୁତିଃ ॥ 341॥
ଆରୂଢଶକ୍ତେରହମୋ ଵିନାଶଃ
କର୍ତୁନ୍ନ ଶକ୍ୟ ସହସାପି ପଂଡିତୈଃ । (ପାଠଭେଦଃ – କର୍ତୁଂ ନ)
ୟେ ନିର୍ଵିକଲ୍ପାଖ୍ୟସମାଧିନିଶ୍ଚଲାଃ
ତାନଂତରାଽନଂତଭଵା ହି ଵାସନାଃ ॥ 342॥
ଅହଂବୁଦ୍ଧ୍ୟୈଵ ମୋହିନ୍ୟା ୟୋଜୟିତ୍ଵାଽଽଵୃତେର୍ବଲାତ୍ ।
ଵିକ୍ଷେପଶକ୍ତିଃ ପୁରୁଷଂ ଵିକ୍ଷେପୟତି ତଦ୍ଗୁଣୈଃ ॥ 343॥
ଵିକ୍ଷେପଶକ୍ତିଵିଜୟୋ ଵିଷମୋ ଵିଧାତୁଂ
ନିଃଶେଷମାଵରଣଶକ୍ତିନିଵୃତ୍ତ୍ୟଭାଵେ ।
ଦୃଗ୍ଦୃଶ୍ୟୟୋଃ ସ୍ଫୁଟପୟୋଜଲଵଦ୍ଵିଭାଗେ
ନଶ୍ୟେତ୍ତଦାଵରଣମାତ୍ମନି ଚ ସ୍ଵଭାଵାତ୍ ।
ନିଃସଂଶୟେନ ଭଵତି ପ୍ରତିବଂଧଶୂନ୍ୟୋ
ଵିକ୍ଷେପଣଂ ନ ହି ତଦା ୟଦି ଚେନ୍ମୃଷାର୍ଥେ ॥ 344॥ (ପାଠଭେଦଃ – ନିକ୍ଷେପଣଂ)
ସମ୍ୟଗ୍ଵିଵେକଃ ସ୍ଫୁଟବୋଧଜନ୍ୟୋ
ଵିଭଜ୍ୟ ଦୃଗ୍ଦୃଶ୍ୟପଦାର୍ଥତତ୍ତ୍ଵମ୍ ।
ଛିନତ୍ତି ମାୟାକୃତମୋହବଂଧଂ
ୟସ୍ମାଦ୍ଵିମୁକ୍ତସ୍ତୁ ପୁନର୍ନ ସଂସୃତିଃ ॥ 345॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵିମୁକ୍ତସ୍ୟ)
ପରାଵରୈକତ୍ଵଵିଵେକଵହ୍ନିଃ
ଦହତ୍ୟଵିଦ୍ୟାଗହନଂ ହ୍ୟଶେଷମ୍ ।
କିଂ ସ୍ୟାତ୍ପୁନଃ ସଂସରଣସ୍ୟ ବୀଜଂ
ଅଦ୍ଵୈତଭାଵଂ ସମୁପେୟୁଷୋଽସ୍ୟ ॥ 346॥
ଆଵରଣସ୍ୟ ନିଵୃତ୍ତିର୍ଭଵତି ହି ସମ୍ୟକ୍ପଦାର୍ଥଦର୍ଶନତଃ ।
ମିଥ୍ୟାଜ୍ଞାନଵିନାଶସ୍ତଦ୍ଵିକ୍ଷେପଜନିତଦୁଃଖନିଵୃତ୍ତିଃ ॥ 347॥
ଏତତ୍ତ୍ରିତୟଂ ଦୃଷ୍ଟଂ ସମ୍ୟଗ୍ରଜ୍ଜୁସ୍ଵରୂପଵିଜ୍ଞାନାତ୍ ।
ତସ୍ମାଦ୍ଵସ୍ତୁସତତ୍ତ୍ଵଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ୟଂ ବଂଧମୁକ୍ତୟେ ଵିଦୁଷା ॥ 348॥
ଅୟୋଽଗ୍ନିୟୋଗାଦିଵ ସତ୍ସମନ୍ଵୟାନ୍
ମାତ୍ରାଦିରୂପେଣ ଵିଜୃଂଭତେ ଧୀଃ ।
ତତ୍କାର୍ୟମେତଦ୍ଦ୍ଵିତୟଂ ୟତୋ ମୃଷା (ପାଠଭେଦଃ – ତତ୍କାର୍ୟମେଵ ତ୍ରିତୟଂ)
ଦୃଷ୍ଟଂ ଭ୍ରମସ୍ଵପ୍ନମନୋରଥେଷୁ ॥ 349॥
ତତୋ ଵିକାରାଃ ପ୍ରକୃତେରହମ୍ମୁଖା
ଦେହାଵସାନା ଵିଷୟାଶ୍ଚ ସର୍ଵେ ।
କ୍ଷଣେଽନ୍ୟଥାଭାଵିତୟା ହ୍ୟମୀଷା- (ପାଠଭେଦଃ – ଭାଵିନ ଏଷ ଆତ୍ମା)
ମସତ୍ତ୍ଵମାତ୍ମା ତୁ କଦାପି ନାନ୍ୟଥା ॥ 350॥ (ପାଠଭେଦଃ – ମସତ୍ତ୍ଵମାତ୍ମା ତୁ କଦାପି)
ନିତ୍ୟାଦ୍ଵୟାଖଂଡଚିଦେକରୂପୋ
ବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦିସାକ୍ଷୀ ସଦସଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣଃ ।
ଅହଂପଦପ୍ରତ୍ୟୟଲକ୍ଷିତାର୍ଥଃ
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ ସଦାନଂଦଘନଃ ପରାତ୍ମା ॥ 351॥
ଇତ୍ଥଂ ଵିପଶ୍ଚିତ୍ସଦସଦ୍ଵିଭଜ୍ୟ
ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ତତ୍ତ୍ଵଂ ନିଜବୋଧଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ।
ଜ୍ଞାତ୍ଵା ସ୍ଵମାତ୍ମାନମଖଂଡବୋଧଂ
ତେଭ୍ୟୋ ଵିମୁକ୍ତଃ ସ୍ଵୟମେଵ ଶାମ୍ୟତି ॥ 352॥
ଅଜ୍ଞାନହୃଦୟଗ୍ରଂଥେର୍ନିଃଶେଷଵିଲୟସ୍ତଦା ।
ସମାଧିନାଽଵିକଲ୍ପେନ ୟଦାଽଦ୍ଵୈତାତ୍ମଦର୍ଶନମ୍ ॥ 353॥
ତ୍ଵମହମିଦମିତୀୟଂ କଲ୍ପନା ବୁଦ୍ଧିଦୋଷାତ୍
ପ୍ରଭଵତି ପରମାତ୍ମନ୍ୟଦ୍ଵୟେ ନିର୍ଵିଶେଷେ ।
ପ୍ରଵିଲସତି ସମାଧାଵସ୍ୟ ସର୍ଵୋ ଵିକଲ୍ପୋ
ଵିଲୟନମୁପଗଚ୍ଛେଦ୍ଵସ୍ତୁତତ୍ତ୍ଵାଵଧୃତ୍ୟା ॥ 354॥
ଶାଂତୋ ଦାଂତଃ ପରମୁପରତଃ କ୍ଷାଂତିୟୁକ୍ତଃ ସମାଧିଂ
କୁର୍ଵନ୍ନିତ୍ୟଂ କଲୟତି ୟତିଃ ସ୍ଵସ୍ୟ ସର୍ଵାତ୍ମଭାଵମ୍ ।
ତେନାଵିଦ୍ୟାତିମିରଜନିତାନ୍ସାଧୁ ଦଗ୍ଧ୍ଵା ଵିକଲ୍ପାନ୍
ବ୍ରହ୍ମାକୃତ୍ୟା ନିଵସତି ସୁଖଂ ନିଷ୍କ୍ରିୟୋ ନିର୍ଵିକଲ୍ପଃ ॥ 355॥
ସମାହିତା ୟେ ପ୍ରଵିଲାପ୍ୟ ବାହ୍ୟଂ
ଶ୍ରୋତ୍ରାଦି ଚେତଃ ସ୍ଵମହଂ ଚିଦାତ୍ମନି ।
ତ ଏଵ ମୁକ୍ତା ଭଵପାଶବଂଧୈଃ
ନାନ୍ୟେ ତୁ ପାରୋକ୍ଷ୍ୟକଥାଭିଧାୟିନଃ ॥ 356॥
ଉପାଧିଭେଦାତ୍ସ୍ଵୟମେଵ ଭିଦ୍ୟତେ (ପାଠଭେଦଃ – ୟୋଗାତ୍ସ୍ଵୟମେଵ)
ଚୋପାଧ୍ୟପୋହେ ସ୍ଵୟମେଵ କେଵଲଃ ।
ତସ୍ମାଦୁପାଧେର୍ଵିଲୟାୟ ଵିଦ୍ଵାନ୍
ଵସେତ୍ସଦାଽକଲ୍ପସମାଧିନିଷ୍ଠୟା ॥ 357॥
ସତି ସକ୍ତୋ ନରୋ ୟାତି ସଦ୍ଭାଵଂ ହ୍ୟେକନିଷ୍ଠୟା ।
କୀଟକୋ ଭ୍ରମରଂ ଧ୍ୟାୟନ୍ ଭ୍ରମରତ୍ଵାୟ କଲ୍ପତେ ॥ 358॥
କ୍ରିୟାଂତରାସକ୍ତିମପାସ୍ୟ କୀଟକୋ
ଧ୍ୟାୟନ୍ନଲିତ୍ଵଂ ହ୍ୟଲିଭାଵମୃଚ୍ଛତି । (ପାଠଭେଦଃ – ଧ୍ୟାୟନ୍ୟଥାଲିଂ)
ତଥୈଵ ୟୋଗୀ ପରମାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଂ
ଧ୍ୟାତ୍ଵା ସମାୟାତି ତଦେକନିଷ୍ଠୟା ॥ 359॥
ଅତୀଵ ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ପରମାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଂ
ନ ସ୍ଥୂଲଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ପ୍ରତିପତ୍ତୁମର୍ହତି ।
ସମାଧିନାତ୍ୟଂତସୁସୂକ୍ଷ୍ମଵୃତ୍ତ୍ୟା
ଜ୍ଞାତଵ୍ୟମାର୍ୟୈରତିଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧିଭିଃ ॥ 360॥
ୟଥା ସୁଵର୍ଣଂ ପୁଟପାକଶୋଧିତଂ
ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ମଲଂ ସ୍ଵାତ୍ମଗୁଣଂ ସମୃଚ୍ଛତି ।
ତଥା ମନଃ ସତ୍ତ୍ଵରଜସ୍ତମୋମଲଂ
ଧ୍ୟାନେନ ସଂତ୍ୟଜ୍ୟ ସମେତି ତତ୍ତ୍ଵମ୍ ॥ 361॥
ନିରଂତରାଭ୍ୟାସଵଶାତ୍ତଦିତ୍ଥଂ
ପକ୍ଵଂ ମନୋ ବ୍ରହ୍ମଣି ଲୀୟତେ ୟଦା ।
ତଦା ସମାଧିଃ ସଵିକଲ୍ପଵର୍ଜିତଃ (ପାଠଭେଦଃ – ସ ଵିକଲ୍ପଵର୍ଜିତଃ)
ସ୍ଵତୋଽଦ୍ଵୟାନଂଦରସାନୁଭାଵକଃ ॥ 362॥
ସମାଧିନାଽନେନ ସମସ୍ତଵାସନା-
ଗ୍ରଂଥେର୍ଵିନାଶୋଽଖିଲକର୍ମନାଶଃ ।
ଅଂତର୍ବହିଃ ସର୍ଵତ ଏଵ ସର୍ଵଦା
ସ୍ଵରୂପଵିସ୍ଫୂର୍ତିରୟତ୍ନତଃ ସ୍ୟାତ୍ ॥ 363॥
ଶ୍ରୁତେଃ ଶତଗୁଣଂ ଵିଦ୍ୟାନ୍ମନନଂ ମନନାଦପି ।
ନିଦିଧ୍ୟାସଂ ଲକ୍ଷଗୁଣମନଂତଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପକମ୍ ॥ 364॥
ନିର୍ଵିକଲ୍ପକସମାଧିନା ସ୍ଫୁଟଂ
ବ୍ରହ୍ମତତ୍ତ୍ଵମଵଗମ୍ୟତେ ଧ୍ରୁଵମ୍ ।
ନାନ୍ୟଥା ଚଲତୟା ମନୋଗତେଃ
ପ୍ରତ୍ୟୟାଂତରଵିମିଶ୍ରିତଂ ଭଵେତ୍ ॥ 365॥
ଅତଃ ସମାଧତ୍ସ୍ଵ ୟତେଂଦ୍ରିୟଃ ସନ୍
ନିରଂତରଂ ଶାଂତମନାଃ ପ୍ରତୀଚି ।
ଵିଧ୍ଵଂସୟ ଧ୍ଵାଂତମନାଦ୍ୟଵିଦ୍ୟୟା
କୃତଂ ସଦେକତ୍ଵଵିଲୋକନେନ ॥ 366॥
ୟୋଗସ୍ୟ ପ୍ରଥମଦ୍ଵାରଂ ଵାଙ୍ନିରୋଧୋଽପରିଗ୍ରହଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରଥମଂ ଦ୍ଵାରଂ)
ନିରାଶା ଚ ନିରୀହା ଚ ନିତ୍ୟମେକାଂତଶୀଲତା ॥ 367॥
ଏକାଂତସ୍ଥିତିରିଂଦ୍ରିୟୋପରମଣେ ହେତୁର୍ଦମଶ୍ଚେତସଃ
ସଂରୋଧେ କରଣଂ ଶମେନ ଵିଲୟଂ ୟାୟାଦହଂଵାସନା ।
ତେନାନଂଦରସାନୁଭୂତିରଚଲା ବ୍ରାହ୍ମୀ ସଦା ୟୋଗିନଃ
ତସ୍ମାଚ୍ଚିତ୍ତନିରୋଧ ଏଵ ସତତଂ କାର୍ୟଃ ପ୍ରୟତ୍ନୋ ମୁନେଃ ॥ 368॥ ପ୍ରୟତ୍ନାନ୍ମୁନେଃ
ଵାଚଂ ନିୟଚ୍ଛାତ୍ମନି ତଂ ନିୟଚ୍ଛ
ବୁଦ୍ଧୌ ଧିୟଂ ୟଚ୍ଛ ଚ ବୁଦ୍ଧିସାକ୍ଷିଣି ।
ତଂ ଚାପି ପୂର୍ଣାତ୍ମନି ନିର୍ଵିକଲ୍ପେ
ଵିଲାପ୍ୟ ଶାଂତିଂ ପରମାଂ ଭଜସ୍ଵ ॥ 369॥
ଦେହପ୍ରାଣେଂଦ୍ରିୟମନୋବୁଦ୍ଧ୍ୟାଦିଭିରୁପାଧିଭିଃ ।
ୟୈର୍ୟୈର୍ଵୃତ୍ତେଃସମାୟୋଗସ୍ତତ୍ତଦ୍ଭାଵୋଽସ୍ୟ ୟୋଗିନଃ ॥ 370॥
ତନ୍ନିଵୃତ୍ତ୍ୟା ମୁନେଃ ସମ୍ୟକ୍ ସର୍ଵୋପରମଣଂ ସୁଖମ୍ ।
ସଂଦୃଶ୍ୟତେ ସଦାନଂଦରସାନୁଭଵଵିପ୍ଲଵଃ ॥ 371॥
ଅଂତସ୍ତ୍ୟାଗୋ ବହିସ୍ତ୍ୟାଗୋ ଵିରକ୍ତସ୍ୟୈଵ ୟୁଜ୍ୟତେ ।
ତ୍ୟଜତ୍ୟଂତର୍ବହିଃସଂଗଂ ଵିରକ୍ତସ୍ତୁ ମୁମୁକ୍ଷୟା ॥ 372॥
ବହିସ୍ତୁ ଵିଷୟୈଃ ସଂଗଂ ତଥାଂତରହମାଦିଭିଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ସଂଗଃ)
ଵିରକ୍ତ ଏଵ ଶକ୍ନୋତି ତ୍ୟକ୍ତୁଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ନିଷ୍ଠିତଃ ॥ 373॥
ଵୈରାଗ୍ୟବୋଧୌ ପୁରୁଷସ୍ୟ ପକ୍ଷିଵତ୍
ପକ୍ଷୌ ଵିଜାନୀହି ଵିଚକ୍ଷଣ ତ୍ଵମ୍ ।
ଵିମୁକ୍ତିସୌଧାଗ୍ରଲତାଧିରୋହଣଂ
ତାଭ୍ୟାଂ ଵିନା ନାନ୍ୟତରେଣ ସିଧ୍ୟତି ॥ 374॥
ଅତ୍ୟଂତଵୈରାଗ୍ୟଵତଃ ସମାଧିଃ
ସମାହିତସ୍ୟୈଵ ଦୃଢପ୍ରବୋଧଃ ।
ପ୍ରବୁଦ୍ଧତତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ହି ବଂଧମୁକ୍ତିଃ
ମୁକ୍ତାତ୍ମନୋ ନିତ୍ୟସୁଖାନୁଭୂତିଃ ॥ 375॥
ଵୈରାଗ୍ୟାନ୍ନ ପରଂ ସୁଖସ୍ୟ ଜନକଂ ପଶ୍ୟାମି ଵଶ୍ୟାତ୍ମନଃ
ତଚ୍ଚେଚ୍ଛୁଦ୍ଧତରାତ୍ମବୋଧସହିତଂ ସ୍ଵାରାଜ୍ୟସାମ୍ରାଜ୍ୟଧୁକ୍ ।
ଏତଦ୍ଦ୍ଵାରମଜସ୍ରମୁକ୍ତିୟୁଵତେର୍ୟସ୍ମାତ୍ତ୍ଵମସ୍ମାତ୍ପରଂ
ସର୍ଵତ୍ରାସ୍ପୃହୟା ସଦାତ୍ମନି ସଦା ପ୍ରଜ୍ଞାଂ କୁରୁ ଶ୍ରେୟସେ ॥ 376॥
ଆଶାଂ ଛିଂଦ୍ଧି ଵିଷୋପମେଷୁ ଵିଷୟେଷ୍ଵେଷୈଵ ମୃତ୍ୟୋଃ କୃତି- (ପାଠଭେଦଃ – ମୃତ୍ୟୋଃ ସୃତି)
ସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଜାତିକୁଲାଶ୍ରମେଷ୍ଵଭିମତିଂ ମୁଂଚାତିଦୂରାତ୍କ୍ରିୟାଃ ।
ଦେହାଦାଵସତି ତ୍ୟଜାତ୍ମଧିଷଣାଂ ପ୍ରଜ୍ଞାଂ କୁରୁଷ୍ଵାତ୍ମନି
ତ୍ଵଂ ଦ୍ରଷ୍ଟାସ୍ୟମନୋଽସି ନିର୍ଦ୍ଵୟପରଂ ବ୍ରହ୍ମାସି ୟଦ୍ଵସ୍ତୁତଃ ॥ 377॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଦ୍ରଷ୍ଟାସ୍ୟମଲୋ)
ଲକ୍ଷ୍ୟେ ବ୍ରହ୍ମଣି ମାନସଂ ଦୃଢତରଂ ସଂସ୍ଥାପ୍ୟ ବାହ୍ୟେଂଦ୍ରିୟଂ
ସ୍ଵସ୍ଥାନେ ଵିନିଵେଶ୍ୟ ନିଶ୍ଚଲତନୁଶ୍ଚୋପେକ୍ଷ୍ୟ ଦେହସ୍ଥିତିମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମୈକ୍ୟମୁପେତ୍ୟ ତନ୍ମୟତୟା ଚାଖଂଡଵୃତ୍ତ୍ୟାଽନିଶଂ
ବ୍ରହ୍ମାନଂଦରସଂ ପିବାତ୍ମନି ମୁଦା ଶୂନ୍ୟୈଃ କିମନ୍ୟୈର୍ଭୃଶମ୍ ॥ 378॥ (ପାଠଭେଦଃ – କିମନ୍ୟୈର୍ଭ୍ରମୈଃ)
ଅନାତ୍ମଚିଂତନଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା କଶ୍ମଲଂ ଦୁଃଖକାରଣମ୍ ।
ଚିଂତୟାତ୍ମାନମାନଂଦରୂପଂ ୟନ୍ମୁକ୍ତିକାରଣମ୍ ॥ 379॥
ଏଷ ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିରଶେଷସାକ୍ଷୀ
ଵିଜ୍ଞାନକୋଶୋ ଵିଲସତ୍ୟଜସ୍ରମ୍ । ଵିଜ୍ଞାନକୋଶେ
ଲକ୍ଷ୍ୟଂ ଵିଧାୟୈନମସଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣ-
ମଖଂଡଵୃତ୍ତ୍ୟାଽଽତ୍ମତୟାଽନୁଭାଵୟ ॥ 380॥
ଏତମଚ୍ଛିନ୍ନୟା ଵୃତ୍ତ୍ୟା ପ୍ରତ୍ୟୟାଂତରଶୂନ୍ୟୟା ।
ଉଲ୍ଲେଖୟନ୍ଵିଜାନୀୟାତ୍ସ୍ଵସ୍ଵରୂପତୟା ସ୍ଫୁଟମ୍ ॥ 381॥
ଅତ୍ରାତ୍ମତ୍ଵଂ ଦୃଢୀକୁର୍ଵନ୍ନହମାଦିଷୁ ସଂତ୍ୟଜନ୍ ।
ଉଦାସୀନତୟା ତେଷୁ ତିଷ୍ଠେତ୍ସ୍ଫୁଟଘଟାଦିଵତ୍ ॥ 382॥ (ପାଠଭେଦଃ – ତିଷ୍ଠେଦ୍ଘଟପଟାଦିଵତ୍)
ଵିଶୁଦ୍ଧମଂତଃକରଣଂ ସ୍ଵରୂପେ
ନିଵେଶ୍ୟ ସାକ୍ଷିଣ୍ୟଵବୋଧମାତ୍ରେ ।
ଶନୈଃ ଶନୈର୍ନିଶ୍ଚଲତାମୁପାନୟନ୍
ପୂର୍ଣଂ ସ୍ଵମେଵାନୁଵିଲୋକୟେତ୍ତତଃ ॥ 383॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପୂର୍ଣତ୍ଵମେଵାନୁ)
ଦେହେଂଦ୍ରିୟପ୍ରାଣମନୋଽହମାଦିଭିଃ
ସ୍ଵାଜ୍ଞାନକ୍ଲୃପ୍ତୈରଖିଲୈରୁପାଧିଭିଃ ।
ଵିମୁକ୍ତମାତ୍ମାନମଖଂଡରୂପଂ
ପୂର୍ଣଂ ମହାକାଶମିଵାଵଲୋକୟେତ୍ ॥ 384॥
ଘଟକଲଶକୁସୂଲସୂଚିମୁଖ୍ୟୈଃ
ଗଗନମୁପାଧିଶତୈର୍ଵିମୁକ୍ତମେକମ୍ ।
ଭଵତି ନ ଵିଵିଧଂ ତଥୈଵ ଶୁଦ୍ଧଂ
ପରମହମାଦିଵିମୁକ୍ତମେକମେଵ ॥ 385॥
ବ୍ରହ୍ମାଦିସ୍ତଂବପର୍ୟଂତା ମୃଷାମାତ୍ରା ଉପାଧୟଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ୟାଃ ସ୍ତଂବ)
ତତଃ ପୂର୍ଣଂ ସ୍ଵମାତ୍ମାନଂ ପଶ୍ୟେଦେକାତ୍ମନା ସ୍ଥିତମ୍ ॥ 386॥
ୟତ୍ର ଭ୍ରାଂତ୍ୟା କଲ୍ପିତଂ ତଦ୍ଵିଵେକେ (ପାଠଭେଦଃ – ୟଦ୍ଵିଵେକେ)
ତତ୍ତନ୍ମାତ୍ରଂ ନୈଵ ତସ୍ମାଦ୍ଵିଭିନ୍ନମ୍ ।
ଭ୍ରାଂତେର୍ନାଶେ ଭାତି ଦୃଷ୍ଟାହିତତ୍ତ୍ଵଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଭ୍ରାଂତିଦୃଷ୍ଟା)
ରଜ୍ଜୁସ୍ତଦ୍ଵଦ୍ଵିଶ୍ଵମାତ୍ମସ୍ଵରୂପମ୍ ॥ 387॥
ସ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମା ସ୍ଵୟଂ ଵିଷ୍ଣୁଃ ସ୍ଵୟମିଂଦ୍ରଃ ସ୍ଵୟଂ ଶିଵଃ ।
ସ୍ଵୟଂ ଵିଶ୍ଵମିଦଂ ସର୍ଵଂ ସ୍ଵସ୍ମାଦନ୍ୟନ୍ନ କିଂଚନ ॥ 388॥
ଅଂତଃ ସ୍ଵୟଂ ଚାପି ବହିଃ ସ୍ଵୟଂ ଚ
ସ୍ଵୟଂ ପୁରସ୍ତାତ୍ ସ୍ଵୟମେଵ ପଶ୍ଚାତ୍ ।
ସ୍ଵୟଂ ହ୍ୟାଵାଚ୍ୟାଂ ସ୍ଵୟମପ୍ୟୁଦୀଚ୍ୟାଂ (ପାଠଭେଦଃ – ହ୍ୟଵାଚ୍ୟାଂ)
ତଥୋପରିଷ୍ଟାତ୍ସ୍ଵୟମପ୍ୟଧସ୍ତାତ୍ ॥ 389॥
ତରଂଗଫେନଭ୍ରମବୁଦ୍ବୁଦାଦି
ସର୍ଵଂ ସ୍ଵରୂପେଣ ଜଲଂ ୟଥା ତଥା ।
ଚିଦେଵ ଦେହାଦ୍ୟହମଂତମେତତ୍
ସର୍ଵଂ ଚିଦେଵୈକରସଂ ଵିଶୁଦ୍ଧମ୍ ॥ 390॥
ସଦେଵେଦଂ ସର୍ଵଂ ଜଗଦଵଗତଂ ଵାଙ୍ମନସୟୋଃ
ସତୋଽନ୍ୟନ୍ନାସ୍ତ୍ୟେଵ ପ୍ରକୃତିପରସୀମ୍ନି ସ୍ଥିତଵତଃ ।
ପୃଥକ୍ କିଂ ମୃତ୍ସ୍ନାୟାଃ କଲଶଘଟକୁଂଭାଦ୍ୟଵଗତଂ
ଵଦତ୍ୟେଷ ଭ୍ରାଂତସ୍ତ୍ଵମହମିତି ମାୟାମଦିରୟା ॥ 391॥
କ୍ରିୟାସମଭିହାରେଣ ୟତ୍ର ନାନ୍ୟଦିତି ଶ୍ରୁତିଃ ।
ବ୍ରଵୀତି ଦ୍ଵୈତରାହିତ୍ୟଂ ମିଥ୍ୟାଧ୍ୟାସନିଵୃତ୍ତୟେ ॥ 392॥
ଆକାଶଵନ୍ନିର୍ମଲନିର୍ଵିକଲ୍ପଂ (ପାଠଭେଦଃ – ନିର୍ଵିକଲ୍ପ)
ନିଃସୀମନିଃସ୍ପଂଦନନିର୍ଵିକାରମ୍ ।
ଅଂତର୍ବହିଃଶୂନ୍ୟମନନ୍ୟମଦ୍ଵୟଂ
ସ୍ଵୟଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ କିମସ୍ତି ବୋଧ୍ୟମ୍ ॥ 393॥
ଵକ୍ତଵ୍ୟଂ କିମୁ ଵିଦ୍ୟତେଽତ୍ର ବହୁଧା ବ୍ରହ୍ମୈଵ ଜୀଵଃ ସ୍ଵୟଂ
ବ୍ରହ୍ମୈତଜ୍ଜଗଦାତତଂ ନୁ ସକଲଂ ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵିତୀୟଂ ଶ୍ରୁତିଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଜଗଦାପରାଣୁ ସକଲଂ)
ବ୍ରହ୍ମୈଵାହମିତି ପ୍ରବୁଦ୍ଧମତୟଃ ସଂତ୍ୟକ୍ତବାହ୍ୟାଃ ସ୍ଫୁଟଂ
ବ୍ରହ୍ମୀଭୂୟ ଵସଂତି ସଂତତଚିଦାନଂଦାତ୍ମନୈତଦ୍ଧ୍ରୁଵମ୍ ॥ 394॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଆନଂଦାତ୍ମନୈଵ ଧ୍ରୁଵମ୍)
ଜହି ମଲମୟକୋଶେଽହଂଧିୟୋତ୍ଥାପିତାଶାଂ
ପ୍ରସଭମନିଲକଲ୍ପେ ଲିଂଗଦେହେଽପି ପଶ୍ଚାତ୍ ।
ନିଗମଗଦିତକୀର୍ତିଂ ନିତ୍ୟମାନଂଦମୂର୍ତିଂ
ସ୍ଵୟମିତି ପରିଚୀୟ ବ୍ରହ୍ମରୂପେଣ ତିଷ୍ଠ ॥ 395॥
ଶଵାକାରଂ ୟାଵଦ୍ଭଜତି ମନୁଜସ୍ତାଵଦଶୁଚିଃ
ପରେଭ୍ୟଃ ସ୍ୟାତ୍କ୍ଲେଶୋ ଜନନମରଣଵ୍ୟାଧିନିଲୟଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଵ୍ୟାଧିନିରୟାଃ)
ୟଦାତ୍ମାନଂ ଶୁଦ୍ଧଂ କଲୟତି ଶିଵାକାରମଚଲମ୍
ତଦା ତେଭ୍ୟୋ ମୁକ୍ତୋ ଭଵତି ହି ତଦାହ ଶ୍ରୁତିରପି ॥ 396॥
ସ୍ଵାତ୍ମନ୍ୟାରୋପିତାଶେଷାଭାସଵସ୍ତୁନିରାସତଃ ।
ସ୍ଵୟମେଵ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ପୂର୍ଣମଦ୍ଵୟମକ୍ରିୟମ୍ ॥ 397॥
ସମାହିତାୟାଂ ସତି ଚିତ୍ତଵୃତ୍ତୌ
ପରାତ୍ମନି ବ୍ରହ୍ମଣି ନିର୍ଵିକଲ୍ପେ ।
ନ ଦୃଶ୍ୟତେ କଶ୍ଚିଦୟଂ ଵିକଲ୍ପଃ
ପ୍ରଜଲ୍ପମାତ୍ରଃ ପରିଶିଷ୍ୟତେ ୟତଃ ॥ 398॥ (ପାଠଭେଦଃ – ତତଃ)
ଅସତ୍କଲ୍ପୋ ଵିକଲ୍ପୋଽୟଂ ଵିଶ୍ଵମିତ୍ୟେକଵସ୍ତୁନି ।
ନିର୍ଵିକାରେ ନିରାକାରେ ନିର୍ଵିଶେଷେ ଭିଦା କୁତଃ ॥ 399॥
ଦ୍ରଷ୍ଟୁଦର୍ଶନଦୃଶ୍ୟାଦିଭାଵଶୂନ୍ୟୈକଵସ୍ତୁନି । (ପାଠଭେଦଃ – ଦ୍ରଷ୍ଟୃଦର୍ଶନ)
ନିର୍ଵିକାରେ ନିରାକାରେ ନିର୍ଵିଶେଷେ ଭିଦା କୁତଃ ॥ 400॥
କଲ୍ପାର୍ଣଵ ଇଵାତ୍ୟଂତପରିପୂର୍ଣୈକଵସ୍ତୁନି ।
ନିର୍ଵିକାରେ ନିରାକାରେ ନିର୍ଵିଶେଷେ ଭିଦା କୁତଃ ॥ 401॥
ତେଜସୀଵ ତମୋ ୟତ୍ର ପ୍ରଲୀନଂ ଭ୍ରାଂତିକାରଣମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ୟତ୍ର ଵିଲୀନଂ)
ଅଦ୍ଵିତୀୟେ ପରେ ତତ୍ତ୍ଵେ ନିର୍ଵିଶେଷେ ଭିଦା କୁତଃ ॥ 402॥
ଏକାତ୍ମକେ ପରେ ତତ୍ତ୍ଵେ ଭେଦଵାର୍ତା କଥଂ ଵସେତ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – କଥଂ ଭଵେତ୍)
ସୁଷୁପ୍ତୌ ସୁଖମାତ୍ରାୟାଂ ଭେଦଃ କେନାଵଲୋକିତଃ ॥ 403॥
ନ ହ୍ୟସ୍ତି ଵିଶ୍ଵଂ ପରତତ୍ତ୍ଵବୋଧାତ୍
ସଦାତ୍ମନି ବ୍ରହ୍ମଣି ନିର୍ଵିକଲ୍ପେ ।
କାଲତ୍ରୟେ ନାପ୍ୟହିରୀକ୍ଷିତୋ ଗୁଣେ
ନ ହ୍ୟଂବୁବିଂଦୁର୍ମୃଗତୃଷ୍ଣିକାୟାମ୍ ॥ 404॥
ମାୟାମାତ୍ରମିଦଂ ଦ୍ଵୈତମଦ୍ଵୈତଂ ପରମାର୍ଥତଃ ।
ଇତି ବ୍ରୂତେ ଶ୍ରୁତିଃ ସାକ୍ଷାତ୍ସୁଷୁପ୍ତାଵନୁଭୂୟତେ ॥ 405॥
ଅନନ୍ୟତ୍ଵମଧିଷ୍ଠାନାଦାରୋପ୍ୟସ୍ୟ ନିରୀକ୍ଷିତମ୍ ।
ପଂଡିତୈ ରଜ୍ଜୁସର୍ପାଦୌ ଵିକଲ୍ପୋ ଭ୍ରାଂତିଜୀଵନଃ ॥ 406॥
ଚିତ୍ତମୂଲୋ ଵିକଲ୍ପୋଽୟଂ ଚିତ୍ତାଭାଵେ ନ କଶ୍ଚନ ।
ଅତଶ୍ଚିତ୍ତଂ ସମାଧେହି ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ରୂପେ ପରାତ୍ମନି ॥ 407॥
କିମପି ସତତବୋଧଂ କେଵଲାନଂଦରୂପଂ
ନିରୁପମମତିଵେଲଂ ନିତ୍ୟମୁକ୍ତଂ ନିରୀହମ୍ ।
ନିରଵଧିଗଗନାଭଂ ନିଷ୍କଲଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପଂ
ହୃଦି କଲୟତି ଵିଦ୍ଵାନ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପୂର୍ଣଂ ସମାଧୌ ॥ 408॥
ପ୍ରକୃତିଵିକୃତିଶୂନ୍ୟଂ ଭାଵନାତୀତଭାଵଂ
ସମରସମସମାନଂ ମାନସଂବଂଧଦୂରମ୍ ।
ନିଗମଵଚନସିଦ୍ଧଂ ନିତ୍ୟମସ୍ମତ୍ପ୍ରସିଦ୍ଧଂ
ହୃଦି କଲୟତି ଵିଦ୍ଵାନ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପୂର୍ଣଂ ସମାଧୌ ॥ 409॥
ଅଜରମମରମସ୍ତାଭାଵଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଭାସଵସ୍ତୁ)
ସ୍ତିମିତସଲିଲରାଶିପ୍ରଖ୍ୟମାଖ୍ୟାଵିହୀନମ୍ ।
ଶମିତଗୁଣଵିକାରଂ ଶାଶ୍ଵତଂ ଶାଂତମେକଂ
ହୃଦି କଲୟତି ଵିଦ୍ଵାନ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପୂର୍ଣଂ ସମାଧୌ ॥ 410॥
ସମାହିତାଂତଃକରଣଃ ସ୍ଵରୂପେ
ଵିଲୋକୟାତ୍ମାନମଖଂଡଵୈଭଵମ୍ ।
ଵିଚ୍ଛିଂଦ୍ଧି ବଂଧଂ ଭଵଗଂଧଗଂଧିତଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଗଂଧଗଂଧିଲଂ)
ୟତ୍ନେନ ପୁଂସ୍ତ୍ଵଂ ସଫଲୀକୁରୁଷ୍ଵ ॥ 411-
ସର୍ଵୋପାଧିଵିନିର୍ମୁକ୍ତଂ ସଚ୍ଚିଦାନଂଦମଦ୍ଵୟମ୍ ।
ଭାଵୟାତ୍ମାନମାତ୍ମସ୍ଥଂ ନ ଭୂୟଃ କଲ୍ପସେଽଧ୍ଵନେ ॥ 412॥
ଛାୟେଵ ପୁଂସଃ ପରିଦୃଶ୍ୟମାନ-
ମାଭାସରୂପେଣ ଫଲାନୁଭୂତ୍ୟା ।
ଶରୀରମାରାଚ୍ଛଵଵନ୍ନିରସ୍ତଂ
ପୁନର୍ନ ସଂଧତ୍ତ ଇଦଂ ମହାତ୍ମା ॥ 413॥
ସତତଵିମଲବୋଧାନଂଦରୂପଂ ସମେତ୍ୟ (ପାଠଭେଦଃ – ସ୍ଵମେତ୍ୟ)
ତ୍ୟଜ ଜଡମଲରୂପୋପାଧିମେତଂ ସୁଦୂରେ ।
ଅଥ ପୁନରପି ନୈଷ ସ୍ମର୍ୟତାଂ ଵାଂତଵସ୍ତୁ (ପାଠଭେଦଃ – ପୁନରପି ନୈଵ)
ସ୍ମରଣଵିଷୟଭୂତଂ କଲ୍ପତେ କୁତ୍ସନାୟ ॥ 414॥
ସମୂଲମେତତ୍ପରିଦାହ୍ୟ ଵହ୍ନୌ (ପାଠଭେଦଃ – ପରିଦହ୍ୟ)
ସଦାତ୍ମନି ବ୍ରହ୍ମଣି ନିର୍ଵିକଲ୍ପେ ।
ତତଃ ସ୍ଵୟଂ ନିତ୍ୟଵିଶୁଦ୍ଧବୋଧା-
ନଂଦାତ୍ମନା ତିଷ୍ଠତି ଵିଦ୍ଵରିଷ୍ଠଃ ॥ 415॥
ପ୍ରାରବ୍ଧସୂତ୍ରଗ୍ରଥିତଂ ଶରୀରଂ
ପ୍ରୟାତୁ ଵା ତିଷ୍ଠତୁ ଗୋରିଵ ସ୍ରକ୍ ।
ନ ତତ୍ପୁନଃ ପଶ୍ୟତି ତତ୍ତ୍ଵଵେତ୍ତା-
ଽଽନଂଦାତ୍ମନି ବ୍ରହ୍ମଣି ଲୀନଵୃତ୍ତିଃ ॥ 416॥
ଅଖଂଡାନଂଦମାତ୍ମାନଂ ଵିଜ୍ଞାୟ ସ୍ଵସ୍ଵରୂପତଃ ।
କିମିଚ୍ଛନ୍ କସ୍ୟ ଵା ହେତୋର୍ଦେହଂ ପୁଷ୍ଣାତି ତତ୍ତ୍ଵଵିତ୍ ॥ 417॥
ସଂସିଦ୍ଧସ୍ୟ ଫଲଂ ତ୍ଵେତଜ୍ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ୟୋଗିନଃ ।
ବହିରଂତଃ ସଦାନଂଦରସାସ୍ଵାଦନମାତ୍ମନି ॥ 418॥
ଵୈରାଗ୍ୟସ୍ୟ ଫଲଂ ବୋଧୋ ବୋଧସ୍ୟୋପରତିଃ ଫଲମ୍ ।
ସ୍ଵାନଂଦାନୁଭଵାଚ୍ଛାଂତିରେଷୈଵୋପରତେଃ ଫଲମ୍ ॥ 419॥
ୟଦ୍ୟୁତ୍ତରୋତ୍ତରାଭାଵଃ ପୂର୍ଵପୂର୍ଵଂତୁ ନିଷ୍ଫଲମ୍ ।
ନିଵୃତ୍ତିଃ ପରମା ତୃପ୍ତିରାନଂଦୋଽନୁପମଃ ସ୍ଵତଃ ॥ 420॥
ଦୃଷ୍ଟଦୁଃଖେଷ୍ଵନୁଦ୍ଵେଗୋ ଵିଦ୍ୟାୟାଃ ପ୍ରସ୍ତୁତଂ ଫଲମ୍ ।
ୟତ୍କୃତଂ ଭ୍ରାଂତିଵେଲାୟାଂ ନାନା କର୍ମ ଜୁଗୁପ୍ସିତମ୍ ।
ପଶ୍ଚାନ୍ନରୋ ଵିଵେକେନ ତତ୍କଥଂ କର୍ତୁମର୍ହତି ॥ 421॥
ଵିଦ୍ୟାଫଲଂ ସ୍ୟାଦସତୋ ନିଵୃତ୍ତିଃ
ପ୍ରଵୃତ୍ତିରଜ୍ଞାନଫଲଂ ତଦୀକ୍ଷିତମ୍ ।
ତଜ୍ଜ୍ଞାଜ୍ଞୟୋର୍ୟନ୍ମୃଗତୃଷ୍ଣିକାଦୌ
ନୋଚେଦ୍ଵିଦାଂ ଦୃଷ୍ଟଫଲଂ କିମସ୍ମାତ୍ ॥ 422॥ (ପାଠଭେଦଃ – ନୋଚେଦ୍ଵିଦୋ)
ଅଜ୍ଞାନହୃଦୟଗ୍ରଂଥେର୍ଵିନାଶୋ ୟଦ୍ୟଶେଷତଃ ।
ଅନିଚ୍ଛୋର୍ଵିଷୟଃ କିଂ ନୁ ପ୍ରଵୃତ୍ତେଃ କାରଣଂ ସ୍ଵତଃ ॥ 423॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵିଦୁଷଃ କିଂ)
ଵାସନାନୁଦୟୋ ଭୋଗ୍ୟେ ଵୈରାଗ୍ୟସ୍ୟ ତଦାଵଧିଃ ।
ଅହଂଭାଵୋଦୟାଭାଵୋ ବୋଧସ୍ୟ ପରମାଵଧିଃ ।
ଲୀନଵୃତ୍ତୈରନୁତ୍ପତ୍ତିର୍ମର୍ୟାଦୋପରତେସ୍ତୁ ସା ॥ 424॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵୃତ୍ତେର)
ବ୍ରହ୍ମାକାରତୟା ସଦା ସ୍ଥିତତୟା ନିର୍ମୁକ୍ତବାହ୍ୟାର୍ଥଧୀ-
ରନ୍ୟାଵେଦିତଭୋଗ୍ୟଭୋଗକଲନୋ ନିଦ୍ରାଲୁଵଦ୍ବାଲଵତ୍ ।
ସ୍ଵପ୍ନାଲୋକିତଲୋକଵଜ୍ଜଗଦିଦଂ ପଶ୍ୟନ୍କ୍ଵଚିଲ୍ଲବ୍ଧଧୀ-
ରାସ୍ତେ କଶ୍ଚିଦନଂତପୁଣ୍ୟଫଲଭୁଗ୍ଧନ୍ୟଃ ସ ମାନ୍ୟୋ ଭୁଵି ॥ 425॥
ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞୋ ୟତିରୟଂ ୟଃ ସଦାନଂଦମଶ୍ନୁତେ ।
ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟେଵ ଵିଲୀନାତ୍ମା ନିର୍ଵିକାରୋ ଵିନିଷ୍କ୍ରିୟଃ ॥ 426॥
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନୋଃ ଶୋଧିତୟୋରେକଭାଵାଵଗାହିନୀ ।
ନିର୍ଵିକଲ୍ପା ଚ ଚିନ୍ମାତ୍ରା ଵୃତ୍ତିଃ ପ୍ରଜ୍ଞେତି କଥ୍ୟତେ ।
ସୁସ୍ଥିତାଽସୌ ଭଵେଦ୍ୟସ୍ୟ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞଃ ସ ଉଚ୍ୟତେ ॥ 427॥
ୟସ୍ୟ ସ୍ଥିତା ଭଵେତ୍ପ୍ରଜ୍ଞା ୟସ୍ୟାନଂଦୋ ନିରଂତରଃ ।
ପ୍ରପଂଚୋ ଵିସ୍ମୃତପ୍ରାୟଃ ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ ॥ 428॥
ଲୀନଧୀରପି ଜାଗର୍ତି ଜାଗ୍ରଦ୍ଧର୍ମଵିଵର୍ଜିତଃ ।
ବୋଧୋ ନିର୍ଵାସନୋ ୟସ୍ୟ ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ ॥ 429॥
ଶାଂତସଂସାରକଲନଃ କଲାଵାନପି ନିଷ୍କଲଃ ।
ୟସ୍ୟ ଚିତ୍ତଂ ଵିନିଶ୍ଚିଂତଂ ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ ॥ 430॥ (ପାଠଭେଦଃ – ୟଃ ସଚିତ୍ତୋଽପି ନିଶ୍ଚିତ୍ତଃ)
ଵର୍ତମାନେଽପି ଦେହେଽସ୍ମିଂଛାୟାଵଦନୁଵର୍ତିନି ।
ଅହଂତାମମତାଽଭାଵୋ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 431॥
ଅତୀତାନନୁସଂଧାନଂ ଭଵିଷ୍ୟଦଵିଚାରଣମ୍ ।
ଔଦାସୀନ୍ୟମପି ପ୍ରାପ୍ତଂ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 432॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରାପ୍ତେ)
ଗୁଣଦୋଷଵିଶିଷ୍ଟେଽସ୍ମିନ୍ସ୍ଵଭାଵେନ ଵିଲକ୍ଷଣେ ।
ସର୍ଵତ୍ର ସମଦର୍ଶିତ୍ଵଂ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 433॥
ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟାର୍ଥସଂପ୍ରାପ୍ତୌ ସମଦର୍ଶିତୟାଽଽତ୍ମନି ।
ଉଭୟତ୍ରାଵିକାରିତ୍ଵଂ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 434॥
ବ୍ରହ୍ମାନଂଦରସାସ୍ଵାଦାସକ୍ତଚିତ୍ତତୟା ୟତେଃ ।
ଅଂତର୍ବହିରଵିଜ୍ଞାନଂ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 435॥
ଦେହେଂଦ୍ରିୟାଦୌ କର୍ତଵ୍ୟେ ମମାହଂଭାଵଵର୍ଜିତଃ ।
ଔଦାସୀନ୍ୟେନ ୟସ୍ତିଷ୍ଠେତ୍ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତଲକ୍ଷଣଃ ॥ 436॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ)
ଵିଜ୍ଞାତ ଆତ୍ମନୋ ୟସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଭାଵଃ ଶ୍ରୁତେର୍ବଲାତ୍ ।
ଭଵବଂଧଵିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତଲକ୍ଷଣଃ ॥ 437॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ)
ଦେହେଂଦ୍ରିୟେଷ୍ଵହଂଭାଵ ଇଦଂଭାଵସ୍ତଦନ୍ୟକେ ।
ୟସ୍ୟ ନୋ ଭଵତଃ କ୍ଵାପି ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ ॥ 438॥
ଜୀଵେଶୋଭୟସଂସାରରୂପଦୁର୍ଵାସନୋଜ୍ଝିତା ।
ସା ସର୍ଵଦା ଭଵେଦ୍ୟସ୍ୟ ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ ॥
ନ ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ବ୍ରହ୍ମଣୋର୍ଭେଦଂ କଦାପି ବ୍ରହ୍ମସର୍ଗୟୋଃ ।
ପ୍ରଜ୍ଞୟା ୟୋ ଵିଜାନିତି ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତଲକ୍ଷଣଃ ॥ 439॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ)
ସାଧୁଭିଃ ପୂଜ୍ୟମାନେଽସ୍ମିନ୍ପୀଡ୍ୟମାନେଽପି ଦୁର୍ଜନୈଃ ।
ସମଭାଵୋ ଭଵେଦ୍ୟସ୍ୟ ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତଲକ୍ଷଣଃ ॥ 440॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତ ଇଷ୍ୟତେ)
ୟତ୍ର ପ୍ରଵିଷ୍ଟା ଵିଷୟାଃ ପରେରିତା
ନଦୀପ୍ରଵାହା ଇଵ ଵାରିରାଶୌ ।
ଲିନଂତି ସନ୍ମାତ୍ରତୟା ନ ଵିକ୍ରିୟାଂ
ଉତ୍ପାଦୟଂତ୍ୟେଷ ୟତିର୍ଵିମୁକ୍ତଃ ॥ 441॥
ଵିଜ୍ଞାତବ୍ରହ୍ମତତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ୟଥାପୂର୍ଵଂ ନ ସଂସୃତିଃ ।
ଅସ୍ତି ଚେନ୍ନ ସ ଵିଜ୍ଞାତବ୍ରହ୍ମଭାଵୋ ବହିର୍ମୁଖଃ ॥ 442॥
ପ୍ରାଚୀନଵାସନାଵେଗାଦସୌ ସଂସରତୀତି ଚେତ୍ ।
ନ ସଦେକତ୍ଵଵିଜ୍ଞାନାନ୍ମଂଦୀ ଭଵତି ଵାସନା ॥ 443॥
ଅତ୍ୟଂତକାମୁକସ୍ୟାପି ଵୃତ୍ତିଃ କୁଂଠତି ମାତରି ।
ତଥୈଵ ବ୍ରହ୍ମଣି ଜ୍ଞାତେ ପୂର୍ଣାନଂଦେ ମନୀଷିଣଃ ॥ 444॥
ନିଦିଧ୍ୟାସନଶୀଲସ୍ୟ ବାହ୍ୟପ୍ରତ୍ୟୟ ଈକ୍ଷ୍ୟତେ ।
ବ୍ରଵୀତି ଶ୍ରୁତିରେତସ୍ୟ ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ଫଲଦର୍ଶନାତ୍ ॥ 445॥
ସୁଖାଦ୍ୟନୁଭଵୋ ୟାଵତ୍ତାଵତ୍ପ୍ରାରବ୍ଧମିଷ୍ୟତେ ।
ଫଲୋଦୟଃ କ୍ରିୟାପୂର୍ଵୋ ନିଷ୍କ୍ରିୟୋ ନ ହି କୁତ୍ରଚିତ୍ ॥ 446॥
ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମେତି ଵିଜ୍ଞାନାତ୍କଲ୍ପକୋଟିଶତାର୍ଜିତମ୍ ।
ସଂଚିତଂ ଵିଲୟଂ ୟାତି ପ୍ରବୋଧାତ୍ସ୍ଵପ୍ନକର୍ମଵତ୍ ॥ 447॥
ୟତ୍କୃତଂ ସ୍ଵପ୍ନଵେଲାୟାଂ ପୁଣ୍ୟଂ ଵା ପାପମୁଲ୍ବଣମ୍ ।
ସୁପ୍ତୋତ୍ଥିତସ୍ୟ କିଂତତ୍ସ୍ୟାତ୍ସ୍ଵର୍ଗାୟ ନରକାୟ ଵା ॥ 448॥
ସ୍ଵମସଂଗମୁଦାସୀନଂ ପରିଜ୍ଞାୟ ନଭୋ ୟଥା ।
ନ ଶ୍ଲିଷ୍ୟତି ଚ ୟତ୍କିଂଚିତ୍କଦାଚିଦ୍ଭାଵିକର୍ମଭିଃ ॥ 449॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଶ୍ଲିଷ୍ୟତେ ୟତିଃ କିଂଚିତ୍)
ନ ନଭୋ ଘଟୟୋଗେନ ସୁରାଗଂଧେନ ଲିପ୍ୟତେ ।
ତଥାତ୍ମୋପାଧିୟୋଗେନ ତଦ୍ଧର୍ମୈର୍ନୈଵ ଲିପ୍ୟତେ ॥ 450॥
ଜ୍ଞାନୋଦୟାତ୍ପୁରାରବ୍ଧଂ କର୍ମଜ୍ଞାନାନ୍ନ ନଶ୍ୟତି ।
ଅଦତ୍ଵା ସ୍ଵଫଲଂ ଲକ୍ଷ୍ୟମୁଦ୍ଦିଶ୍ୟୋତ୍ସୃଷ୍ଟବାଣଵତ୍ ॥ 451॥
ଵ୍ୟାଘ୍ରବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଵିନିର୍ମୁକ୍ତୋ ବାଣଃ ପଶ୍ଚାତ୍ତୁ ଗୋମତୌ ।
ନ ତିଷ୍ଠତି ଛିନତ୍ୟେଵ ଲକ୍ଷ୍ୟଂ ଵେଗେନ ନିର୍ଭରମ୍ ॥ 452॥
ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ବଲଵତ୍ତରଂ ଖଲୁ ଵିଦାଂ ଭୋଗେନ ତସ୍ୟ କ୍ଷୟଃ
ସମ୍ୟଗ୍ଜ୍ଞାନହୁତାଶନେନ ଵିଲୟଃ ପ୍ରାକ୍ସଂଚିତାଗାମିନାମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମୈକ୍ୟମଵେକ୍ଷ୍ୟ ତନ୍ମୟତୟା ୟେ ସର୍ଵଦା ସଂସ୍ଥିତାଃ
ତେଷାଂ ତତ୍ତ୍ରିତୟଂ ନହି କ୍ଵଚିଦପି ବ୍ରହ୍ମୈଵ ତେ ନିର୍ଗୁଣମ୍ ॥ 453॥
ଉପାଧିତାଦାତ୍ମ୍ୟଵିହୀନକେଵଲ-
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନୈଵାତ୍ମନି ତିଷ୍ଠତୋ ମୁନେଃ ।
ପ୍ରାରବ୍ଧସଦ୍ଭାଵକଥା ନ ୟୁକ୍ତା
ସ୍ଵପ୍ନାର୍ଥସଂବଂଧକଥେଵ ଜାଗ୍ରତଃ ॥ 454॥
ନ ହି ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ପ୍ରତିଭାସଦେହେ
ଦେହୋପୟୋଗିନ୍ୟପି ଚ ପ୍ରପଂଚେ ।
କରୋତ୍ୟହଂତାଂ ମମତାମିଦଂତାଂ
କିଂତୁ ସ୍ଵୟଂ ତିଷ୍ଠତି ଜାଗରେଣ ॥ 455॥
ନ ତସ୍ୟ ମିଥ୍ୟାର୍ଥସମର୍ଥନେଚ୍ଛା
ନ ସଂଗ୍ରହସ୍ତଜ୍ଜଗତୋଽପି ଦୃଷ୍ଟଃ ।
ତତ୍ରାନୁଵୃତ୍ତିର୍ୟଦି ଚେନ୍ମୃଷାର୍ଥେ
ନ ନିଦ୍ରୟା ମୁକ୍ତ ଇତୀଷ୍ୟତେ ଧ୍ରୁଵମ୍ ॥ 456॥
ତଦ୍ଵତ୍ପରେ ବ୍ରହ୍ମଣି ଵର୍ତମାନଃ
ସଦାତ୍ମନା ତିଷ୍ଠତି ନାନ୍ୟଦୀକ୍ଷତେ ।
ସ୍ମୃତିର୍ୟଥା ସ୍ଵପ୍ନଵିଲୋକିତାର୍ଥେ
ତଥା ଵିଦଃ ପ୍ରାଶନମୋଚନାଦୌ ॥ 457॥
କର୍ମଣା ନିର୍ମିତୋ ଦେହଃ ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ତସ୍ୟ କଲ୍ପ୍ୟତାମ୍ ।
ନାନାଦେରାତ୍ମନୋ ୟୁକ୍ତଂ ନୈଵାତ୍ମା କର୍ମନିର୍ମିତଃ ॥ 458॥
ଅଜୋ ନିତ୍ୟଃ ଶାଶ୍ଵତ ଇତି ବ୍ରୂତେ ଶ୍ରୁତିରମୋଘଵାକ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ଅଜୋ ନିତ୍ୟ ଇତି ବ୍ରୂତେ ଶ୍ରୁତିରେଷା ତ୍ଵମୋଘଵାକ୍)
ତଦାତ୍ମନା ତିଷ୍ଠତୋଽସ୍ୟ କୁତଃ ପ୍ରାରବ୍ଧକଲ୍ପନା ॥ 459॥
ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ସିଧ୍ୟତି ତଦା ୟଦା ଦେହାତ୍ମନା ସ୍ଥିତିଃ ।
ଦେହାତ୍ମଭାଵୋ ନୈଵେଷ୍ଟଃ ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ତ୍ୟଜ୍ୟତାମତଃ ॥ 460॥
ଶରୀରସ୍ୟାପି ପ୍ରାରବ୍ଧକଲ୍ପନା ଭ୍ରାଂତିରେଵ ହି ।
ଅଧ୍ୟସ୍ତସ୍ୟ କୁତଃ ସତ୍ତ୍ଵମସତ୍ୟସ୍ୟ କୁତୋ ଜନିଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ସତ୍ତ୍ଵମସତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ)
ଅଜାତସ୍ୟ କୁତୋ ନାଶଃ ପ୍ରାରବ୍ଧମସତଃ କୁତଃ ॥ 461॥
ଜ୍ଞାନେନାଜ୍ଞାନକାର୍ୟସ୍ୟ ସମୂଲସ୍ୟ ଲୟୋ ୟଦି ।
ତିଷ୍ଠତ୍ୟୟଂ କଥଂ ଦେହ ଇତି ଶଂକାଵତୋ ଜଡାନ୍ ॥ 462॥
ସମାଧାତୁଂ ବାହ୍ୟଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ପ୍ରାରବ୍ଧଂ ଵଦତି ଶ୍ରୁତିଃ ।
ନ ତୁ ଦେହାଦିସତ୍ୟତ୍ଵବୋଧନାୟ ଵିପଶ୍ଚିତାମ୍ ।
ୟତଃ ଶ୍ରୁତେରଭିପ୍ରାୟଃ ପରମାର୍ଥୈକଗୋଚରଃ ॥ 463॥
ପରିପୂର୍ଣମନାଦ୍ୟଂତମପ୍ରମେୟମଵିକ୍ରିୟମ୍ ।
ଏକମେଵାଦ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ନେହ ନାନାସ୍ତି କିଂଚନ ॥ 464॥
ସଦ୍ଘନଂ ଚିଦ୍ଘନଂ ନିତ୍ୟମାନଂଦଘନମକ୍ରିୟମ୍ ।
ଏକମେଵାଦ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ନେହ ନାନାସ୍ତି କିଂଚନ ॥ 465॥
ପ୍ରତ୍ୟଗେକରସଂ ପୂର୍ଣମନଂତଂ ସର୍ଵତୋମୁଖମ୍ ।
ଏକମେଵାଦ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ନେହ ନାନାସ୍ତି କିଂଚନ ॥ 466॥
ଅହେୟମନୁପାଦେୟମନାଦେୟମନାଶ୍ରୟମ୍ । ମନାଧେୟମନା
ଏକମେଵାଦ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ନେହ ନାନାସ୍ତି କିଂଚନ ॥ 467॥
ନିର୍ଗୁଣଂ ନିଷ୍କଲଂ ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପଂ ନିରଂଜନମ୍ ।
ଏକମେଵାଦ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ନେହ ନାନାସ୍ତି କିଂଚନ ॥ 468॥
ଅନିରୂପ୍ୟ ସ୍ଵରୂପଂ ୟନ୍ମନୋଵାଚାମଗୋଚରମ୍ ।
ଏକମେଵାଦ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ନେହ ନାନାସ୍ତି କିଂଚନ ॥ 469॥
ସତ୍ସମୃଦ୍ଧଂ ସ୍ଵତଃସିଦ୍ଧଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ବୁଦ୍ଧମନୀଦୃଶମ୍ ।
ଏକମେଵାଦ୍ଵୟଂ ବ୍ରହ୍ମ ନେହ ନାନାସ୍ତି କିଂଚନ ॥ 470॥
ନିରସ୍ତରାଗା ଵିନିରସ୍ତଭୋଗାଃ (ପାଠଭେଦଃ – ନିରପାସ୍ତଭୋଗାଃ)
ଶାଂତାଃ ସୁଦାଂତା ୟତୟୋ ମହାଂତଃ ।
ଵିଜ୍ଞାୟ ତତ୍ତ୍ଵଂ ପରମେତଦଂତେ
ପ୍ରାପ୍ତାଃ ପରାଂ ନିର୍ଵୃତିମାତ୍ମୟୋଗାତ୍ ॥ 471॥
ଭଵାନପୀଦଂ ପରତତ୍ତ୍ଵମାତ୍ମନଃ
ସ୍ଵରୂପମାନଂଦଘନଂ ଵିଚାର୍ୟ । (ପାଠଭେଦଃ – ନିଚାୟ୍ୟ)
ଵିଧୂୟ ମୋହଂ ସ୍ଵମନଃପ୍ରକଲ୍ପିତଂ
ମୁକ୍ତଃ କୃତାର୍ଥୋ ଭଵତୁ ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ॥ 472॥
ସମାଧିନା ସାଧୁଵିନିଶ୍ଚଲାତ୍ମନା (ପାଠଭେଦଃ – ସୁନିଶ୍ଚଲାତ୍ମନା)
ପଶ୍ୟାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵଂ ସ୍ଫୁଟବୋଧଚକ୍ଷୁଷା ।
ନିଃସଂଶୟଂ ସମ୍ୟଗଵେକ୍ଷିତଶ୍ଚେ-
ଚ୍ଛ୍ରୁତଃ ପଦାର୍ଥୋ ନ ପୁନର୍ଵିକଲ୍ପ୍ୟତେ ॥ 473॥ (ପାଠଭେଦଃ – ପୁନର୍ଵିକଲ୍ପତେ)
ସ୍ଵସ୍ୟାଵିଦ୍ୟାବଂଧସଂବଂଧମୋକ୍ଷା-
ତ୍ସତ୍ୟଜ୍ଞାନାନଂଦରୂପାତ୍ମଲବ୍ଧୌ ।
ଶାସ୍ତ୍ରଂ ୟୁକ୍ତିର୍ଦେଶିକୋକ୍ତିଃ ପ୍ରମାଣଂ
ଚାଂତଃସିଦ୍ଧା ସ୍ଵାନୁଭୂତିଃ ପ୍ରମାଣମ୍ ॥ 474॥
ବଂଧୋ ମୋକ୍ଷଶ୍ଚ ତୃପ୍ତିଶ୍ଚ ଚିଂତାଽଽରୋଗ୍ୟକ୍ଷୁଧାଦୟଃ ।
ସ୍ଵେନୈଵ ଵେଦ୍ୟା ୟଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ପରେଷାମାନୁମାନିକମ୍ ॥ 475॥
ତଟସ୍ଥିତା ବୋଧୟଂତି ଗୁରଵଃ ଶ୍ରୁତୟୋ ୟଥା ।
ପ୍ରଜ୍ଞୟୈଵ ତରେଦ୍ଵିଦ୍ଵାନୀଶ୍ଵରାନୁଗୃହୀତୟା ॥ 476॥
ସ୍ଵାନୁଭୂତ୍ୟା ସ୍ଵୟଂ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ସ୍ଵମାତ୍ମାନମଖଂଡିତମ୍ ।
ସଂସିଦ୍ଧଃ ସମ୍ମୁଖଂ ତିଷ୍ଠେନ୍ନିର୍ଵିକଲ୍ପାତ୍ମନାଽଽତ୍ମନି ॥ 477॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସୁସୁଖଂ ତିଷ୍ଠେନ୍)
ଵେଦାଂତସିଦ୍ଧାଂତନିରୁକ୍ତିରେଷା
ବ୍ରହ୍ମୈଵ ଜୀଵଃ ସକଲଂ ଜଗଚ୍ଚ ।
ଅଖଂଡରୂପସ୍ଥିତିରେଵ ମୋକ୍ଷୋ
ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵିତୀୟେ ଶ୍ରୁତୟଃ ପ୍ରମାଣମ୍ ॥ 478॥ (ପାଠଭେଦଃ – ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵିତୀୟଂ)
ଇତି ଗୁରୁଵଚନାଚ୍ଛ୍ରୁତିପ୍ରମାଣାତ୍
ପରମଵଗମ୍ୟ ସତତ୍ତ୍ଵମାତ୍ମୟୁକ୍ତ୍ୟା ।
ପ୍ରଶମିତକରଣଃ ସମାହିତାତ୍ମା
କ୍ଵଚିଦଚଲାକୃତିରାତ୍ମନିଷ୍ଠତୋଽଭୂତ୍ ॥ 479॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଆତ୍ମନିଷ୍ଠିତୋ)
କିଂଚିତ୍କାଲଂ ସମାଧାୟ ପରେ ବ୍ରହ୍ମଣି ମାନସମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – କଂଚିତ୍କାଲଂ)
ଉତ୍ଥାୟ ପରମାନଂଦାଦିଦଂ ଵଚନମବ୍ରଵୀତ୍ ॥ 480॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵ୍ୟୁତ୍ଥାୟ)
ବୁଦ୍ଧିର୍ଵିନଷ୍ଟା ଗଲିତା ପ୍ରଵୃତ୍ତିଃ
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନୋରେକତୟାଽଧିଗତ୍ୟା ।
ଇଦଂ ନ ଜାନେଽପ୍ୟନିଦଂ ନ ଜାନେ
କିଂ ଵା କିୟଦ୍ଵା ସୁଖମସ୍ତ୍ୟପାରମ୍ ॥ 481॥ (ପାଠଭେଦଃ – ସୁଖମସ୍ୟ ପାରମ୍)
ଵାଚା ଵକ୍ତୁମଶକ୍ୟମେଵ ମନସା ମଂତୁଂ ନ ଵା ଶକ୍ୟତେ
ସ୍ଵାନଂଦାମୃତପୂରପୂରିତପରବ୍ରହ୍ମାଂବୁଧେର୍ଵୈଭଵମ୍ ।
ଅଂଭୋରାଶିଵିଶୀର୍ଣଵାର୍ଷିକଶିଲାଭାଵଂ ଭଜନ୍ମେ ମନୋ
ୟସ୍ୟାଂଶାଂଶଲଵେ ଵିଲୀନମଧୁନାଽଽନଂଦାତ୍ମନା ନିର୍ଵୃତମ୍ ॥ 482॥
କ୍ଵ ଗତଂ କେନ ଵା ନୀତଂ କୁତ୍ର ଲୀନମିଦଂ ଜଗତ୍ ।
ଅଧୁନୈଵ ମୟା ଦୃଷ୍ଟଂ ନାସ୍ତି କିଂ ମହଦଦ୍ଭୁତମ୍ ॥ 483॥
କିଂ ହେୟଂ କିମୁପାଦେୟଂ କିମନ୍ୟତ୍କିଂ ଵିଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ଅଖଂଡାନଂଦପୀୟୂଷପୂର୍ଣେ ବ୍ରହ୍ମମହାର୍ଣଵେ ॥ 484॥
ନ କିଂଚିଦତ୍ର ପଶ୍ୟାମି ନ ଶଋଣୋମି ନ ଵେଦ୍ମ୍ୟହମ୍ ।
ସ୍ଵାତ୍ମନୈଵ ସଦାନଂଦରୂପେଣାସ୍ମି ଵିଲକ୍ଷଣଃ ॥ 485॥
ନମୋ ନମସ୍ତେ ଗୁରଵେ ମହାତ୍ମନେ
ଵିମୁକ୍ତସଂଗାୟ ସଦୁତ୍ତମାୟ ।
ନିତ୍ୟାଦ୍ଵୟାନଂଦରସସ୍ଵରୂପିଣେ
ଭୂମ୍ନେ ସଦାଽପାରଦୟାଂବୁଧାମ୍ନେ ॥ 486॥
ୟତ୍କଟାକ୍ଷଶଶିସାଂଦ୍ରଚଂଦ୍ରିକା-
ପାତଧୂତଭଵତାପଜଶ୍ରମଃ ।
ପ୍ରାପ୍ତଵାନହମଖଂଡଵୈଭଵା-
ନଂଦମାତ୍ମପଦମକ୍ଷୟଂ କ୍ଷଣାତ୍ ॥ 487॥
ଧନ୍ୟୋଽହଂ କୃତକୃତ୍ୟୋଽହଂ ଵିମୁକ୍ତୋଽହଂ ଭଵଗ୍ରହାତ୍ ।
ନିତ୍ୟାନଂଦସ୍ଵରୂପୋଽହଂ ପୂର୍ଣୋଽହଂ ତ୍ଵଦନୁଗ୍ରହାତ୍ ॥ 488॥
ଅସଂଗୋଽହମନଂଗୋଽହମଲିଂଗୋଽହମଭଂଗୁରଃ ।
ପ୍ରଶାଂତୋଽହମନଂତୋଽହମମଲୋଽହଂ ଚିରଂତନଃ ॥ 489॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଽହମତାଂତୋଽହଂ)
ଅକର୍ତାହମଭୋକ୍ତାହମଵିକାରୋଽହମକ୍ରିୟଃ ।
ଶୁଦ୍ଧବୋଧସ୍ଵରୂପୋଽହଂ କେଵଲୋଽହଂ ସଦାଶିଵଃ ॥ 490॥
ଦ୍ରଷ୍ଟୁଃ ଶ୍ରୋତୁର୍ଵକ୍ତୁଃ କର୍ତୁର୍ଭୋକ୍ତୁର୍ଵିଭିନ୍ନ ଏଵାହମ୍ ।
ନିତ୍ୟନିରଂତରନିଷ୍କ୍ରିୟନିଃସୀମାସଂଗପୂର୍ଣବୋଧାତ୍ମା ॥ 491॥
ନାହମିଦଂ ନାହମଦୋଽପ୍ୟୁଭୟୋରଵଭାସକଂ ପରଂ ଶୁଦ୍ଧମ୍ ।
ବାହ୍ୟାଭ୍ୟଂତରଶୂନ୍ୟଂ ପୂର୍ଣଂ ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵିତୀୟମେଵାହମ୍ ॥ 492॥
ନିରୁପମମନାଦିତତ୍ତ୍ଵଂ ତ୍ଵମହମିଦମଦ ଇତି କଲ୍ପନାଦୂରମ୍ ।
ନିତ୍ୟାନଂଦୈକରସଂ ସତ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵିତୀୟମେଵାହମ୍ ॥ 493॥
ନାରାୟଣୋଽହଂ ନରକାଂତକୋଽହଂ
ପୁରାଂତକୋଽହଂ ପୁରୁଷୋଽହମୀଶଃ ।
ଅଖଂଡବୋଧୋଽହମଶେଷସାକ୍ଷୀ
ନିରୀଶ୍ଵରୋଽହଂ ନିରହଂ ଚ ନିର୍ମମଃ ॥ 494॥
ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷ୍ଵହମେଵ ସଂସ୍ଥିତୋ
ଜ୍ଞାନାତ୍ମନାଽଂତର୍ବହିରାଶ୍ରୟଃ ସନ୍ ।
ଭୋକ୍ତା ଚ ଭୋଗ୍ୟଂ ସ୍ଵୟମେଵ ସର୍ଵଂ
ୟଦ୍ୟତ୍ପୃଥଗ୍ଦୃଷ୍ଟମିଦଂତୟା ପୁରା ॥ 495॥
ମୟ୍ୟଖଂଡସୁଖାଂଭୋଧୌ ବହୁଧା ଵିଶ୍ଵଵୀଚୟଃ ।
ଉତ୍ପଦ୍ୟଂତେ ଵିଲୀୟଂତେ ମାୟାମାରୁତଵିଭ୍ରମାତ୍ ॥ 496॥
ସ୍ଥୁଲାଦିଭାଵା ମୟି କଲ୍ପିତା ଭ୍ରମା-
ଦାରୋପିତାନୁସ୍ଫୁରଣେନ ଲୋକୈଃ ।
କାଲେ ୟଥା କଲ୍ପକଵତ୍ସରାୟ-
ଣର୍ତ୍ଵାଦୟୋ ନିଷ୍କଲନିର୍ଵିକଲ୍ପେ ॥ 497॥
ଆରୋପିତଂ ନାଶ୍ରୟଦୂଷକଂ ଭଵେତ୍
କଦାପି ମୂଢୈରତିଦୋଷଦୂଷିତୈଃ । ମୂଢୈର୍ମତି
ନାର୍ଦ୍ରୀକରୋତ୍ୟୂଷରଭୂମିଭାଗଂ
ମରୀଚିକାଵାରି ମହାପ୍ରଵାହଃ ॥ 498॥
ଆକାଶଵଲ୍ଲେପଵିଦୂରଗୋଽହଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଆକାଶଵତ୍ କଲ୍ପଵି)
ଆଦିତ୍ୟଵଦ୍ଭାସ୍ୟଵିଲକ୍ଷଣୋଽହମ୍ ।
ଅହାର୍ୟଵନ୍ନିତ୍ୟଵିନିଶ୍ଚଲୋଽହଂ
ଅଂଭୋଧିଵତ୍ପାରଵିଵର୍ଜିତୋଽହମ୍ ॥ 499॥
ନ ମେ ଦେହେନ ସଂବଂଧୋ ମେଘେନେଵ ଵିହାୟସଃ ।
ଅତଃ କୁତୋ ମେ ତଦ୍ଧର୍ମା ଜାଗ୍ରତ୍ସ୍ଵପ୍ନସୁଷୁପ୍ତୟଃ ॥ 500॥
ଉପାଧିରାୟାତି ସ ଏଵ ଗଚ୍ଛତି
ସ ଏଵ କର୍ମାଣି କରୋତି ଭୁଂକ୍ତେ ।
ସ ଏଵ ଜୀର୍ୟନ୍ ମ୍ରିୟତେ ସଦାହଂ (ପାଠଭେଦଃ – ଏଵ ଜୀଵନ୍)
କୁଲାଦ୍ରିଵନ୍ନିଶ୍ଚଲ ଏଵ ସଂସ୍ଥିତଃ ॥ 501॥
ନ ମେ ପ୍ରଵୃତ୍ତିର୍ନ ଚ ମେ ନିଵୃତ୍ତିଃ
ସଦୈକରୂପସ୍ୟ ନିରଂଶକସ୍ୟ ।
ଏକାତ୍ମକୋ ୟୋ ନିଵିଡୋ ନିରଂତରୋ (ପାଠଭେଦଃ – ନିବିଡୋ)
ଵ୍ୟୋମେଵ ପୂର୍ଣଃ ସ କଥଂ ନୁ ଚେଷ୍ଟତେ ॥ 502॥
ପୁଣ୍ୟାନି ପାପାନି ନିରିଂଦ୍ରିୟସ୍ୟ
ନିଶ୍ଚେତସୋ ନିର୍ଵିକୃତେର୍ନିରାକୃତେଃ ।
କୁତୋ ମମାଖଂଡସୁଖାନୁଭୂତେଃ
ବ୍ରୂତେ ହ୍ୟନନ୍ଵାଗତମିତ୍ୟପି ଶ୍ରୁତିଃ ॥ 503॥
ଛାୟୟା ସ୍ପୃଷ୍ଟମୁଷ୍ଣଂ ଵା ଶୀତଂ ଵା ସୁଷ୍ଠୁ ଦୁଃଷ୍ଠୁ ଵା ।
ନ ସ୍ପୃଶତ୍ୟେଵ ୟତ୍କିଂଚିତ୍ପୁରୁଷଂ ତଦ୍ଵିଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 504॥
ନ ସାକ୍ଷିଣଂ ସାକ୍ଷ୍ୟଧର୍ମାଃ ସଂସ୍ପୃଶଂତି ଵିଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ଅଵିକାରମୁଦାସୀନଂ ଗୃହଧର୍ମାଃ ପ୍ରଦୀପଵତ୍ ।
ଦେହେଂଦ୍ରିୟମନୋଧର୍ମା ନୈଵାତ୍ମାନଂ ସ୍ପୃଶଂତ୍ୟହୋ ॥ 505॥ ଏକ୍ଷ୍ତ୍ର
ରଵେର୍ୟଥା କର୍ମଣି ସାକ୍ଷିଭାଵୋ
ଵହ୍ନେର୍ୟଥା ଦାହନିୟାମକତ୍ଵମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ଵାଽୟସି ଦାହକତ୍ଵମ୍)
ରଜ୍ଜୋର୍ୟଥାଽଽରୋପିତଵସ୍ତୁସଂଗଃ
ତଥୈଵ କୂଟସ୍ଥଚିଦାତ୍ମନୋ ମେ ॥ 506॥
କର୍ତାପି ଵା କାରୟିତାପି ନାହଂ
ଭୋକ୍ତାପି ଵା ଭୋଜୟିତାପି ନାହମ୍ ।
ଦ୍ରଷ୍ଟାପି ଵା ଦର୍ଶୟିତାପି ନାହଂ
ସୋଽହଂ ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିରନୀଦୃଗାତ୍ମା ॥ 507॥
ଚଲତ୍ୟୁପାଧୌ ପ୍ରତିବିଂବଲୌଲ୍ୟ-
ମୌପାଧିକଂ ମୂଢଧିୟୋ ନୟଂତି ।
ସ୍ଵବିଂବଭୂତଂ ରଵିଵଦ୍ଵିନିଷ୍କ୍ରିୟଂ
କର୍ତାସ୍ମି ଭୋକ୍ତାସ୍ମି ହତୋଽସ୍ମି ହେତି ॥ 508॥
ଜଲେ ଵାପି ସ୍ଥଲେ ଵାପି ଲୁଠତ୍ଵେଷ ଜଡାତ୍ମକଃ ।
ନାହଂ ଵିଲିପ୍ୟେ ତଦ୍ଧର୍ମୈର୍ଘଟଧର୍ମୈର୍ନଭୋ ୟଥା ॥ 509॥
କର୍ତୃତ୍ଵଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଖଲତ୍ଵମତ୍ତତା-
ଜଡତ୍ଵବଦ୍ଧତ୍ଵଵିମୁକ୍ତତାଦୟଃ ।
ବୁଦ୍ଧେର୍ଵିକଲ୍ପା ନ ତୁ ସଂତି ଵସ୍ତୁତଃ
ସ୍ଵସ୍ମିନ୍ପରେ ବ୍ରହ୍ମଣି କେଵଲେଽଦ୍ଵୟେ ॥ 510॥
ସଂତୁ ଵିକାରାଃ ପ୍ରକୃତେର୍ଦଶଧା ଶତଧା ସହସ୍ରଧା ଵାପି ।
କିଂ ମେଽସଂଗଚିତସ୍ତୈର୍ନ ଘନଃ କ୍ଵଚିଦଂବରଂ ସ୍ପୃଶତି ॥ 511॥ (ପାଠଭେଦଃ – ତୈଃ କିଂ ମେଽସଂଗଚିତେର୍ନ ହ୍ୟଂବୁଦଡଂବରୋଽଂବରଂ)
ଅଵ୍ୟକ୍ତାଦିସ୍ଥୂଲପର୍ୟଂତମେତତ୍
ଵିଶ୍ଵଂ ୟତ୍ରାଭାସମାତ୍ରଂ ପ୍ରତୀତମ୍ ।
ଵ୍ୟୋମପ୍ରଖ୍ୟଂ ସୂକ୍ଷ୍ମମାଦ୍ୟଂତହୀନଂ
ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵୈତଂ ୟତ୍ତଦେଵାହମସ୍ମି ॥ 512॥
ସର୍ଵାଧାରଂ ସର୍ଵଵସ୍ତୁପ୍ରକାଶଂ
ସର୍ଵାକାରଂ ସର୍ଵଗଂ ସର୍ଵଶୂନ୍ୟମ୍ ।
ନିତ୍ୟଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ନିଶ୍ଚଲଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପଂ (ପାଠଭେଦଃ – ନିଷ୍କଲଂ)
ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵୈତଂ ୟତ୍ତଦେଵାହମସ୍ମି ॥ 513॥
ୟତ୍ପ୍ରତ୍ୟସ୍ତାଶେଷମାୟାଵିଶେଷଂ
ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ରୂପଂ ପ୍ରତ୍ୟୟାଗମ୍ୟମାନମ୍ ।
ସତ୍ୟଜ୍ଞାନାନଂତମାନଂଦରୂପଂ
ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵୈତଂ ୟତ୍ତଦେଵାହମସ୍ମି ॥ 514॥
ନିଷ୍କ୍ରିୟୋଽସ୍ମ୍ୟଵିକାରୋଽସ୍ମି
ନିଷ୍କଲୋଽସ୍ମି ନିରାକୃତିଃ ।
ନିର୍ଵିକଲ୍ପୋଽସ୍ମି ନିତ୍ୟୋଽସ୍ମି
ନିରାଲଂବୋଽସ୍ମି ନିର୍ଦ୍ଵୟଃ ॥ 515॥
ସର୍ଵାତ୍ମକୋଽହଂ ସର୍ଵୋଽହଂ ସର୍ଵାତୀତୋଽହମଦ୍ଵୟଃ ।
କେଵଲାଖଂଡବୋଧୋଽହମାନଂଦୋଽହଂ ନିରଂତରଃ ॥ 516॥
ସ୍ଵାରାଜ୍ୟସାମ୍ରାଜ୍ୟଵିଭୂତିରେଷା
ଭଵତ୍କୃପାଶ୍ରୀମହିମପ୍ରସାଦାତ୍ ।
ପ୍ରାପ୍ତା ମୟା ଶ୍ରୀଗୁରଵେ ମହାତ୍ମନେ
ନମୋ ନମସ୍ତେଽସ୍ତୁ ପୁନର୍ନମୋଽସ୍ତୁ ॥ 517॥
ମହାସ୍ଵପ୍ନେ ମାୟାକୃତଜନିଜରାମୃତ୍ୟୁଗହନେ
ଭ୍ରମଂତଂ କ୍ଲିଶ୍ୟଂତଂ ବହୁଲତରତାପୈରନୁଦିନମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ରନୁକଲମ୍)
ଅହଂକାରଵ୍ୟାଘ୍ରଵ୍ୟଥିତମିମମତ୍ୟଂତକୃପୟା
ପ୍ରବୋଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ଵାପାତ୍ପରମଵିତଵାନ୍ମାମସି ଗୁରୋ ॥ 518॥
ନମସ୍ତସ୍ମୈ ସଦୈକସ୍ମୈ କସ୍ମୈଚିନ୍ମହସେ ନମଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ସଦେକସ୍ମୈ ନମଶ୍ଚିନ୍ମହସେ ମୁହୁଃ)
ୟଦେତଦ୍ଵିଶ୍ଵରୂପେଣ ରାଜତେ ଗୁରୁରାଜ ତେ ॥ 519॥
ଇତି ନତମଵଲୋକ୍ୟ ଶିଷ୍ୟଵର୍ୟଂ
ସମଧିଗତାତ୍ମସୁଖଂ ପ୍ରବୁଦ୍ଧତତ୍ତ୍ଵମ୍ ।
ପ୍ରମୁଦିତହୃଦୟଂ ସ ଦେଶିକେଂଦ୍ରଃ (ପାଠଭେଦଃ – ହୃଦୟଃ)
ପୁନରିଦମାହ ଵଚଃ ପରଂ ମହାତ୍ମା ॥ 520॥
ବ୍ରହ୍ମପ୍ରତ୍ୟୟସଂତତିର୍ଜଗଦତୋ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ତତ୍ସର୍ଵତଃ (ପାଠଭେଦଃ – ସତ୍ସର୍ଵତଃ)
ପଶ୍ୟାଧ୍ୟାତ୍ମଦୃଶା ପ୍ରଶାଂତମନସା ସର୍ଵାସ୍ଵଵସ୍ଥାସ୍ଵପି ।
ରୂପାଦନ୍ୟଦଵେକ୍ଷିତଂ କିମଭିତଶ୍ଚକ୍ଷୁଷ୍ମତାଂ ଦୃଶ୍ୟତେ (ପାଠଭେଦଃ – ଵିଦ୍ୟତେ)
ତଦ୍ଵଦ୍ବ୍ରହ୍ମଵିଦଃ ସତଃ କିମପରଂ ବୁଦ୍ଧେର୍ଵିହାରାସ୍ପଦମ୍ ॥ 521॥
କସ୍ତାଂ ପରାନଂଦରସାନୁଭୂତି-
ମୃତ୍ସୃଜ୍ୟ ଶୂନ୍ୟେଷୁ ରମେତ ଵିଦ୍ଵାନ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ମୁତ୍ସୃଜ୍ୟ
ଚଂଦ୍ରେ ମହାହ୍ଲାଦିନି ଦୀପ୍ୟମାନେ)
ଚିତ୍ରେଂଦୁମାଲୋକୟିତୁଂ କ ଇଚ୍ଛେତ୍ ॥ 522॥
ଅସତ୍ପଦାର୍ଥାନୁଭଵେନ କିଂଚିନ୍
ନ ହ୍ୟସ୍ତି ତୃପ୍ତିର୍ନ ଚ ଦୁଃଖହାନିଃ ।
ତଦଦ୍ଵୟାନଂଦରସାନୁଭୂତ୍ୟା
ତୃପ୍ତଃ ସୁଖଂ ତିଷ୍ଠ ସଦାତ୍ମନିଷ୍ଠୟା ॥ 523॥
ସ୍ଵମେଵ ସର୍ଵଥା ପଶ୍ୟନ୍ମନ୍ୟମାନଃ ସ୍ଵମଦ୍ଵୟମ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ସର୍ଵତଃ)
ସ୍ଵାନଂଦମନୁଭୁଂଜାନଃ କାଲଂ ନୟ ମହାମତେ ॥ 524॥
ଅଖଂଡବୋଧାତ୍ମନି ନିର୍ଵିକଲ୍ପେ
ଵିକଲ୍ପନଂ ଵ୍ୟୋମ୍ନି ପୁରପ୍ରକଲ୍ପନମ୍ ।
ତଦଦ୍ଵୟାନଂଦମୟାତ୍ମନା ସଦା
ଶାଂତିଂ ପରାମେତ୍ୟ ଭଜସ୍ଵ ମୌନମ୍ ॥ 525॥
ତୂଷ୍ଣୀମଵସ୍ଥା ପରମୋପଶାଂତିଃ
ବୁଦ୍ଧେରସତ୍କଲ୍ପଵିକଲ୍ପହେତୋଃ ।
ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମନୋ ବ୍ରହ୍ମଵିଦୋ ମହାତ୍ମନୋ
ୟତ୍ରାଦ୍ଵୟାନଂଦସୁଖଂ ନିରଂତରମ୍ ॥ 526॥
ନାସ୍ତି ନିର୍ଵାସନାନ୍ମୌନାତ୍ପରଂ ସୁଖକୃଦୁତ୍ତମମ୍ ।
ଵିଜ୍ଞାତାତ୍ମସ୍ଵରୂପସ୍ୟ ସ୍ଵାନଂଦରସପାୟିନଃ ॥ 527॥
ଗଚ୍ଛଂସ୍ତିଷ୍ଠନ୍ନୁପଵିଶଂଛୟାନୋ ଵାଽନ୍ୟଥାପି ଵା ।
ୟଥେଚ୍ଛୟା ଵସେଦ୍ଵିଦ୍ଵାନାତ୍ମାରାମଃ ସଦା ମୁନିଃ ॥ 528॥
ନ ଦେଶକାଲାସନଦିଗ୍ୟମାଦି-
ଲକ୍ଷ୍ୟାଦ୍ୟପେକ୍ଷାଽପ୍ରତିବଦ୍ଧଵୃତ୍ତେଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ପ୍ରତିବଦ୍ଧ
ସଂସିଦ୍ଧତତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ମହାତ୍ମନୋଽସ୍ତି)
ସ୍ଵଵେଦନେ କା ନିୟମାଦ୍ୟଵସ୍ଥା ॥ 529॥
ଘଟୋଽୟମିତି ଵିଜ୍ଞାତୁଂ ନିୟମଃ କୋଽନ୍ଵଵେକ୍ଷତେ । (ପାଠଭେଦଃ – ଅପେକ୍ଷ୍ୟତେ)
ଵିନା ପ୍ରମାଣସୁଷ୍ଠୁତ୍ଵଂ ୟସ୍ମିନ୍ସତି ପଦାର୍ଥଧୀଃ ॥ 530॥
ଅୟମାତ୍ମା ନିତ୍ୟସିଦ୍ଧଃ ପ୍ରମାଣେ ସତି ଭାସତେ ।
ନ ଦେଶଂ ନାପି ଵା କାଲଂ ନ ଶୁଦ୍ଧିଂ ଵାପ୍ୟପେକ୍ଷତେ ॥ 531॥
ଦେଵଦତ୍ତୋଽହମିତ୍ୟେତଦ୍ଵିଜ୍ଞାନଂ ନିରପେକ୍ଷକମ୍ ।
ତଦ୍ଵଦ୍ବ୍ରହ୍ମଵିଦୋଽପ୍ୟସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାହମିତି ଵେଦନମ୍ ॥ 532॥
ଭାନୁନେଵ ଜଗତ୍ସର୍ଵଂ ଭାସତେ ୟସ୍ୟ ତେଜସା ।
ଅନାତ୍ମକମସତ୍ତୁଚ୍ଛଂ କିଂ ନୁ ତସ୍ୟାଵଭାସକମ୍ ॥ 533॥
ଵେଦଶାସ୍ତ୍ରପୁରାଣାନି ଭୂତାନି ସକଲାନ୍ୟପି ।
ୟେନାର୍ଥଵଂତି ତଂ କିନ୍ନୁ ଵିଜ୍ଞାତାରଂ ପ୍ରକାଶୟେତ୍ ॥ 534॥
ଏଷ ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିରନଂତଶକ୍ତିଃ
ଆତ୍ମାଽପ୍ରମେୟଃ ସକଲାନୁଭୂତିଃ ।
ୟମେଵ ଵିଜ୍ଞାୟ ଵିମୁକ୍ତବଂଧୋ
ଜୟତ୍ୟୟଂ ବ୍ରହ୍ମଵିଦୁତ୍ତମୋତ୍ତମଃ ॥ 535॥
ନ ଖିଦ୍ୟତେ ନୋ ଵିଷୟୈଃ ପ୍ରମୋଦତେ
ନ ସଜ୍ଜତେ ନାପି ଵିରଜ୍ୟତେ ଚ ।
ସ୍ଵସ୍ମିନ୍ସଦା କ୍ରୀଡତି ନଂଦତି ସ୍ଵୟଂ
ନିରଂତରାନଂଦରସେନ ତୃପ୍ତଃ ॥ 536॥
କ୍ଷୁଧାଂ ଦେହଵ୍ୟଥାଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ବାଲଃ କ୍ରୀଡତି ଵସ୍ତୁନିଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଵସ୍ତୁନି)
ତଥୈଵ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ରମତେ ନିର୍ମମୋ ନିରହଂ ସୁଖୀ ॥ 537॥
ଚିଂତାଶୂନ୍ୟମଦୈନ୍ୟଭୈକ୍ଷମଶନଂ ପାନଂ ସରିଦ୍ଵାରିଷୁ
ସ୍ଵାତଂତ୍ର୍ୟେଣ ନିରଂକୁଶା ସ୍ଥିତିରଭୀର୍ନିଦ୍ରା ଶ୍ମଶାନେ ଵନେ ।
ଵସ୍ତ୍ରଂ କ୍ଷାଲନଶୋଷଣାଦିରହିତଂ ଦିଗ୍ଵାସ୍ତୁ ଶୟ୍ୟା ମହୀ
ସଂଚାରୋ ନିଗମାଂତଵୀଥିଷୁ ଵିଦାଂ କ୍ରୀଡା ପରେ ବ୍ରହ୍ମଣି ॥ 538॥
ଵିମାନମାଲଂବ୍ୟ ଶରୀରମେତଦ୍
ଭୁନକ୍ତ୍ୟଶେଷାନ୍ଵିଷୟାନୁପସ୍ଥିତାନ୍ ।
ପରେଚ୍ଛୟା ବାଲଵଦାତ୍ମଵେତ୍ତା
ୟୋଽଵ୍ୟକ୍ତଲିଂଗୋଽନନୁଷକ୍ତବାହ୍ୟଃ ॥ 539॥
ଦିଗଂବରୋ ଵାପି ଚ ସାଂବରୋ ଵା
ତ୍ଵଗଂବରୋ ଵାପି ଚିଦଂବରସ୍ଥଃ ।
ଉନ୍ମତ୍ତଵଦ୍ଵାପି ଚ ବାଲଵଦ୍ଵା
ପିଶାଚଵଦ୍ଵାପି ଚରତ୍ୟଵନ୍ୟାମ୍ ॥ 540॥
କାମାନ୍ନିଷ୍କାମରୂପୀ ସଂଶ୍ଚରତ୍ୟେକଚରୋ ମୁନିଃ । (ପାଠଭେଦଃ – କାମାନ୍ନୀ କାମରୂପୀ)
ସ୍ଵାତ୍ମନୈଵ ସଦା ତୁଷ୍ଟଃ ସ୍ଵୟଂ ସର୍ଵାତ୍ମନା ସ୍ଥିତଃ ॥ 541॥
କ୍ଵଚିନ୍ମୂଢୋ ଵିଦ୍ଵାନ୍ କ୍ଵଚିଦପି ମହାରାଜଵିଭଵଃ
କ୍ଵଚିଦ୍ଭ୍ରାଂତଃ ସୌମ୍ୟଃ କ୍ଵଚିଦଜଗରାଚାରକଲିତଃ ।
କ୍ଵଚିତ୍ପାତ୍ରୀଭୂତଃ କ୍ଵଚିଦଵମତଃ କ୍ଵାପ୍ୟଵିଦିତଃ
ଚରତ୍ୟେଵଂ ପ୍ରାଜ୍ଞଃ ସତତପରମାନଂଦସୁଖିତଃ ॥ 542॥
ନିର୍ଧନୋଽପି ସଦା ତୁଷ୍ଟୋଽପ୍ୟସହାୟୋ ମହାବଲଃ ।
ନିତ୍ୟତୃପ୍ତୋଽପ୍ୟଭୁଂଜାନୋଽପ୍ୟସମଃ ସମଦର୍ଶନଃ ॥ 543॥
ଅପି କୁର୍ଵନ୍ନକୁର୍ଵାଣଶ୍ଚାଭୋକ୍ତା ଫଲଭୋଗ୍ୟପି ।
ଶରୀର୍ୟପ୍ୟଶରୀର୍ୟେଷ ପରିଚ୍ଛିନ୍ନୋଽପି ସର୍ଵଗଃ ॥ 544॥
ଅଶରୀରଂ ସଦା ସଂତମିମଂ ବ୍ରହ୍ମଵିଦଂ କ୍ଵଚିତ୍ ।
ପ୍ରିୟାପ୍ରିୟେ ନ ସ୍ପୃଶତସ୍ତଥୈଵ ଚ ଶୁଭାଶୁଭେ ॥ 545॥
ସ୍ଥୂଲାଦିସଂବଂଧଵତୋଽଭିମାନିନଃ
ସୁଖଂ ଚ ଦୁଃଖଂ ଚ ଶୁଭାଶୁଭେ ଚ ।
ଵିଧ୍ଵସ୍ତବଂଧସ୍ୟ ସଦାତ୍ମନୋ ମୁନେଃ
କୁତଃ ଶୁଭଂ ଵାଽପ୍ୟଶୁଭଂ ଫଲଂ ଵା ॥ 546॥
ତମସା ଗ୍ରସ୍ତଵଦ୍ଭାନାଦଗ୍ରସ୍ତୋଽପି ରଵିର୍ଜନୈଃ ।
ଗ୍ରସ୍ତ ଇତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ଭ୍ରାଂତ୍ୟାଂ ହ୍ୟଜ୍ଞାତ୍ଵା ଵସ୍ତୁଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 547॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଭ୍ରାଂତ୍ୟା)
ତଦ୍ଵଦ୍ଦେହାଦିବଂଧେଭ୍ୟୋ ଵିମୁକ୍ତଂ ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ତମମ୍ ।
ପଶ୍ୟଂତି ଦେହିଵନ୍ମୂଢାଃ ଶରୀରାଭାସଦର୍ଶନାତ୍ ॥ 548॥
ଅହିର୍ନିର୍ଲ୍ଵୟନୀଂ ଵାୟଂ ମୁକ୍ତ୍ଵା ଦେହଂ ତୁ ତିଷ୍ଠତି । (ପାଠଭେଦଃ – ଅହିନି)
ଇତସ୍ତତଶ୍ଚାଲ୍ୟମାନୋ ୟତ୍କିଂଚିତ୍ପ୍ରାଣଵାୟୁନା ॥ 549॥
ସ୍ତ୍ରୋତସା ନୀୟତେ ଦାରୁ ୟଥା ନିମ୍ନୋନ୍ନତସ୍ଥଲମ୍ ।
ଦୈଵେନ ନୀୟତେ ଦେହୋ ୟଥାକାଲୋପଭୁକ୍ତିଷୁ ॥ 550॥
ପ୍ରାରବ୍ଧକର୍ମପରିକଲ୍ପିତଵାସନାଭିଃ
ସଂସାରିଵଚ୍ଚରତି ଭୁକ୍ତିଷୁ ମୁକ୍ତଦେହଃ ।
ସିଦ୍ଧଃ ସ୍ଵୟଂ ଵସତି ସାକ୍ଷିଵଦତ୍ର ତୂଷ୍ଣୀଂ
ଚକ୍ରସ୍ୟ ମୂଲମିଵ କଲ୍ପଵିକଲ୍ପଶୂନ୍ୟଃ ॥ 551॥
ନୈଵେଂଦ୍ରିୟାଣି ଵିଷୟେଷୁ ନିୟୁଂକ୍ତ ଏଷ
ନୈଵାପୟୁଂକ୍ତ ଉପଦର୍ଶନଲକ୍ଷଣସ୍ଥଃ ।
ନୈଵ କ୍ରିୟାଫଲମପୀଷଦଵେକ୍ଷତେ ସ (ପାଠଭେଦଃ – ଅପୀଷଦପେକ୍ଷତେ ସଃ)
ସ୍ଵାନଂଦସାଂଦ୍ରରସପାନସୁମତ୍ତଚିତ୍ତଃ ॥ 552॥
ଲକ୍ଷ୍ୟାଲକ୍ଷ୍ୟଗତିଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ୟସ୍ତିଷ୍ଠେତ୍କେଵଲାତ୍ମନା ।
ଶିଵ ଏଵ ସ୍ଵୟଂ ସାକ୍ଷାଦୟଂ ବ୍ରହ୍ମଵିଦୁତ୍ତମଃ ॥ 553॥
ଜୀଵନ୍ନେଵ ସଦା ମୁକ୍ତଃ କୃତାର୍ଥୋ ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ତମଃ ।
ଉପାଧିନାଶାଦ୍ବ୍ରହ୍ମୈଵ ସନ୍ ବ୍ରହ୍ମାପ୍ୟେତି ନିର୍ଦ୍ଵୟମ୍ ॥ 554॥
ଶୈଲୂଷୋ ଵେଷସଦ୍ଭାଵାଭାଵୟୋଶ୍ଚ ୟଥା ପୁମାନ୍ ।
ତଥୈଵ ବ୍ରହ୍ମଵିଚ୍ଛ୍ରେଷ୍ଠଃ ସଦା ବ୍ରହ୍ମୈଵ ନାପରଃ ॥ 555॥
ୟତ୍ର କ୍ଵାପି ଵିଶୀର୍ଣଂ ସତ୍ପର୍ଣମିଵ ତରୋର୍ଵପୁଃ ପତତାତ୍ । (ପାଠଭେଦଃ – ଵିଶୀର୍ଣଂ ପର୍ଣମିଵ)
ବ୍ରହ୍ମୀଭୂତସ୍ୟ ୟତେଃ ପ୍ରାଗେଵ ତଚ୍ଚିଦଗ୍ନିନା ଦଗ୍ଧମ୍ ॥ 556॥
ସଦାତ୍ମନି ବ୍ରହ୍ମଣି ତିଷ୍ଠତୋ ମୁନେଃ
ପୂର୍ଣାଽଦ୍ଵୟାନଂଦମୟାତ୍ମନା ସଦା ।
ନ ଦେଶକାଲାଦ୍ୟୁଚିତପ୍ରତୀକ୍ଷା
ତ୍ଵଙ୍ମାଂସଵିଟ୍ପିଂଡଵିସର୍ଜନାୟ ॥ 557॥
ଦେହସ୍ୟ ମୋକ୍ଷୋ ନୋ ମୋକ୍ଷୋ ନ ଦଂଡସ୍ୟ କମଂଡଲୋଃ ।
ଅଵିଦ୍ୟାହୃଦୟଗ୍ରଂଥିମୋକ୍ଷୋ ମୋକ୍ଷୋ ୟତସ୍ତତଃ ॥ 558॥
କୁଲ୍ୟାୟାମଥ ନଦ୍ୟାଂ ଵା ଶିଵକ୍ଷେତ୍ରେଽପି ଚତ୍ଵରେ ।
ପର୍ଣଂ ପତତି ଚେତ୍ତେନ ତରୋଃ କିଂ ନୁ ଶୁଭାଶୁଭମ୍ ॥ 559॥
ପତ୍ରସ୍ୟ ପୁଷ୍ପସ୍ୟ ଫଲସ୍ୟ ନାଶଵଦ୍-
ଦେହେଂଦ୍ରିୟପ୍ରାଣଧିୟାଂ ଵିନାଶଃ ।
ନୈଵାତ୍ମନଃ ସ୍ଵସ୍ୟ ସଦାତ୍ମକସ୍ୟା-
ନଂଦାକୃତେର୍ଵୃକ୍ଷଵଦସ୍ତି ଚୈଷଃ ॥ 560॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଵଦାସ୍ତ ଏଷଃ)
ପ୍ରଜ୍ଞାନଘନ ଇତ୍ୟାତ୍ମଲକ୍ଷଣଂ ସତ୍ୟସୂଚକମ୍ ।
ଅନୂଦ୍ୟୌପାଧିକସ୍ୟୈଵ କଥୟଂତି ଵିନାଶନମ୍ ॥ 561॥
ଅଵିନାଶୀ ଵା ଅରେଽୟମାତ୍ମେତି ଶ୍ରୁତିରାତ୍ମନଃ ।
ପ୍ରବ୍ରଵୀତ୍ୟଵିନାଶିତ୍ଵଂ ଵିନଶ୍ୟତ୍ସୁ ଵିକାରିଷୁ ॥ 562॥
ପାଷାଣଵୃକ୍ଷତୃଣଧାନ୍ୟକଡଂକରାଦ୍ୟା (ପାଠଭେଦଃ – କଟାଂବରାଦ୍ୟା)
ଦଗ୍ଧା ଭଵଂତି ହି ମୃଦେଵ ୟଥା ତଥୈଵ ।
ଦେହେଂଦ୍ରିୟାସୁମନ ଆଦି ସମସ୍ତଦୃଶ୍ୟଂ
ଜ୍ଞାନାଗ୍ନିଦଗ୍ଧମୁପୟାତି ପରାତ୍ମଭାଵମ୍ ॥ 563॥
ଵିଲକ୍ଷଣଂ ୟଥା ଧ୍ଵାଂତଂ ଲୀୟତେ ଭାନୁତେଜସି ।
ତଥୈଵ ସକଲଂ ଦୃଶ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ପ୍ରଵିଲୀୟତେ ॥ 564॥
ଘଟେ ନଷ୍ଟେ ୟଥା ଵ୍ୟୋମ ଵ୍ୟୋମୈଵ ଭଵତି ସ୍ଫୁଟମ୍ ।
ତଥୈଵୋପାଧିଵିଲୟେ ବ୍ରହ୍ମୈଵ ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ସ୍ଵୟମ୍ ॥ 565॥
କ୍ଷୀରଂ କ୍ଷୀରେ ୟଥା କ୍ଷିପ୍ତଂ ତୈଲଂ ତୈଲେ ଜଲଂ ଜଲେ ।
ସଂୟୁକ୍ତମେକତାଂ ୟାତି ତଥାଽଽତ୍ମନ୍ୟାତ୍ମଵିନ୍ମୁନିଃ ॥ 566॥
ଏଵଂ ଵିଦେହକୈଵଲ୍ୟଂ ସନ୍ମାତ୍ରତ୍ଵମଖଂଡିତମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଭାଵଂ ପ୍ରପଦ୍ୟୈଷ ୟତିର୍ନାଵର୍ତତେ ପୁନଃ ॥ 567॥
ସଦାତ୍ମୈକତ୍ଵଵିଜ୍ଞାନଦଗ୍ଧାଵିଦ୍ୟାଦିଵର୍ଷ୍ମଣଃ ।
ଅମୁଷ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଭୂତତ୍ଵାଦ୍ ବ୍ରହ୍ମଣଃ କୁତ ଉଦ୍ଭଵଃ ॥ 568॥
ମାୟାକ୍ଲୃପ୍ତୌ ବଂଧମୋକ୍ଷୌ ନ ସ୍ତଃ ସ୍ଵାତ୍ମନି ଵସ୍ତୁତଃ ।
ୟଥା ରଜ୍ଜୌ ନିଷ୍କ୍ରିୟାୟାଂ ସର୍ପାଭାସଵିନିର୍ଗମୌ ॥ 569॥
ଆଵୃତେଃ ସଦସତ୍ତ୍ଵାଭ୍ୟାଂ ଵକ୍ତଵ୍ୟେ ବଂଧମୋକ୍ଷଣେ ।
ନାଵୃତିର୍ବ୍ରହ୍ମଣଃ କାଚିଦନ୍ୟାଭାଵାଦନାଵୃତମ୍ ।
ୟଦ୍ୟସ୍ତ୍ୟଦ୍ଵୈତହାନିଃ ସ୍ୟାଦ୍ ଦ୍ଵୈତଂ ନୋ ସହତେ ଶ୍ରୁତିଃ ॥ 570॥
ବଂଧଂଚ ମୋକ୍ଷଂଚ ମୃଷୈଵ ମୂଢା
ବୁଦ୍ଧେର୍ଗୁଣଂ ଵସ୍ତୁନି କଲ୍ପୟଂତି ।
ଦୃଗାଵୃତିଂ ମେଘକୃତାଂ ୟଥା ରଵୌ
ୟତୋଽଦ୍ଵୟାଽସଂଗଚିଦେତଦକ୍ଷରମ୍ ॥ 571॥ (ପାଠଭେଦଃ – ଚିଦେକମକ୍ଷରମ୍)
ଅସ୍ତୀତି ପ୍ରତ୍ୟୟୋ ୟଶ୍ଚ ୟଶ୍ଚ ନାସ୍ତୀତି ଵସ୍ତୁନି ।
ବୁଦ୍ଧେରେଵ ଗୁଣାଵେତୌ ନ ତୁ ନିତ୍ୟସ୍ୟ ଵସ୍ତୁନଃ ॥ 572॥
ଅତସ୍ତୌ ମାୟୟା କ୍ଲୃପ୍ତୌ ବଂଧମୋକ୍ଷୌ ନ ଚାତ୍ମନି ।
ନିଷ୍କଲେ ନିଷ୍କ୍ରିୟେ ଶାଂତେ ନିରଵଦ୍ୟେ ନିରଂଜନେ ।
ଅଦ୍ଵିତୀୟେ ପରେ ତତ୍ତ୍ଵେ ଵ୍ୟୋମଵତ୍କଲ୍ପନା କୁତଃ ॥ 573॥
ନ ନିରୋଧୋ ନ ଚୋତ୍ପତ୍ତିର୍ନ ବଦ୍ଧୋ ନ ଚ ସାଧକଃ ।
ନ ମୁମୁକ୍ଷୁର୍ନ ଵୈ ମୁକ୍ତ ଇତ୍ୟେଷା ପରମାର୍ଥତା ॥ 574॥
ସକଲନିଗମଚୂଡାସ୍ଵାଂତସିଦ୍ଧାଂତରୂପଂ
ପରମିଦମତିଗୁହ୍ୟଂ ଦର୍ଶିତଂ ତେ ମୟାଦ୍ୟ ।
ଅପଗତକଲିଦୋଷଂ କାମନିର୍ମୁକ୍ତବୁଦ୍ଧିଂ (ପାଠଭେଦଃ – ବୁଦ୍ଧିଃ)
ସ୍ଵସୁତଵଦସକୃତ୍ତ୍ଵାଂ ଭାଵୟିତ୍ଵା ମୁମୁକ୍ଷୁମ୍ ॥ 575॥
ଇତି ଶ୍ରୁତ୍ଵା ଗୁରୋର୍ଵାକ୍ୟଂ ପ୍ରଶ୍ରୟେଣ କୃତାନତିଃ ।
ସ ତେନ ସମନୁଜ୍ଞାତୋ ୟୟୌ ନିର୍ମୁକ୍ତବଂଧନଃ ॥ 576॥
ଗୁରୁରେଵ ସଦାନଂଦସିଂଧୌ ନିର୍ମଗ୍ନମାନସଃ । (ପାଠଭେଦଃ – ଗୁରୁରେଷ)
ପାଵୟନ୍ଵସୁଧାଂ ସର୍ଵାଂ ଵିଚଚାର ନିରଂତରଃ ॥ 577॥
ଇତ୍ୟାଚାର୍ୟସ୍ୟ ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ସଂଵାଦେନାତ୍ମଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ନିରୂପିତଂ ମୁମୁକ୍ଷୂଣାଂ ସୁଖବୋଧୋପପତ୍ତୟେ ॥ 578॥
ହିତମିଦମୁପଦେଶମାଦ୍ରିୟଂତାଂ
ଵିହିତନିରସ୍ତସମସ୍ତଚିତ୍ତଦୋଷାଃ ।
ଭଵସୁଖଵିରତାଃ ପ୍ରଶାଂତଚିତ୍ତାଃ (ପାଠଭେଦଃ – ସୁଖଵିମୁଖାଃ)
ଶ୍ରୁତିରସିକା ୟତୟୋ ମୁମୁକ୍ଷଵୋ ୟେ ॥ 579॥
ସଂସାରାଧ୍ଵନି ତାପଭାନୁକିରଣପ୍ରୋଦ୍ଭୂତଦାହଵ୍ୟଥା-
ଖିନ୍ନାନାଂ ଜଲକାଂକ୍ଷୟା ମରୁଭୁଵି ଭ୍ରାଂତ୍ୟା ପରିଭ୍ରାମ୍ୟତାମ୍ ।
ଅତ୍ୟାସନ୍ନସୁଧାଂବୁଧିଂ ସୁଖକରଂ ବ୍ରହ୍ମାଦ୍ଵୟଂ ଦର୍ଶୟ-
ତ୍ୟେଷା ଶଂକରଭାରତୀ ଵିଜୟତେ ନିର୍ଵାଣସଂଦାୟିନୀ ॥ 580॥
॥ ଇତି ଶଂକରାଚାର୍ୟଵିରଚିତଂ ଵିଵେକଚୂଡାମଣିଃ ॥
॥ ଓଂ ତତ୍ସତ୍ ॥
********