Viveka Chudamani Lyrics In Malayalam
സര്വവേദാംതസിദ്ധാംതഗോചരം തമഗോചരമ് ।
ഗോവിംദം പരമാനംദം സദ്ഗുരും പ്രണതോഽസ്മ്യഹമ് ॥ 1॥
ജംതൂനാം നരജന്മ ദുര്ലഭമതഃ പുംസ്ത്വം തതോ വിപ്രതാ
തസ്മാദ്വൈദികധര്മമാര്ഗപരതാ വിദ്വത്ത്വമസ്മാത്പരമ് ।
ആത്മാനാത്മവിവേചനം സ്വനുഭവോ ബ്രഹ്മാത്മനാ സംസ്ഥിതിഃ
മുക്തിര്നോ ശതജന്മകോടിസുകൃതൈഃ പുണ്യൈര്വിനാ ലഭ്യതേ ॥ 2॥ (പാഠഭേദഃ – ശതകോടിജന്മസു കൃതൈഃ)
ദുര്ലഭം ത്രയമേവൈതദ്ദേവാനുഗ്രഹഹേതുകമ് ।
മനുഷ്യത്വം മുമുക്ഷുത്വം മഹാപുരുഷസംശ്രയഃ ॥ 3॥
ലബ്ധ്വാ കഥംചിന്നരജന്മ ദുര്ലഭം (പാഠഭേദഃ – കഥംചിന്)
തത്രാപി പുംസ്ത്വം ശ്രുതിപാരദര്ശനമ് ।
യസ്ത്വാത്മമുക്തൌ ന യതേത മൂഢധീഃ
സ ഹ്യാത്മഹാ സ്വം വിനിഹംത്യസദ്ഗ്രഹാത് ॥ 4॥ (പാഠഭേദഃ – ആത്മഹാ സ്വം)
ഇതഃ കോ ന്വസ്തി മൂഢാത്മാ യസ്തു സ്വാര്ഥേ പ്രമാദ്യതി ।
ദുര്ലഭം മാനുഷം ദേഹം പ്രാപ്യ തത്രാപി പൌരുഷമ് ॥ 5॥
വദംതു ശാസ്ത്രാണി യജംതു ദേവാന് (പാഠഭേദഃ – പഠംതു)
കുര്വംതു കര്മാണി ഭജംതു ദേവതാഃ ।
ആത്മൈക്യബോധേന വിനാപി മുക്തി- (പാഠഭേദഃ – വിനാ വിമുക്തിഃ ന)
ര്ന സിധ്യതി ബ്രഹ്മശതാംതരേഽപി ॥ 6॥
അമൃതത്ത്വസ്യ നാശാസ്തി വിത്തേനേത്യേവ ഹി ശ്രുതിഃ ।
ബ്രവീതി കര്മണോ മുക്തേരഹേതുത്വം സ്ഫുടം യതഃ ॥ 7॥
അതോ വിമുക്ത്യൈ പ്രയതേത വിദ്വാന്
സന്ന്യസ്തബാഹ്യാര്ഥസുഖസ്പൃഹഃ സന് ।
സംതം മഹാംതം സമുപേത്യ ദേശികം
തേനോപദിഷ്ടാര്ഥസമാഹിതാത്മാ ॥ 8॥
ഉദ്ധരേദാത്മനാഽഽത്മാനം മഗ്നം സംസാരവാരിധൌ ।
യോഗാരൂഢത്വമാസാദ്യ സമ്യഗ്ദര്ശനനിഷ്ഠയാ ॥ 9॥
സന്ന്യസ്യ സര്വകര്മാണി ഭവബംധവിമുക്തയേ ।
യത്യതാം പംഡിതൈര്ധീരൈരാത്മാഭ്യാസ ഉപസ്ഥിതൈഃ ॥ 10॥
ചിത്തസ്യ ശുദ്ധയേ കര്മ ന തു വസ്തൂപലബ്ധയേ ।
വസ്തുസിദ്ധിര്വിചാരേണ ന കിംചിത്കര്മകോടിഭിഃ ॥ 11॥
സമ്യഗ്വിചാരതഃ സിദ്ധാ രജ്ജുതത്ത്വാവധാരണാ ।
ഭ്രാംതോദിതമഹാസര്പഭയദുഃഖവിനാശിനീ ॥ 12॥ (പാഠഭേദഃ – ഭ്രാംത്യോ)
അര്ഥസ്യ നിശ്ചയോ ദൃഷ്ടോ വിചാരേണ ഹിതോക്തിതഃ ।
ന സ്നാനേന ന ദാനേന പ്രാണായാമശതേന വാ ॥ 13॥
അധികാരിണമാശാസ്തേ ഫലസിദ്ധിര്വിശേഷതഃ ।
ഉപായാ ദേശകാലാദ്യാഃ സംത്യസ്മിന്സഹകാരിണഃ ॥ 14॥ (പാഠഭേദഃ – സംത്യസ്യാം)
അതോ വിചാരഃ കര്തവ്യോ ജിജ്ഞാസോരാത്മവസ്തുനഃ ॥
സമാസാദ്യ ദയാസിംധും ഗുരും ബ്രഹ്മവിദുത്തമമ് ॥ 15॥
മേധാവീ പുരുഷോ വിദ്വാനൂഹാപോഹവിചക്ഷണഃ ।
അധികാര്യാത്മവിദ്യായാമുക്തലക്ഷണലക്ഷിതഃ ॥ 16॥
വിവേകിനോ വിരക്തസ്യ ശമാദിഗുണശാലിനഃ ।
മുമുക്ഷോരേവ ഹി ബ്രഹ്മജിജ്ഞാസായോഗ്യതാ മതാ ॥ 17॥
സാധനാന്യത്ര ചത്വാരി കഥിതാനി മനീഷിഭിഃ ।
യേഷു സത്സ്വേവ സന്നിഷ്ഠാ യദഭാവേ ന സിധ്യതി ॥ 18॥
ആദൌ നിത്യാനിത്യവസ്തുവിവേകഃ പരിഗണ്യതേ ।
ഇഹാമുത്രഫലഭോഗവിരാഗസ്തദനംതരമ് ।
ശമാദിഷട്കസംപത്തിര്മുമുക്ഷുത്വമിതി സ്ഫുടമ് ॥ 19॥
ബ്രഹ്മ സത്യം ജഗന്മിഥ്യേത്യേവംരൂപോ വിനിശ്ചയഃ ।
സോഽയം നിത്യാനിത്യവസ്തുവിവേകഃ സമുദാഹൃതഃ ॥ 20॥
തദ്വൈരാഗ്യം ജിഹാസാ യാ ദര്ശനശ്രവണാദിഭിഃ । (പാഠഭേദഃ – ജുഗുപ്സാ യാ)
ദേഹാദിബ്രഹ്മപര്യംതേ ഹ്യനിത്യേ ഭോഗവസ്തുനി ॥ 21॥ (പാഠഭേദഃ – ഭോഗ്യവസ്തുനി)
വിരജ്യ വിഷയവ്രാതാദ്ദോഷദൃഷ്ട്യാ മുഹുര്മുഹുഃ ।
സ്വലക്ഷ്യേ നിയതാവസ്ഥാ മനസഃ ശമ ഉച്യതേ ॥ 22॥
വിഷയേഭ്യഃ പരാവര്ത്യ സ്ഥാപനം സ്വസ്വഗോലകേ ।
ഉഭയേഷാമിംദ്രിയാണാം സ ദമഃ പരികീര്തിതഃ ।
ബാഹ്യാനാലംബനം വൃത്തേരേഷോപരതിരുത്തമാ ॥ 23॥
സഹനം സര്വദുഃഖാനാമപ്രതീകാരപൂര്വകമ് ।
ചിംതാവിലാപരഹിതം സാ തിതിക്ഷാ നിഗദ്യതേ ॥ 24॥
ശാസ്ത്രസ്യ ഗുരുവാക്യസ്യ സത്യബുദ്ധ്യവധാരണമ് । (പാഠഭേദഃ – സത്യബുദ്ധ്യാവധാരണാ)
സാ ശ്രദ്ധാ കഥിതാ സദ്ഭിര്യയാ വസ്തൂപലഭ്യതേ ॥ 25॥
സര്വദാ സ്ഥാപനം ബുദ്ധേഃ ശുദ്ധേ ബ്രഹ്മണി സര്വദാ । (പാഠഭേദഃ – സമ്യഗാസ്ഥാപനം)
തത്സമാധാനമിത്യുക്തം ന തു ചിത്തസ്യ ലാലനമ് ॥ 26॥
അഹംകാരാദിദേഹാംതാന് ബംധാനജ്ഞാനകല്പിതാന് ।
സ്വസ്വരൂപാവബോധേന മോക്തുമിച്ഛാ മുമുക്ഷുതാ ॥ 27॥
മംദമധ്യമരൂപാപി വൈരാഗ്യേണ ശമാദിനാ ।
പ്രസാദേന ഗുരോഃ സേയം പ്രവൃദ്ധാ സൂയതേ ഫലമ് ॥ 28॥
വൈരാഗ്യം ച മുമുക്ഷുത്വം തീവ്രം യസ്യ തു വിദ്യതേ ।
തസ്മിന്നേവാര്ഥവംതഃ സ്യുഃ ഫലവംതഃ ശമാദയഃ ॥ 29॥
ഏതയോര്മംദതാ യത്ര വിരക്തത്വമുമുക്ഷയോഃ ।
മരൌ സലിലവത്തത്ര ശമാദേര്ഭാനമാത്രതാ ॥ 30॥
മോക്ഷകാരണസാമഗ്ര്യാം ഭക്തിരേവ ഗരീയസീ ।
സ്വസ്വരൂപാനുസംധാനം ഭക്തിരിത്യഭിധീയതേ ॥ 31॥
സ്വാത്മതത്ത്വാനുസംധാനം ഭക്തിരിത്യപരേ ജഗുഃ ।
ഉക്തസാധനസംപന്നസ്തത്ത്വജിജ്ഞാസുരാത്മനഃ ।
ഉപസീദേദ്ഗുരും പ്രാജ്ഞം യസ്മാദ്ബംധവിമോക്ഷണമ് ॥ 32॥
ശ്രോത്രിയോഽവൃജിനോഽകാമഹതോ യോ ബ്രഹ്മവിത്തമഃ ।
ബ്രഹ്മണ്യുപരതഃ ശാംതോ നിരിംധന ഇവാനലഃ ।
അഹേതുകദയാസിംധുര്ബംധുരാനമതാം സതാമ് ॥ 33॥
തമാരാധ്യ ഗുരും ഭക്ത്യാ പ്രഹ്വപ്രശ്രയസേവനൈഃ । (പാഠഭേദഃ – പ്രഹ്വഃ)
പ്രസന്നം തമനുപ്രാപ്യ പൃച്ഛേജ്ജ്ഞാതവ്യമാത്മനഃ ॥ 34॥
സ്വാമിന്നമസ്തേ നതലോകബംധോ
കാരുണ്യസിംധോ പതിതം ഭവാബ്ധൌ ।
മാമുദ്ധരാത്മീയകടാക്ഷദൃഷ്ട്യാ
ഋജ്വ്യാതികാരുണ്യസുധാഭിവൃഷ്ട്യാ ॥ 35॥
ദുര്വാരസംസാരദവാഗ്നിതപ്തം
ദോധൂയമാനം ദുരദൃഷ്ടവാതൈഃ ।
ഭീതം പ്രപന്നം പരിപാഹി മൃത്യോഃ
ശരണ്യമന്യദ്യദഹം ന ജാനേ ॥ 36॥ (പാഠഭേദഃ – അന്യം)
ശാംതാ മഹാംതോ നിവസംതി സംതോ
വസംതവല്ലോകഹിതം ചരംതഃ ।
തീര്ണാഃ സ്വയം ഭീമഭവാര്ണവം ജനാ-
നഹേതുനാന്യാനപി താരയംതഃ ॥ 37॥
അയം സ്വഭാവഃ സ്വത ഏവ യത്പര-
ശ്രമാപനോദപ്രവണം മഹാത്മനാമ് ।
സുധാംശുരേഷ സ്വയമര്കകര്കശ-
പ്രഭാഭിതപ്താമവതി ക്ഷിതിം കില ॥ 38॥
ബ്രഹ്മാനംദരസാനുഭൂതികലിതൈഃ പൂതൈഃ സുശീതൈര്യുതൈ- (പാഠഭേദഃ – സുശീതൈഃ സിതൈഃ)
ര്യുഷ്മദ്വാക്കലശോജ്ഝിതൈഃ ശ്രുതിസുഖൈര്വാക്യാമൃതൈഃ സേചയ ।
സംതപ്തം ഭവതാപദാവദഹനജ്വാലാഭിരേനം പ്രഭോ
ധന്യാസ്തേ ഭവദീക്ഷണക്ഷണഗതേഃ പാത്രീകൃതാഃ സ്വീകൃതാഃ ॥ 39॥
കഥം തരേയം ഭവസിംധുമേതം
കാ വാ ഗതിര്മേ കതമോഽസ്ത്യുപായഃ ।
ജാനേ ന കിംചിത്കൃപയാഽവ മാം പ്രഭോ
സംസാരദുഃഖക്ഷതിമാതനുഷ്വ ॥ 40॥
തഥാ വദംതം ശരണാഗതം സ്വം
സംസാരദാവാനലതാപതപ്തമ് ।
നിരീക്ഷ്യ കാരുണ്യരസാര്ദ്രദൃഷ്ട്യാ
ദദ്യാദഭീതിം സഹസാ മഹാത്മാ ॥ 41॥
വിദ്വാന് സ തസ്മാ ഉപസത്തിമീയുഷേ
മുമുക്ഷവേ സാധു യഥോക്തകാരിണേ ।
പ്രശാംതചിത്തായ ശമാന്വിതായ
തത്ത്വോപദേശം കൃപയൈവ കുര്യാത് ॥ 42॥
മാ ഭൈഷ്ട വിദ്വംസ്തവ നാസ്ത്യപായഃ
സംസാരസിംധോസ്തരണേഽസ്ത്യുപായഃ ।
യേനൈവ യാതാ യതയോഽസ്യ പാരം
തമേവ മാര്ഗം തവ നിര്ദിശാമി ॥ 43॥
അസ്ത്യുപായോ മഹാന്കശ്ചിത്സംസാരഭയനാശനഃ ।
തേന തീര്ത്വാ ഭവാംഭോധിം പരമാനംദമാപ്സ്യസി ॥ 44॥
വേദാംതാര്ഥവിചാരേണ ജായതേ ജ്ഞാനമുത്തമമ് ।
തേനാത്യംതികസംസാരദുഃഖനാശോ ഭവത്യനു ॥ 45॥
ശ്രദ്ധാഭക്തിധ്യാനയോഗാന്മുമുക്ഷോഃ
മുക്തേര്ഹേതൂന്വക്തി സാക്ഷാച്ഛ്രുതേര്ഗീഃ ।
യോ വാ ഏതേഷ്വേവ തിഷ്ഠത്യമുഷ്യ
മോക്ഷോഽവിദ്യാകല്പിതാദ്ദേഹബംധാത് ॥ 46॥
അജ്ഞാനയോഗാത്പരമാത്മനസ്തവ
ഹ്യനാത്മബംധസ്തത ഏവ സംസൃതിഃ ।
തയോര്വിവേകോദിതബോധവഹ്നിഃ
അജ്ഞാനകാര്യം പ്രദഹേത്സമൂലമ് ॥ 47॥
ശിഷ്യ ഉവാച ।
കൃപയാ ശ്രൂയതാം സ്വാമിന്പ്രശ്നോഽയം ക്രിയതേ മയാ ।
യദുത്തരമഹം ശ്രുത്വാ കൃതാര്ഥഃ സ്യാം ഭവന്മുഖാത് ॥ 48॥
കോ നാമ ബംധഃ കഥമേഷ ആഗതഃ
കഥം പ്രതിഷ്ഠാസ്യ കഥം വിമോക്ഷഃ ।
കോഽസാവനാത്മാ പരമഃ ക ആത്മാ
തയോര്വിവേകഃ കഥമേതദുച്യതാമ് ॥ 49॥
ശ്രീഗുരുവാച ।
ധന്യോഽസി കൃതകൃത്യോഽസി പാവിതം തേ കുലം ത്വയാ । (പാഠഭേദഃ – പാവിതം)
യദവിദ്യാബംധമുക്ത്യാ ബ്രഹ്മീഭവിതുമിച്ഛസി ॥ 50॥
ഋണമോചനകര്താരഃ പിതുഃ സംതി സുതാദയഃ ।
ബംധമോചനകര്താ തു സ്വസ്മാദന്യോ ന കശ്ചന ॥ 51॥
മസ്തകന്യസ്തഭാരാദേര്ദുഃഖമന്യൈര്നിവാര്യതേ ।
ക്ഷുധാദികൃതദുഃഖം തു വിനാ സ്വേന ന കേനചിത് ॥ 52॥
പഥ്യമൌഷധസേവാ ച ക്രിയതേ യേന രോഗിണാ ।
ആരോഗ്യസിദ്ധിര്ദൃഷ്ടാഽസ്യ നാന്യാനുഷ്ഠിതകര്മണാ ॥ 53॥
വസ്തുസ്വരൂപം സ്ഫുടബോധചക്ഷുഷാ
സ്വേനൈവ വേദ്യം ന തു പംഡിതേന ।
ചംദ്രസ്വരൂപം നിജചക്ഷുഷൈവ
ജ്ഞാതവ്യമന്യൈരവഗമ്യതേ കിമ് ॥ 54॥
അവിദ്യാകാമകര്മാദിപാശബംധം വിമോചിതുമ് ।
കഃ ശക്നുയാദ്വിനാഽഽത്മാനം കല്പകോടിശതൈരപി ॥ 55॥
ന യോഗേന ന സാംഖ്യേന കര്മണാ നോ ന വിദ്യയാ ।
ബ്രഹ്മാത്മൈകത്വബോധേന മോക്ഷഃ സിധ്യതി നാന്യഥാ ॥ 56॥
വീണായാ രൂപസൌംദര്യം തംത്രീവാദനസൌഷ്ഠവമ് ।
പ്രജാരംജനമാത്രം തന്ന സാമ്രാജ്യായ കല്പതേ ॥ 57॥
വാഗ്വൈഖരീ ശബ്ദഝരീ ശാസ്ത്രവ്യാഖ്യാനകൌശലമ് ।
വൈദുഷ്യം വിദുഷാം തദ്വദ്ഭുക്തയേ ന തു മുക്തയേ ॥ 58॥
അവിജ്ഞാതേ പരേ തത്ത്വേ ശാസ്ത്രാധീതിസ്തു നിഷ്ഫലാ ।
വിജ്ഞാതേഽപി പരേ തത്ത്വേ ശാസ്ത്രാധീതിസ്തു നിഷ്ഫലാ ॥ 59॥
ശബ്ദജാലം മഹാരണ്യം ചിത്തഭ്രമണകാരണമ് ।
അതഃ പ്രയത്നാജ്ജ്ഞാതവ്യം തത്ത്വജ്ഞൈസ്തത്ത്വമാത്മനഃ ॥ 60॥ തത്ത്വജ്ഞാത്തത്ത്വ
അജ്ഞാനസര്പദഷ്ടസ്യ ബ്രഹ്മജ്ഞാനൌഷധം വിനാ ।
കിമു വേദൈശ്ച ശാസ്ത്രൈശ്ച കിമു മംത്രൈഃ കിമൌഷധൈഃ ॥ 61॥
ന ഗച്ഛതി വിനാ പാനം വ്യാധിരൌഷധശബ്ദതഃ ।
വിനാഽപരോക്ഷാനുഭവം ബ്രഹ്മശബ്ദൈര്ന മുച്യതേ ॥ 62॥
അകൃത്വാ ദൃശ്യവിലയമജ്ഞാത്വാ തത്ത്വമാത്മനഃ ।
ബ്രഹ്മശബ്ദൈഃ കുതോ മുക്തിരുക്തിമാത്രഫലൈര്നൃണാമ് ॥ 63॥ (പാഠഭേദഃ – ബാഹ്യശബ്ദൈഃ)
അകൃത്വാ ശത്രുസംഹാരമഗത്വാഖിലഭൂശ്രിയമ് ।
രാജാഹമിതി ശബ്ദാന്നോ രാജാ ഭവിതുമര്ഹതി ॥ 64॥
ആപ്തോക്തിം ഖനനം തഥോപരിശിലാദ്യുത്കര്ഷണം സ്വീകൃതിം (പാഠഭേദഃ – പരിശിലാപാകര്ഷണം)
നിക്ഷേപഃ സമപേക്ഷതേ ന ഹി ബഹിഃശബ്ദൈസ്തു നിര്ഗച്ഛതി ।
തദ്വദ്ബ്രഹ്മവിദോപദേശമനനധ്യാനാദിഭിര്ലഭ്യതേ
മായാകാര്യതിരോഹിതം സ്വമമലം തത്ത്വം ന ദുര്യുക്തിഭിഃ ॥ 65॥
തസ്മാത്സര്വപ്രയത്നേന ഭവബംധവിമുക്തയേ ।
സ്വൈരേവ യത്നഃ കര്തവ്യോ രോഗാദാവിവ പംഡിതൈഃ ॥ 66॥ (പാഠഭേദഃ – രോഗാദേരിവ)
യസ്ത്വയാദ്യ കൃതഃ പ്രശ്നോ വരീയാംഛാസ്ത്രവിന്മതഃ । (പാഠഭേദഃ – സമ്മതഃ)
സൂത്രപ്രായോ നിഗൂഢാര്ഥോ ജ്ഞാതവ്യശ്ച മുമുക്ഷുഭിഃ ॥ 67॥
ശഋണുഷ്വാവഹിതോ വിദ്വന്യന്മയാ സമുദീര്യതേ ।
തദേതച്ഛ്രവണാത്സദ്യോ ഭവബംധാദ്വിമോക്ഷ്യസേ ॥ 68॥
മോക്ഷസ്യ ഹേതുഃ പ്രഥമോ നിഗദ്യതേ
വൈരാഗ്യമത്യംതമനിത്യവസ്തുഷു ।
തതഃ ശമശ്ചാപി ദമസ്തിതിക്ഷാ
ന്യാസഃ പ്രസക്താഖിലകര്മണാം ഭൃശമ് ॥ 69॥
തതഃ ശ്രുതിസ്തന്മനനം സതത്ത്വ-
ധ്യാനം ചിരം നിത്യനിരംതരം മുനേഃ ।
തതോഽവികല്പം പരമേത്യ വിദ്വാന്
ഇഹൈവ നിര്വാണസുഖം സമൃച്ഛതി ॥ 70॥
യദ്ബോദ്ധവ്യം തവേദാനീമാത്മാനാത്മവിവേചനമ് ।
തദുച്യതേ മയാ സമ്യക് ശ്രുത്വാത്മന്യവധാരയ ॥ 71॥
മജ്ജാസ്ഥിമേദഃപലരക്തചര്മ-
ത്വഗാഹ്വയൈര്ധാതുഭിരേഭിരന്വിതമ് ।
പാദോരുവക്ഷോഭുജപൃഷ്ഠമസ്തകൈഃ
അംഗൈരുപാംഗൈരുപയുക്തമേതത് ॥ 72॥
അഹമ്മമേതി പ്രഥിതം ശരീരം
മോഹാസ്പദം സ്ഥൂലമിതീര്യതേ ബുധൈഃ ।
നഭോനഭസ്വദ്ദഹനാംബുഭൂമയഃ
സൂക്ഷ്മാണി ഭൂതാനി ഭവംതി താനി ॥ 73॥
പരസ്പരാംശൈര്മിലിതാനി ഭൂത്വാ
സ്ഥൂലാനി ച സ്ഥൂലശരീരഹേതവഃ ।
മാത്രാസ്തദീയാ വിഷയാ ഭവംതി
ശബ്ദാദയഃ പംച സുഖായ ഭോക്തുഃ ॥ 74॥
യ ഏഷു മൂഢാ വിഷയേഷു ബദ്ധാ
രാഗോരുപാശേന സുദുര്ദമേന ।
ആയാംതി നിര്യാംത്യധ ഊര്ധ്വമുച്ചൈഃ
സ്വകര്മദൂതേന ജവേന നീതാഃ ॥ 75॥
ശബ്ദാദിഭിഃ പംചഭിരേവ പംച
പംചത്വമാപുഃ സ്വഗുണേന ബദ്ധാഃ ।
കുരംഗമാതംഗപതംഗമീന-
ഭൃംഗാ നരഃ പംചഭിരംചിതഃ കിമ് ॥ 76॥
ദോഷേണ തീവ്രോ വിഷയഃ കൃഷ്ണസര്പവിഷാദപി ।
വിഷം നിഹംതി ഭോക്താരം ദ്രഷ്ടാരം ചക്ഷുഷാപ്യയമ് ॥ 77॥
വിഷയാശാമഹാപാശാദ്യോ വിമുക്തഃ സുദുസ്ത്യജാത് ।
സ ഏവ കല്പതേ മുക്ത്യൈ നാന്യഃ ഷട്ശാസ്ത്രവേദ്യപി ॥ 78॥
ആപാതവൈരാഗ്യവതോ മുമുക്ഷൂന്
ഭവാബ്ധിപാരം പ്രതിയാതുമുദ്യതാന് ।
ആശാഗ്രഹോ മജ്ജയതേഽംതരാലേ
നിഗൃഹ്യ കംഠേ വിനിവര്ത്യ വേഗാത് ॥ 79॥
വിഷയാഖ്യഗ്രഹോ യേന സുവിരക്ത്യസിനാ ഹതഃ ।
സ ഗച്ഛതി ഭവാംഭോധേഃ പാരം പ്രത്യൂഹവര്ജിതഃ ॥ 80॥
വിഷമവിഷയമാര്ഗൈര്ഗച്ഛതോഽനച്ഛബുദ്ധേഃ (പാഠഭേദഃ – വിഷയമാര്ഗേ ഗച്ഛതോ)
പ്രതിപദമഭിയാതോ മൃത്യുരപ്യേഷ വിദ്ധി । (പാഠഭേദഃ – പ്രതിപദമഭിഘാതോ മൃത്യുരപ്യേഷ സിദ്ധഃ)
ഹിതസുജനഗുരൂക്ത്യാ ഗച്ഛതഃ സ്വസ്യ യുക്ത്യാ
പ്രഭവതി ഫലസിദ്ധിഃ സത്യമിത്യേവ വിദ്ധി ॥ 81॥
മോക്ഷസ്യ കാംക്ഷാ യദി വൈ തവാസ്തി
ത്യജാതിദൂരാദ്വിഷയാന്വിഷം യഥാ ।
പീയൂഷവത്തോഷദയാക്ഷമാര്ജവ-
പ്രശാംതിദാംതീര്ഭജ നിത്യമാദരാത് ॥ 82॥
അനുക്ഷണം യത്പരിഹൃത്യ കൃത്യം
അനാദ്യവിദ്യാകൃതബംധമോക്ഷണമ് ।
ദേഹഃ പരാര്ഥോഽയമമുഷ്യ പോഷണേ
യഃ സജ്ജതേ സ സ്വമനേന ഹംതി ॥ 83॥
ശരീരപോഷണാര്ഥീ സന് യ ആത്മാനം ദിദൃക്ഷതി । (പാഠഭേദഃ – ദിദൃക്ഷതേ)
ഗ്രാഹം ദാരുധിയാ ധൃത്വാ നദീം തര്തും സ ഗച്ഛതി ॥ 84॥ (പാഠഭേദഃ – സ ഇച്ഛതി)
മോഹ ഏവ മഹാമൃത്യുര്മുമുക്ഷോര്വപുരാദിഷു ।
മോഹോ വിനിര്ജിതോ യേന സ മുക്തിപദമര്ഹതി ॥ 85॥
മോഹം ജഹി മഹാമൃത്യും ദേഹദാരസുതാദിഷു ।
യം ജിത്വാ മുനയോ യാംതി തദ്വിഷ്ണോഃ പരമം പദമ് ॥ 86॥
ത്വങ്മാംസരുധിരസ്നായുമേദോമജ്ജാസ്ഥിസംകുലമ് ।
പൂര്ണം മൂത്രപുരീഷാഭ്യാം സ്ഥൂലം നിംദ്യമിദം വപുഃ ॥ 87॥
പംചീകൃതേഭ്യോ ഭൂതേഭ്യഃ സ്ഥൂലേഭ്യഃ പൂര്വകര്മണാ ।
സമുത്പന്നമിദം സ്ഥൂലം ഭോഗായതനമാത്മനഃ ।
അവസ്ഥാ ജാഗരസ്തസ്യ സ്ഥൂലാര്ഥാനുഭവോ യതഃ ॥ 88॥
ബാഹ്യേംദ്രിയൈഃ സ്ഥൂലപദാര്ഥസേവാം
സ്രക്ചംദനസ്ത്ര്യാദിവിചിത്രരൂപാമ് ।
കരോതി ജീവഃ സ്വയമേതദാത്മനാ
തസ്മാത്പ്രശസ്തിര്വപുഷോഽസ്യ ജാഗരേ ॥ 89॥
സര്വോഽപി ബാഹ്യസംസാരഃ പുരുഷസ്യ യദാശ്രയഃ ।
വിദ്ധി ദേഹമിദം സ്ഥൂലം ഗൃഹവദ്ഗൃഹമേധിനഃ ॥ 90॥
സ്ഥൂലസ്യ സംഭവജരാമരണാനി ധര്മാഃ
സ്ഥൌല്യാദയോ ബഹുവിധാഃ ശിശുതാദ്യവസ്ഥാഃ ।
വര്ണാശ്രമാദിനിയമാ ബഹുധാഽഽമയാഃ സ്യുഃ
പൂജാവമാനബഹുമാനമുഖാ വിശേഷാഃ ॥ 91॥
ബുദ്ധീംദ്രിയാണി ശ്രവണം ത്വഗക്ഷി
ഘ്രാണം ച ജിഹ്വാ വിഷയാവബോധനാത് ।
വാക്പാണിപാദാ ഗുദമപ്യുപസ്ഥഃ (പാഠഭേദഃ – ഉപസ്ഥം)
കര്മേംദ്രിയാണി പ്രവണേന കര്മസു ॥ 92॥ (പാഠഭേദഃ – പ്രവണാനി)
നിഗദ്യതേഽംതഃകരണം മനോധീഃ
അഹംകൃതിശ്ചിത്തമിതി സ്വവൃത്തിഭിഃ ।
മനസ്തു സംകല്പവികല്പനാദിഭിഃ
ബുദ്ധിഃ പദാര്ഥാധ്യവസായധര്മതഃ ॥ 93॥
അത്രാഭിമാനാദഹമിത്യഹംകൃതിഃ ।
സ്വാര്ഥാനുസംധാനഗുണേന ചിത്തമ് ॥ 94॥
പ്രാണാപാനവ്യാനോദാനസമാനാ ഭവത്യസൌ പ്രാണഃ ।
സ്വയമേവ വൃത്തിഭേദാദ്വികൃതിഭേദാത്സുവര്ണസലിലാദിവത് ॥ 95॥ (പാഠഭേദഃ – വികൃതേര്ഭേദാത്സുവര്ണസലിലമിവ)
വാഗാദി പംച ശ്രവണാദി പംച
പ്രാണാദി പംചാഭ്രമുഖാനി പംച ।
ബുദ്ധ്യാദ്യവിദ്യാപി ച കാമകര്മണീ
പുര്യഷ്ടകം സൂക്ഷ്മശരീരമാഹുഃ ॥ 96॥
ഇദം ശരീരം ശഋണു സൂക്ഷ്മസംജ്ഞിതം
ലിംഗം ത്വപംചീകൃതഭൂതസംഭവമ് ।
സവാസനം കര്മഫലാനുഭാവകം
സ്വാജ്ഞാനതോഽനാദിരുപാധിരാത്മനഃ ॥ 97॥
സ്വപ്നോ ഭവത്യസ്യ വിഭക്ത്യവസ്ഥാ
സ്വമാത്രശേഷേണ വിഭാതി യത്ര ।
സ്വപ്നേ തു ബുദ്ധിഃ സ്വയമേവ ജാഗ്രത്
കാലീനനാനാവിധവാസനാഭിഃ ॥ 98॥
കര്ത്രാദിഭാവം പ്രതിപദ്യ രാജതേ
യത്ര സ്വയം ഭാതി ഹ്യയം പരാത്മാ । (പാഠഭേദഃ – സ്വയംജ്യോതിരയം)
ധീമാത്രകോപാധിരശേഷസാക്ഷീ
ന ലിപ്യതേ തത്കൃതകര്മലേശൈഃ । കര്മലേപൈഃ
യസ്മാദസംഗസ്തത ഏവ കര്മഭിഃ
ന ലിപ്യതേ കിംചിദുപാധിനാ കൃതൈഃ ॥ 99॥
സര്വവ്യാപൃതികരണം ലിംഗമിദം സ്യാച്ചിദാത്മനഃ പുംസഃ ।
വാസ്യാദികമിവ തക്ഷ്ണസ്തേനൈവാത്മാ ഭവത്യസംഗോഽയമ് ॥ 100॥
അംധത്വമംദത്വപടുത്വധര്മാഃ
സൌഗുണ്യവൈഗുണ്യവശാദ്ധി ചക്ഷുഷഃ ।
ബാധിര്യമൂകത്വമുഖാസ്തഥൈവ
ശ്രോത്രാദിധര്മാ ന തു വേത്തുരാത്മനഃ ॥ 101॥
ഉച്ഛ്വാസനിഃശ്വാസവിജൃംഭണക്ഷു-
ത്പ്രസ്യംദനാദ്യുത്ക്രമണാദികാഃ ക്രിയാഃ । (പാഠഭേദഃ – പ്രസ്പംദനാദ്യ്)
പ്രാണാദികര്മാണി വദംതി തജ്ഞാഃ (പാഠഭേദഃ – തജ്ജ്ഞാഃ)
പ്രാണസ്യ ധര്മാവശനാപിപാസേ ॥ 102॥
അംതഃകരണമേതേഷു ചക്ഷുരാദിഷു വര്ഷ്മണി ।
അഹമിത്യഭിമാനേന തിഷ്ഠത്യാഭാസതേജസാ ॥ 103॥
അഹംകാരഃ സ വിജ്ഞേയഃ കര്താ ഭോക്താഭിമാന്യയമ് ।
സത്ത്വാദിഗുണയോഗേന ചാവസ്ഥാത്രയമശ്നുതേ ॥ 104॥ (പാഠഭേദഃ – യോഗേനാവസ്ഥാത്രിതയമ്ശ്നുതേ)
വിഷയാണാമാനുകൂല്യേ സുഖീ ദുഃഖീ വിപര്യയേ ।
സുഖം ദുഃഖം ച തദ്ധര്മഃ സദാനംദസ്യ നാത്മനഃ ॥ 105॥
ആത്മാര്ഥത്വേന ഹി പ്രേയാന്വിഷയോ ന സ്വതഃ പ്രിയഃ ।
സ്വത ഏവ ഹി സര്വേഷാമാത്മാ പ്രിയതമോ യതഃ ।
തത ആത്മാ സദാനംദോ നാസ്യ ദുഃഖം കദാചന ॥ 106॥
യത്സുഷുപ്തൌ നിര്വിഷയ ആത്മാനംദോഽനുഭൂയതേ ।
ശ്രുതിഃ പ്രത്യക്ഷമൈതിഹ്യമനുമാനം ച ജാഗ്രതി ॥ 107॥
അവ്യക്തനാമ്നീ പരമേശശക്തിഃ
അനാദ്യവിദ്യാ ത്രിഗുണാത്മികാ പരാ ।
കാര്യാനുമേയാ സുധിയൈവ മായാ
യയാ ജഗത്സര്വമിദം പ്രസൂയതേ ॥ 108॥
സന്നാപ്യസന്നാപ്യുഭയാത്മികാ നോ
ഭിന്നാപ്യഭിന്നാപ്യുഭയാത്മികാ നോ ।
സാംഗാപ്യനംഗാ ഹ്യുഭയാത്മികാ നോ (പാഠഭേദഃ – അനംഗാപ്യുഭയാത്മികാ)
മഹാദ്ഭുതാഽനിര്വചനീയരൂപാ ॥ 109॥
ശുദ്ധാദ്വയബ്രഹ്മവിബോധനാശ്യാ
സര്പഭ്രമോ രജ്ജുവിവേകതോ യഥാ ।
രജസ്തമഃസത്ത്വമിതി പ്രസിദ്ധാ
ഗുണാസ്തദീയാഃ പ്രഥിതൈഃ സ്വകാര്യൈഃ ॥ 110॥
വിക്ഷേപശക്തീ രജസഃ ക്രിയാത്മികാ
യതഃ പ്രവൃത്തിഃ പ്രസൃതാ പുരാണീ ।
രാഗാദയോഽസ്യാഃ പ്രഭവംതി നിത്യം
ദുഃഖാദയോ യേ മനസോ വികാരാഃ ॥ 111॥
കാമഃ ക്രോധോ ലോഭദംഭാദ്യസൂയാ (പാഠഭേദഃ – ലോഭദംഭാഭ്യസൂയാ)
അഹംകാരേര്ഷ്യാമത്സരാദ്യാസ്തു ഘോരാഃ ।
ധര്മാ ഏതേ രാജസാഃ പുംപ്രവൃത്തി-
ര്യസ്മാദേഷാ തദ്രജോ ബംധഹേതുഃ ॥ 112॥ (പാഠഭേദഃ – യസ്മാദേതത്തദ്രജോ)
ഏഷാഽഽവൃതിര്നാമ തമോഗുണസ്യ
ശക്തിര്മയാ വസ്ത്വവഭാസതേഽന്യഥാ । ശക്തിര്യയാ
സൈഷാ നിദാനം പുരുഷസ്യ സംസൃതേഃ
വിക്ഷേപശക്തേഃ പ്രവണസ്യ ഹേതുഃ ॥ 113॥ (പാഠഭേദഃ – പ്രസരസ്യ)
പ്രജ്ഞാവാനപി പംഡിതോഽപി ചതുരോഽപ്യത്യംതസൂക്ഷ്മാത്മദൃഗ്- (പാഠഭേദഃ – സൂക്ഷ്മാര്ഥദൃഗ്)
വ്യാലീഢസ്തമസാ ന വേത്തി ബഹുധാ സംബോധിതോഽപി സ്ഫുടമ് ।
ഭ്രാംത്യാരോപിതമേവ സാധു കലയത്യാലംബതേ തദ്ഗുണാന്
ഹംതാസൌ പ്രബലാ ദുരംതതമസഃ ശക്തിര്മഹത്യാവൃതിഃ ॥ 114॥
അഭാവനാ വാ വിപരീതഭാവനാഽ- (പാഠഭേദഃ – വിപരീതഭാവനാ)
സംഭാവനാ വിപ്രതിപത്തിരസ്യാഃ ।
സംസര്ഗയുക്തം ന വിമുംചതി ധ്രുവം
വിക്ഷേപശക്തിഃ ക്ഷപയത്യജസ്രമ് ॥ 115॥
അജ്ഞാനമാലസ്യജഡത്വനിദ്രാ-
പ്രമാദമൂഢത്വമുഖാസ്തമോഗുണാഃ ।
ഏതൈഃ പ്രയുക്തോ ന ഹി വേത്തി കിംചിത്
നിദ്രാലുവത്സ്തംഭവദേവ തിഷ്ഠതി ॥ 116॥
സത്ത്വം വിശുദ്ധം ജലവത്തഥാപി
താഭ്യാം മിലിത്വാ സരണായ കല്പതേ ।
യത്രാത്മബിംബഃ പ്രതിബിംബിതഃ സന്
പ്രകാശയത്യര്ക ഇവാഖിലം ജഡമ് ॥ 117॥
മിശ്രസ്യ സത്ത്വസ്യ ഭവംതി ധര്മാഃ
ത്വമാനിതാദ്യാ നിയമാ യമാദ്യാഃ ।
ശ്രദ്ധാ ച ഭക്തിശ്ച മുമുക്ഷുതാ ച
ദൈവീ ച സംപത്തിരസന്നിവൃത്തിഃ ॥ 118॥
വിശുദ്ധസത്ത്വസ്യ ഗുണാഃ പ്രസാദഃ
സ്വാത്മാനുഭൂതിഃ പരമാ പ്രശാംതിഃ ।
തൃപ്തിഃ പ്രഹര്ഷഃ പരമാത്മനിഷ്ഠാ
യയാ സദാനംദരസം സമൃച്ഛതി ॥ 119॥
അവ്യക്തമേതത്ത്രിഗുണൈര്നിരുക്തം
തത്കാരണം നാമ ശരീരമാത്മനഃ ।
സുഷുപ്തിരേതസ്യ വിഭക്ത്യവസ്ഥാ
പ്രലീനസര്വേംദ്രിയബുദ്ധിവൃത്തിഃ ॥ 120॥
സര്വപ്രകാരപ്രമിതിപ്രശാംതിഃ
ബീജാത്മനാവസ്ഥിതിരേവ ബുദ്ധേഃ ।
സുഷുപ്തിരേതസ്യ കില പ്രതീതിഃ (പാഠഭേദഃ – സുഷുപ്തിരത്രാസ്യ)
കിംചിന്ന വേദ്മീതി ജഗത്പ്രസിദ്ധേഃ ॥ 121॥
ദേഹേംദ്രിയപ്രാണമനോഽഹമാദയഃ
സര്വേ വികാരാ വിഷയാഃ സുഖാദയഃ ।
വ്യോമാദിഭൂതാന്യഖിലം ച വിശ്വം
അവ്യക്തപര്യംതമിദം ഹ്യനാത്മാ ॥ 122॥
മായാ മായാകാര്യം സര്വം മഹദാദിദേഹപര്യംതമ് ।
അസദിദമനാത്മതത്ത്വം വിദ്ധി ത്വം മരുമരീചികാകല്പമ് ॥ 123॥
അഥ തേ സംപ്രവക്ഷ്യാമി സ്വരൂപം പരമാത്മനഃ ।
യദ്വിജ്ഞായ നരോ ബംധാന്മുക്തഃ കൈവല്യമശ്നുതേ ॥ 124॥
അസ്തി കശ്ചിത്സ്വയം നിത്യമഹംപ്രത്യയലംബനഃ ।
അവസ്ഥാത്രയസാക്ഷീ സന്പംചകോശവിലക്ഷണഃ ॥ 125॥
യോ വിജാനാതി സകലം ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിഷു ।
ബുദ്ധിതദ്വൃത്തിസദ്ഭാവമഭാവമഹമിത്യയമ് ॥ 126॥
യഃ പശ്യതി സ്വയം സര്വം യം ന പശ്യതി കശ്ചന । (പാഠഭേദഃ – കിംചന)
യശ്ചേതയതി ബുദ്ധ്യാദി ന തദ്യം ചേതയത്യയമ് ॥ 127॥
യേന വിശ്വമിദം വ്യാപ്തം യം ന വ്യാപ്നോതി കിംചന ।
ആഭാരൂപമിദം സര്വം യം ഭാംതമനുഭാത്യയമ് ॥ 128॥
യസ്യ സന്നിധിമാത്രേണ ദേഹേംദ്രിയമനോധിയഃ ।
വിഷയേഷു സ്വകീയേഷു വര്തംതേ പ്രേരിതാ ഇവ ॥ 129॥
അഹംകാരാദിദേഹാംതാ വിഷയാശ്ച സുഖാദയഃ ।
വേദ്യംതേ ഘടവദ്യേന നിത്യബോധസ്വരൂപിണാ ॥ 130॥
ഏഷോഽംതരാത്മാ പുരുഷഃ പുരാണോ
നിരംതരാഖംഡസുഖാനുഭൂതിഃ ।
സദൈകരൂപഃ പ്രതിബോധമാത്രോ
യേനേഷിതാ വാഗസവശ്ചരംതി ॥ 131॥
അത്രൈവ സത്ത്വാത്മനി ധീഗുഹായാം
അവ്യാകൃതാകാശ ഉശത്പ്രകാശഃ । (പാഠഭേദഃ – ഉരുപ്രകാശഃ)
ആകാശ ഉച്ചൈ രവിവത്പ്രകാശതേ
സ്വതേജസാ വിശ്വമിദം പ്രകാശയന് ॥ 132॥
ജ്ഞാതാ മനോഽഹംകൃതിവിക്രിയാണാം
ദേഹേംദ്രിയപ്രാണകൃതക്രിയാണാമ് ।
അയോഽഗ്നിവത്താനനുവര്തമാനോ
ന ചേഷ്ടതേ നോ വികരോതി കിംചന ॥ 133॥
ന ജായതേ നോ മ്രിയതേ ന വര്ധതേ
ന ക്ഷീയതേ നോ വികരോതി നിത്യഃ ।
വിലീയമാനേഽപി വപുഷ്യമുഷ്മി-
ന്ന ലീയതേ കുംഭ ഇവാംബരം സ്വയമ് ॥ 134॥
പ്രകൃതിവികൃതിഭിന്നഃ ശുദ്ധബോധസ്വഭാവഃ
സദസദിദമശേഷം ഭാസയന്നിര്വിശേഷഃ ।
വിലസതി പരമാത്മാ ജാഗ്രദാദിഷ്വവസ്ഥാ-
സ്വഹമഹമിതി സാക്ഷാത്സാക്ഷിരൂപേണ ബുദ്ധേഃ ॥ 135॥
നിയമിതമനസാമും ത്വം സ്വമാത്മാനമാത്മ-
ന്യയമഹമിതി സാക്ഷാദ്വിദ്ധി ബുദ്ധിപ്രസാദാത് ।
ജനിമരണതരംഗാപാരസംസാരസിംധും
പ്രതര ഭവ കൃതാര്ഥോ ബ്രഹ്മരൂപേണ സംസ്ഥഃ ॥ 136॥
അത്രാനാത്മന്യഹമിതി മതിര്ബംധ ഏഷോഽസ്യ പുംസഃ
പ്രാപ്തോഽജ്ഞാനാജ്ജനനമരണക്ലേശസംപാതഹേതുഃ ।
യേനൈവായം വപുരിദമസത്സത്യമിത്യാത്മബുദ്ധ്യാ
പുഷ്യത്യുക്ഷത്യവതി വിഷയൈസ്തംതുഭിഃ കോശകൃദ്വത് ॥ 137॥
അതസ്മിംസ്തദ്ബുദ്ധിഃ പ്രഭവതി വിമൂഢസ്യ തമസാ
വിവേകാഭാവാദ്വൈ സ്ഫുരതി ഭുജഗേ രജ്ജുധിഷണാ ।
തതോഽനര്ഥവ്രാതോ നിപതതി സമാദാതുരധികഃ
തതോ യോഽസദ്ഗ്രാഹഃ സ ഹി ഭവതി ബംധഃ ശഋണു സഖേ ॥ 138॥
അഖംഡനിത്യാദ്വയബോധശക്ത്യാ
സ്ഫുരംതമാത്മാനമനംതവൈഭവമ് ।
സമാവൃണോത്യാവൃതിശക്തിരേഷാ
തമോമയീ രാഹുരിവാര്കബിംബമ് ॥ 139॥
തിരോഭൂതേ സ്വാത്മന്യമലതരതേജോവതി പുമാന്
അനാത്മാനം മോഹാദഹമിതി ശരീരം കലയതി ।
തതഃ കാമക്രോധപ്രഭൃതിഭിരമും ബംധനഗുണൈഃ (പാഠഭേദഃ – ബംധകഗുണൈഃ)
പരം വിക്ഷേപാഖ്യാ രജസ ഉരുശക്തിര്വ്യഥയതി ॥ 140॥
മഹാമോഹഗ്രാഹഗ്രസനഗലിതാത്മാവഗമനോ
ധിയോ നാനാവസ്ഥാം സ്വയമഭിനയംസ്തദ്ഗുണതയാ । (പാഠഭേദഃ – നാനാവസ്ഥാഃ)
അപാരേ സംസാരേ വിഷയവിഷപൂരേ ജലനിധൌ
നിമജ്യോന്മജ്യായം ഭ്രമതി കുമതിഃ കുത്സിതഗതിഃ ॥ 141॥
ഭാനുപ്രഭാസംജനിതാഭ്രപംക്തിഃ
ഭാനും തിരോധായ വിജൃംഭതേ യഥാ ।
ആത്മോദിതാഹംകൃതിരാത്മതത്ത്വം
തഥാ തിരോധായ വിജൃംഭതേ സ്വയമ് ॥ 142॥
കവലിതദിനനാഥേ ദുര്ദിനേ സാംദ്രമേഘൈഃ
വ്യഥയതി ഹിമഝംഝാവായുരുഗ്രോ യഥൈതാന് ।
അവിരതതമസാഽഽത്മന്യാവൃതേ മൂഢബുദ്ധിം
ക്ഷപയതി ബഹുദുഃഖൈസ്തീവ്രവിക്ഷേപശക്തിഃ ॥ 143॥
ഏതാഭ്യാമേവ ശക്തിഭ്യാം ബംധഃ പുംസഃ സമാഗതഃ ।
യാഭ്യാം വിമോഹിതോ ദേഹം മത്വാഽഽത്മാനം ഭ്രമത്യയമ് ॥ 144॥
ബീജം സംസൃതിഭൂമിജസ്യ തു തമോ ദേഹാത്മധീരംകുരോ
രാഗഃ പല്ലവമംബു കര്മ തു വപുഃ സ്കംധോഽസവഃ ശാഖികാഃ ।
അഗ്രാണീംദ്രിയസംഹതിശ്ച വിഷയാഃ പുഷ്പാണി ദുഃഖം ഫലം
നാനാകര്മസമുദ്ഭവം ബഹുവിധം ഭോക്താത്ര ജീവഃ ഖഗഃ ॥ 145॥
അജ്ഞാനമൂലോഽയമനാത്മബംധോ
നൈസര്ഗികോഽനാദിരനംത ഈരിതഃ ।
ജന്മാപ്യയവ്യാധിജരാദിദുഃഖ-
പ്രവാഹപാതം ജനയത്യമുഷ്യ ॥ 146॥
നാസ്ത്രൈര്ന ശസ്ത്രൈരനിലേന വഹ്നിനാ
ഛേത്തും ന ശക്യോ ന ച കര്മകോടിഭിഃ ।
വിവേകവിജ്ഞാനമഹാസിനാ വിനാ
ധാതുഃ പ്രസാദേന ശിതേന മംജുനാ ॥ 147॥
ശ്രുതിപ്രമാണൈകമതേഃ സ്വധര്മ
നിഷ്ഠാ തയൈവാത്മവിശുദ്ധിരസ്യ ।
വിശുദ്ധബുദ്ധേഃ പരമാത്മവേദനം
തേനൈവ സംസാരസമൂലനാശഃ ॥ 148॥
കോശൈരന്നമയാദ്യൈഃ പംചഭിരാത്മാ ന സംവൃതോ ഭാതി ।
നിജശക്തിസമുത്പന്നൈഃ ശൈവാലപടലൈരിവാംബു വാപീസ്ഥമ് ॥ 149॥
തച്ഛൈവാലാപനയേ സമ്യക് സലിലം പ്രതീയതേ ശുദ്ധമ് ।
തൃഷ്ണാസംതാപഹരം സദ്യഃ സൌഖ്യപ്രദം പരം പുംസഃ ॥ 150॥
പംചാനാമപി കോശാനാമപവാദേ വിഭാത്യയം ശുദ്ധഃ ।
നിത്യാനംദൈകരസഃ പ്രത്യഗ്രൂപഃ പരഃ സ്വയംജ്യോതിഃ ॥ 151॥
ആത്മാനാത്മവിവേകഃ കര്തവ്യോ ബംധമുക്തയേ വിദുഷാ ।
തേനൈവാനംദീ ഭവതി സ്വം വിജ്ഞായ സച്ചിദാനംദമ് ॥ 152॥
മുംജാദിഷീകാമിവ ദൃശ്യവര്ഗാത്
പ്രത്യംചമാത്മാനമസംഗമക്രിയമ് ।
വിവിച്യ തത്ര പ്രവിലാപ്യ സര്വം
തദാത്മനാ തിഷ്ഠതി യഃ സ മുക്തഃ ॥ 153॥
ദേഹോഽയമന്നഭവനോഽന്നമയസ്തു കോശ- (പാഠഭേദഃ – കോശോ)
ശ്ചാന്നേന ജീവതി വിനശ്യതി തദ്വിഹീനഃ । (പാഠഭേദഃ – ഹ്യന്നേന)
ത്വക്ചര്മമാംസരുധിരാസ്ഥിപുരീഷരാശി-
ര്നായം സ്വയം ഭവിതുമര്ഹതി നിത്യശുദ്ധഃ ॥ 154॥
പൂര്വം ജനേരധിമൃതേരപി നായമസ്തി (പാഠഭേദഃ – ജനേരപിമൃതേരഥ)
ജാതക്ഷണഃ ക്ഷണഗുണോഽനിയതസ്വഭാവഃ ।
നൈകോ ജഡശ്ച ഘടവത്പരിദൃശ്യമാനഃ
സ്വാത്മാ കഥം ഭവതി ഭാവവികാരവേത്താ ॥ 155॥
പാണിപാദാദിമാംദേഹോ നാത്മാ വ്യംഗേഽപി ജീവനാത് ।
തത്തച്ഛക്തേരനാശാച്ച ന നിയമ്യോ നിയാമകഃ ॥ 156॥
ദേഹതദ്ധര്മതത്കര്മതദവസ്ഥാദിസാക്ഷിണഃ ।
സത ഏവ സ്വതഃസിദ്ധം തദ്വൈലക്ഷണ്യമാത്മനഃ ॥ 157॥
ശല്യരാശിര്മാംസലിപ്തോ മലപൂര്ണോഽതികശ്മലഃ ।
കഥം ഭവേദയം വേത്താ സ്വയമേതദ്വിലക്ഷണഃ ॥ 158॥
ത്വങ്മാംസമേദോഽസ്ഥിപുരീഷരാശാ-
വഹമ്മതിം മൂഢജനഃ കരോതി ।
വിലക്ഷണം വേത്തി വിചാരശീലോ
നിജസ്വരൂപം പരമാര്ഥഭൂതമ് ॥ 159॥
ദേഹോഽഹമിത്യേവ ജഡസ്യ ബുദ്ധിഃ
ദേഹേ ച ജീവേ വിദുഷസ്ത്വഹംധീഃ ।
വിവേകവിജ്ഞാനവതോ മഹാത്മനോ
ബ്രഹ്മാഹമിത്യേവ മതിഃ സദാത്മനി ॥ 160॥
അത്രാത്മബുദ്ധിം ത്യജ മൂഢബുദ്ധേ
ത്വങ്മാംസമേദോഽസ്ഥിപുരീഷരാശൌ ।
സര്വാത്മനി ബ്രഹ്മണി നിര്വികല്പേ
കുരുഷ്വ ശാംതിം പരമാം ഭജസ്വ ॥ 161॥
ദേഹേംദ്രിയാദാവസതി ഭ്രമോദിതാം
വിദ്വാനഹംതാം ന ജഹാതി യാവത് ।
താവന്ന തസ്യാസ്തി വിമുക്തിവാര്താ-
പ്യസ്ത്വേഷ വേദാംതനയാംതദര്ശീ ॥ 162॥
ഛായാശരീരേ പ്രതിബിംബഗാത്രേ
യത്സ്വപ്നദേഹേ ഹൃദി കല്പിതാംഗേ ।
യഥാത്മബുദ്ധിസ്തവ നാസ്തി കാചി-
ജ്ജീവച്ഛരീരേ ച തഥൈവ മാഽസ്തു ॥ 163॥
ദേഹാത്മധീരേവ നൃണാമസദ്ധിയാം
ജന്മാദിദുഃഖപ്രഭവസ്യ ബീജമ് ।
യതസ്തതസ്ത്വം ജഹി താം പ്രയത്നാത്
ത്യക്തേ തു ചിത്തേ ന പുനര്ഭവാശാ ॥ 164॥
കര്മേംദ്രിയൈഃ പംചഭിരംചിതോഽയം
പ്രാണോ ഭവേത്പ്രാണമയസ്തു കോശഃ ॥
യേനാത്മവാനന്നമയോഽനുപൂര്ണഃ
പ്രവര്തതേഽസൌ സകലക്രിയാസു ॥ 165॥
നൈവാത്മാപി പ്രാണമയോ വായുവികാരോ (പാഠഭേദഃ – നൈവാത്മായം)
ഗംതാഽഽഗംതാ വായുവദംതര്ബഹിരേഷഃ ।
യസ്മാത്കിംചിത്ക്വാപി ന വേത്തീഷ്ടമനിഷ്ടം
സ്വം വാന്യം വാ കിംചന നിത്യം പരതംത്രഃ ॥ 166॥
ജ്ഞാനേംദ്രിയാണി ച മനശ്ച മനോമയഃ സ്യാത്
കോശോ മമാഹമിതി വസ്തുവികല്പഹേതുഃ ।
സംജ്ഞാദിഭേദകലനാകലിതോ ബലീയാം-
സ്തത്പൂര്വകോശമഭിപൂര്യ വിജൃംഭതേ യഃ ॥ 167॥ (പാഠഭേദഃ – അനുപൂര്യ)
പംചേംദ്രിയൈഃ പംചഭിരേവ ഹോതൃഭിഃ
പ്രചീയമാനോ വിഷയാജ്യധാരയാ ।
ജാജ്വല്യമാനോ ബഹുവാസനേംധനൈഃ
മനോമയാഗ്നിര്ദഹതി പ്രപംചമ് ॥ 168॥ (പാഠഭേദഃ – മനോമയോഽഗ്നിര്ദഹതി)
ന ഹ്യസ്ത്യവിദ്യാ മനസോഽതിരിക്താ
മനോ ഹ്യവിദ്യാ ഭവബംധഹേതുഃ ।
തസ്മിന്വിനഷ്ടേ സകലം വിനഷ്ടം
വിജൃംഭിതേഽസ്മിന്സകലം വിജൃംഭതേ ॥ 169॥
സ്വപ്നേഽര്ഥശൂന്യേ സൃജതി സ്വശക്ത്യാ
ഭോക്ത്രാദിവിശ്വം മന ഏവ സര്വമ് ।
തഥൈവ ജാഗ്രത്യപി നോ വിശേഷഃ
തത്സര്വമേതന്മനസോ വിജൃംഭണമ് ॥ 170॥
സുഷുപ്തികാലേ മനസി പ്രലീനേ
നൈവാസ്തി കിംചിത്സകലപ്രസിദ്ധേഃ ।
അതോ മനഃകല്പിത ഏവ പുംസഃ
സംസാര ഏതസ്യ ന വസ്തുതോഽസ്തി ॥ 171॥
വായുനാഽഽനീയതേ മേഘഃ പുനസ്തേനൈവ നീയതേ । (പാഠഭേദഃ – വായുനാ നീയതേ മേഘഃ പുനസ്തേനൈവ ലീയതേ)
മനസാ കല്പ്യതേ ബംധോ മോക്ഷസ്തേനൈവ കല്പ്യതേ ॥ 172॥
ദേഹാദിസര്വവിഷയേ പരികല്പ്യ രാഗം
ബധ്നാതി തേന പുരുഷം പശുവദ്ഗുണേന ।
വൈരസ്യമത്ര വിഷവത് സുവിധായ പശ്ചാദ്
ഏനം വിമോചയതി തന്മന ഏവ ബംധാത് ॥ 173॥
തസ്മാന്മനഃ കാരണമസ്യ ജംതോഃ
ബംധസ്യ മോക്ഷസ്യ ച വാ വിധാനേ ।
ബംധസ്യ ഹേതുര്മലിനം രജോഗുണൈഃ
മോക്ഷസ്യ ശുദ്ധം വിരജസ്തമസ്കമ് ॥ 174॥
വിവേകവൈരാഗ്യഗുണാതിരേകാ-
ച്ഛുദ്ധത്വമാസാദ്യ മനോ വിമുക്ത്യൈ ।
ഭവത്യതോ ബുദ്ധിമതോ മുമുക്ഷോ-
സ്താഭ്യാം ദൃഢാഭ്യാം ഭവിതവ്യമഗ്രേ ॥ 175॥
മനോ നാമ മഹാവ്യാഘ്രോ വിഷയാരണ്യഭൂമിഷു ।
ചരത്യത്ര ന ഗച്ഛംതു സാധവോ യേ മുമുക്ഷവഃ ॥ 176॥
മനഃ പ്രസൂതേ വിഷയാനശേഷാന്
സ്ഥൂലാത്മനാ സൂക്ഷ്മതയാ ച ഭോക്തുഃ ।
ശരീരവര്ണാശ്രമജാതിഭേദാന്
ഗുണക്രിയാഹേതുഫലാനി നിത്യമ് ॥ 177॥
അസംഗചിദ്രൂപമമും വിമോഹ്യ
ദേഹേംദ്രിയപ്രാണഗുണൈര്നിബദ്ധ്യ ।
അഹമ്മമേതി ഭ്രമയത്യജസ്രം
മനഃ സ്വകൃത്യേഷു ഫലോപഭുക്തിഷു ॥ 178॥
അധ്യാസദോഷാത്പുരുഷസ്യ സംസൃതിഃ (പാഠഭേദഃ – അധ്യാസയോഗാത്)
അധ്യാസബംധസ്ത്വമുനൈവ കല്പിതഃ ।
രജസ്തമോദോഷവതോഽവിവേകിനോ
ജന്മാദിദുഃഖസ്യ നിദാനമേതത് ॥ 179॥
അതഃ പ്രാഹുര്മനോഽവിദ്യാം പംഡിതാസ്തത്ത്വദര്ശിനഃ ।
യേനൈവ ഭ്രാമ്യതേ വിശ്വം വായുനേവാഭ്രമംഡലമ് ॥ 180॥
തന്മനഃശോധനം കാര്യം പ്രയത്നേന മുമുക്ഷുണാ ।
വിശുദ്ധേ സതി ചൈതസ്മിന്മുക്തിഃ കരഫലായതേ ॥ 181॥
മോക്ഷൈകസക്ത്യാ വിഷയേഷു രാഗം
നിര്മൂല്യ സന്ന്യസ്യ ച സര്വകര്മ ।
സച്ഛ്രദ്ധയാ യഃ ശ്രവണാദിനിഷ്ഠോ
രജഃസ്വഭാവം സ ധുനോതി ബുദ്ധേഃ ॥ 182॥
മനോമയോ നാപി ഭവേത്പരാത്മാ
ഹ്യാദ്യംതവത്ത്വാത്പരിണാമിഭാവാത് ।
ദുഃഖാത്മകത്വാദ്വിഷയത്വഹേതോഃ
ദ്രഷ്ടാ ഹി ദൃശ്യാത്മതയാ ന ദൃഷ്ടഃ ॥ 183॥
ബുദ്ധിര്ബുദ്ധീംദ്രിയൈഃ സാര്ധം സവൃത്തിഃ കര്തൃലക്ഷണഃ ।
വിജ്ഞാനമയകോശഃ സ്യാത്പുംസഃ സംസാരകാരണമ് ॥ 184॥
അനുവ്രജച്ചിത്പ്രതിബിംബശക്തിഃ
വിജ്ഞാനസംജ്ഞഃ പ്രകൃതേര്വികാരഃ ।
ജ്ഞാനക്രിയാവാനഹമിത്യജസ്രം
ദേഹേംദ്രിയാദിഷ്വഭിമന്യതേ ഭൃശമ് ॥ 185॥
അനാദികാലോഽയമഹംസ്വഭാവോ
ജീവഃ സമസ്തവ്യവഹാരവോഢാ ।
കരോതി കര്മാണ്യപി പൂര്വവാസനഃ (പാഠഭേദഃ – കര്മാണ്യനു)
പുണ്യാന്യപുണ്യാനി ച തത്ഫലാനി ॥ 186॥
ഭുംക്തേ വിചിത്രാസ്വപി യോനിഷു വ്രജ-
ന്നായാതി നിര്യാത്യധ ഊര്ധ്വമേഷഃ ।
അസ്യൈവ വിജ്ഞാനമയസ്യ ജാഗ്രത്-
സ്വപ്നാദ്യവസ്ഥാഃ സുഖദുഃഖഭോഗഃ ॥ 187॥
ദേഹാദിനിഷ്ഠാശ്രമധര്മകര്മ-
ഗുണാഭിമാനഃ സതതം മമേതി ।
വിജ്ഞാനകോശോഽയമതിപ്രകാശഃ
പ്രകൃഷ്ടസാന്നിധ്യവശാത്പരാത്മനഃ ।
അതോ ഭവത്യേഷ ഉപാധിരസ്യ
യദാത്മധീഃ സംസരതി ഭ്രമേണ ॥ 188॥
യോഽയം വിജ്ഞാനമയഃ പ്രാണേഷു ഹൃദി സ്ഫുരത്യയം ജ്യോതിഃ । (പാഠഭേദഃ – സ്ഫുരത്സ്വയംജ്യോതിഃ)
കൂടസ്ഥഃ സന്നാത്മാ കര്താ ഭോക്താ ഭവത്യുപാധിസ്ഥഃ ॥ 189॥
സ്വയം പരിച്ഛേദമുപേത്യ ബുദ്ധേഃ
താദാത്മ്യദോഷേണ പരം മൃഷാത്മനഃ ।
സര്വാത്മകഃ സന്നപി വീക്ഷതേ സ്വയം
സ്വതഃ പൃഥക്ത്വേന മൃദോ ഘടാനിവ ॥ 190॥
ഉപാധിസംബംധവശാത്പരാത്മാ
ഹ്യുപാധിധര്മാനനുഭാതി തദ്ഗുണഃ । (പാഠഭേദഃ – ഽപ്യുപാധി)
അയോവികാരാനവികാരിവഹ്നിവത്
സദൈകരൂപോഽപി പരഃ സ്വഭാവാത് ॥ 191॥
ശിഷ്യ ഉവാച ।
ഭ്രമേണാപ്യന്യഥാ വാഽസ്തു ജീവഭാവഃ പരാത്മനഃ ।
തദുപാധേരനാദിത്വാന്നാനാദേര്നാശ ഇഷ്യതേ ॥ 192॥
അതോഽസ്യ ജീവഭാവോഽപി നിത്യാ ഭവതി സംസൃതിഃ ।
ന നിവര്തേത തന്മോക്ഷഃ കഥം മേ ശ്രീഗുരോ വദ ॥ 193॥
ശ്രീഗുരുരുവാച ।
സമ്യക്പൃഷ്ടം ത്വയാ വിദ്വന്സാവധാനേന തച്ഛൃണു ।
പ്രാമാണികീ ന ഭവതി ഭ്രാംത്യാ മോഹിതകല്പനാ ॥ 194॥
ഭ്രാംതിം വിനാ ത്വസംഗസ്യ നിഷ്ക്രിയസ്യ നിരാകൃതേഃ ।
ന ഘടേതാര്ഥസംബംധോ നഭസോ നീലതാദിവത് ॥ 195॥
സ്വസ്യ ദ്രഷ്ടുര്നിര്ഗുണസ്യാക്രിയസ്യ
പ്രത്യഗ്ബോധാനംദരൂപസ്യ ബുദ്ധേഃ ।
ഭ്രാംത്യാ പ്രാപ്തോ ജീവഭാവോ ന സത്യോ
മോഹാപായേ നാസ്ത്യവസ്തുസ്വഭാവാത് ॥ 196॥
യാവദ്ഭ്രാംതിസ്താവദേവാസ്യ സത്താ
മിഥ്യാജ്ഞാനോജ്ജൃംഭിതസ്യ പ്രമാദാത് ।
രജ്ജ്വാം സര്പോ ഭ്രാംതികാലീന ഏവ
ഭ്രാംതേര്നാശേ നൈവ സര്പോഽപി തദ്വത് ॥ 197॥ (പാഠഭേദഃ – സര്പോഽസ്തി)
അനാദിത്വമവിദ്യായാഃ കാര്യസ്യാപി തഥേഷ്യതേ ।
ഉത്പന്നായാം തു വിദ്യായാമാവിദ്യകമനാദ്യപി ॥ 198॥
പ്രബോധേ സ്വപ്നവത്സര്വം സഹമൂലം വിനശ്യതി ।
അനാദ്യപീദം നോ നിത്യം പ്രാഗഭാവ ഇവ സ്ഫുടമ് ॥ 199॥
അനാദേരപി വിധ്വംസഃ പ്രാഗഭാവസ്യ വീക്ഷിതഃ ।
യദ്ബുദ്ധ്യുപാധിസംബംധാത്പരികല്പിതമാത്മനി ॥ 200॥
ജീവത്വം ന തതോഽന്യസ്തു സ്വരൂപേണ വിലക്ഷണഃ । (പാഠഭേദഃ – തതോഽന്യത്തു)
സംബംധസ്ത്വാത്മനോ ബുദ്ധ്യാ മിഥ്യാജ്ഞാനപുരഃസരഃ ॥ 201॥ (പാഠഭേദഃ – സംബംധഃ സ്വാത്മനോ)
വിനിവൃത്തിര്ഭവേത്തസ്യ സമ്യഗ്ജ്ഞാനേന നാന്യഥാ ।
ബ്രഹ്മാത്മൈകത്വവിജ്ഞാനം സമ്യഗ്ജ്ഞാനം ശ്രുതേര്മതമ് ॥ 202॥
തദാത്മാനാത്മനോഃ സമ്യഗ്വിവേകേനൈവ സിധ്യതി ।
തതോ വിവേകഃ കര്തവ്യഃ പ്രത്യഗാത്മസദാത്മനോഃ ॥ 203॥ (പാഠഭേദഃ – പ്രത്യഗാത്മാസദാത്മനോഃ)
ജലം പംകവദത്യംതം പംകാപായേ ജലം സ്ഫുടമ് । (പാഠഭേദഃ – പംകവദസ്പഷ്ടം)
യഥാ ഭാതി തഥാത്മാപി ദോഷാഭാവേ സ്ഫുടപ്രഭഃ ॥ 204॥
അസന്നിവൃത്തൌ തു സദാത്മനാ സ്ഫുടം
പ്രതീതിരേതസ്യ ഭവേത്പ്രതീചഃ ।
തതോ നിരാസഃ കരണീയ ഏവ
സദാത്മനഃ സാധ്വഹമാദിവസ്തുനഃ ॥ 205॥ (പാഠഭേദഃ – അസദാത്മനഃ)
അതോ നായം പരാത്മാ സ്യാദ്വിജ്ഞാനമയശബ്ദഭാക് ।
വികാരിത്വാജ്ജഡത്വാച്ച പരിച്ഛിന്നത്വഹേതുതഃ ।
ദൃശ്യത്വാദ്വ്യഭിചാരിത്വാന്നാനിത്യോ നിത്യ ഇഷ്യതേ ॥ 206॥
ആനംദപ്രതിബിംബചുംബിതതനുര്വൃത്തിസ്തമോജൃംഭിതാ
സ്യാദാനംദമയഃ പ്രിയാദിഗുണകഃ സ്വേഷ്ടാര്ഥലാഭോദയഃ ।
പുണ്യസ്യാനുഭവേ വിഭാതി കൃതിനാമാനംദരൂപഃ സ്വയം
സര്വോ നംദതി യത്ര സാധു തനുഭൃന്മാത്രഃ പ്രയത്നം വിനാ ॥ 207॥ (പാഠഭേദഃ – ഭൂത്വാ നംദതി)
ആനംദമയകോശസ്യ സുഷുപ്തൌ സ്ഫൂര്തിരുത്കടാ ।
സ്വപ്നജാഗരയോരീഷദിഷ്ടസംദര്ശനാദിനാ ॥ 208॥
നൈവായമാനംദമയഃ പരാത്മാ
സോപാധികത്വാത്പ്രകൃതേര്വികാരാത് ।
കാര്യത്വഹേതോഃ സുകൃതക്രിയായാ
വികാരസംഘാതസമാഹിതത്വാത് ॥ 209॥
പംചാനാമപി കോശാനാം നിഷേധേ യുക്തിതഃ ശ്രുതേഃ । (പാഠഭേദഃ – യുക്തിതഃ കൃതേ)
തന്നിഷേധാവധി സാക്ഷീ ബോധരൂപോഽവശിഷ്യതേ ॥ 210॥ (പാഠഭേദഃ – തന്നിഷേധാവധിഃ)
യോഽയമാത്മാ സ്വയംജ്യോതിഃ പംചകോശവിലക്ഷണഃ ।
അവസ്ഥാത്രയസാക്ഷീ സന്നിര്വികാരോ നിരംജനഃ ।
സദാനംദഃ സ വിജ്ഞേയഃ സ്വാത്മത്വേന വിപശ്ചിതാ ॥ 211॥
ശിഷ്യ ഉവാച ।
മിഥ്യാത്വേന നിഷിദ്ധേഷു കോശേഷ്വേതേഷു പംചസു ।
സര്വാഭാവം വിനാ കിംചിന്ന പശ്യാമ്യത്ര ഹേ ഗുരോ ।
വിജ്ഞേയം കിമു വസ്ത്വസ്തി സ്വാത്മനാഽഽത്മവിപശ്ചിതാ ॥ 212॥ (പാഠഭേദഃ – സ്വാത്മനാത്ര വിപശ്ചിതാ)
ശ്രീഗുരുരുവാച ।
സത്യമുക്തം ത്വയാ വിദ്വന്നിപുണോഽസി വിചാരണേ ।
അഹമാദിവികാരാസ്തേ തദഭാവോഽയമപ്യനു ॥ 213॥ (പാഠഭേദഃ – ഽയമപ്യഥ)
സര്വേ യേനാനുഭൂയംതേ യഃ സ്വയം നാനുഭൂയതേ ।
തമാത്മാനം വേദിതാരം വിദ്ധി ബുദ്ധ്യാ സുസൂക്ഷ്മയാ ॥ 214॥
തത്സാക്ഷികം ഭവേത്തത്തദ്യദ്യദ്യേനാനുഭൂയതേ ।
കസ്യാപ്യനനുഭൂതാര്ഥേ സാക്ഷിത്വം നോപയുജ്യതേ ॥ 215॥ (പാഠഭേദഃ – നോപപദ്യതേ)
അസൌ സ്വസാക്ഷികോ ഭാവോ യതഃ സ്വേനാനുഭൂയതേ ।
അതഃ പരം സ്വയം സാക്ഷാത്പ്രത്യഗാത്മാ ന ചേതരഃ ॥ 216॥
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തിഷു സ്ഫുടതരം യോഽസൌ സമുജ്ജൃംഭതേ
പ്രത്യഗ്രൂപതയാ സദാഹമഹമിത്യംതഃ സ്ഫുരന്നൈകധാ । (പാഠഭേദഃ – സ്ഫുരന്നേകധാ)
നാനാകാരവികാരഭാഗിന ഇമാന് പശ്യന്നഹംധീമുഖാന് (പാഠഭേദഃ – ഭാജിന)
നിത്യാനംദചിദാത്മനാ സ്ഫുരതി തം വിദ്ധി സ്വമേതം ഹൃദി ॥ 217॥
ഘടോദകേ ബിംബിതമര്കബിംബ-
മാലോക്യ മൂഢോ രവിമേവ മന്യതേ ।
തഥാ ചിദാഭാസമുപാധിസംസ്ഥം
ഭ്രാംത്യാഹമിത്യേവ ജഡോഽഭിമന്യതേ ॥ 218॥
ഘടം ജലം തദ്ഗതമര്കബിംബം
വിഹായ സര്വം വിനിരീക്ഷ്യതേഽര്കഃ । (പാഠഭേദഃ – ദിവി വീക്ഷ്യതേഽര്കഃ)
തടസ്ഥ ഏതത്ത്രിതയാവഭാസകഃ (പാഠഭേദഃ – തടസ്ഥിതഃ തത്ത്രി)
സ്വയംപ്രകാശോ വിദുഷാ യഥാ തഥാ ॥ 219॥
ദേഹം ധിയം ചിത്പ്രതിബിംബമേവം (പാഠഭേദഃ – ചിത്പ്രതിബിംബമേതം)
വിസൃജ്യ ബുദ്ധൌ നിഹിതം ഗുഹായാമ് ।
ദ്രഷ്ടാരമാത്മാനമഖംഡബോധം
സര്വപ്രകാശം സദസദ്വിലക്ഷണമ് ॥ 220॥
നിത്യം വിഭും സര്വഗതം സുസൂക്ഷ്മം
അംതര്ബഹിഃശൂന്യമനന്യമാത്മനഃ ।
വിജ്ഞായ സമ്യങ്നിജരൂപമേതത്
പുമാന് വിപാപ്മാ വിരജോ വിമൃത്യുഃ ॥ 221॥
വിശോക ആനംദഘനോ വിപശ്ചിത്
സ്വയം കുതശ്ചിന്ന ബിഭേതി കശ്ചിത് ।
നാന്യോഽസ്തി പംഥാ ഭവബംധമുക്തേഃ
വിനാ സ്വതത്ത്വാവഗമം മുമുക്ഷോഃ ॥ 222॥
ബ്രഹ്മാഭിന്നത്വവിജ്ഞാനം ഭവമോക്ഷസ്യ കാരണമ് ।
യേനാദ്വിതീയമാനംദം ബ്രഹ്മ സംപദ്യതേ ബുധൈഃ ॥ 223॥ (പാഠഭേദഃ – സംപദ്യതേ ബുധഃ)
ബ്രഹ്മഭൂതസ്തു സംസൃത്യൈ വിദ്വാന്നാവര്തതേ പുനഃ ।
വിജ്ഞാതവ്യമതഃ സമ്യഗ്ബ്രഹ്മാഭിന്നത്വമാത്മനഃ ॥ 224॥
സത്യം ജ്ഞാനമനംതം ബ്രഹ്മ വിശുദ്ധം പരം സ്വതഃസിദ്ധമ് ।
നിത്യാനംദൈകരസം പ്രത്യഗഭിന്നം നിരംതരം ജയതി ॥ 225॥
സദിദം പരമാദ്വൈതം സ്വസ്മാദന്യസ്യ വസ്തുനോഽഭാവാത് ।
ന ഹ്യന്യദസ്തി കിംചിത് സമ്യക് പരമാര്ഥതത്ത്വബോധദശായാമ് ॥ 226॥ (പാഠഭേദഃ – പരതത്ത്വബോധസുദശായാമ്)
യദിദം സകലം വിശ്വം നാനാരൂപം പ്രതീതമജ്ഞാനാത് ।
തത്സര്വം ബ്രഹ്മൈവ പ്രത്യസ്താശേഷഭാവനാദോഷമ് ॥ 227॥
മൃത്കാര്യഭൂതോഽപി മൃദോ ന ഭിന്നഃ
കുംഭോഽസ്തി സര്വത്ര തു മൃത്സ്വരൂപാത് ।
ന കുംഭരൂപം പൃഥഗസ്തി കുംഭഃ
കുതോ മൃഷാ കല്പിതനാമമാത്രഃ ॥ 228॥
കേനാപി മൃദ്ഭിന്നതയാ സ്വരൂപം
ഘടസ്യ സംദര്ശയിതും ന ശക്യതേ ।
അതോ ഘടഃ കല്പിത ഏവ മോഹാ-
ന്മൃദേവ സത്യം പരമാര്ഥഭൂതമ് ॥ 229॥
സദ്ബ്രഹ്മകാര്യം സകലം സദേവം (പാഠഭേദഃ – സദൈവ)
തന്മാത്രമേതന്ന തതോഽന്യദസ്തി । (പാഠഭേദഃ – സന്മാത്രമേതന്ന)
അസ്തീതി യോ വക്തി ന തസ്യ മോഹോ
വിനിര്ഗതോ നിദ്രിതവത്പ്രജല്പഃ ॥ 230॥
ബ്രഹ്മൈവേദം വിശ്വമിത്യേവ വാണീ
ശ്രൌതീ ബ്രൂതേഽഥര്വനിഷ്ഠാ വരിഷ്ഠാ ।
തസ്മാദേതദ്ബ്രഹ്മമാത്രം ഹി വിശ്വം
നാധിഷ്ഠാനാദ്ഭിന്നതാഽഽരോപിതസ്യ ॥ 231॥
സത്യം യദി സ്യാജ്ജഗദേതദാത്മനോഽ
നംതത്ത്വഹാനിര്നിഗമാപ്രമാണതാ ।
അസത്യവാദിത്വമപീശിതുഃ സ്യാ-
ന്നൈതത്ത്രയം സാധു ഹിതം മഹാത്മനാമ് ॥ 232॥
ഈശ്വരോ വസ്തുതത്ത്വജ്ഞോ ന ചാഹം തേഷ്വവസ്ഥിതഃ ।
ന ച മത്സ്ഥാനി ഭൂതാനീത്യേവമേവ വ്യചീക്ലൃപത് ॥ 233॥ (പാഠഭേദഃ – വ്യചീകഥത്)
യദി സത്യം ഭവേദ്വിശ്വം സുഷുപ്താവുപലഭ്യതാമ് ।
യന്നോപലഭ്യതേ കിംചിദതോഽസത്സ്വപ്നവന്മൃഷാ ॥ 234॥
അതഃ പൃഥങ്നാസ്തി ജഗത്പരാത്മനഃ
പൃഥക്പ്രതീതിസ്തു മൃഷാ ഗുണാദിവത് । ഗുണാഹിവത്
ആരോപിതസ്യാസ്തി കിമര്ഥവത്താഽ-
ധിഷ്ഠാനമാഭാതി തഥാ ഭ്രമേണ ॥ 235॥
ഭ്രാംതസ്യ യദ്യദ്ഭ്രമതഃ പ്രതീതം
ബ്രഹ്മൈവ തത്തദ്രജതം ഹി ശുക്തിഃ ।
ഇദംതയാ ബ്രഹ്മ സദൈവ രൂപ്യതേ (പാഠഭേദഃ – സദേവ)
ത്വാരോപിതം ബ്രഹ്മണി നാമമാത്രമ് ॥ 236॥
അതഃ പരം ബ്രഹ്മ സദദ്വിതീയം
വിശുദ്ധവിജ്ഞാനഘനം നിരംജനമ് ।
പ്രശാംതമാദ്യംതവിഹീനമക്രിയം
നിരംതരാനംദരസസ്വരൂപമ് ॥ 237॥
നിരസ്തമായാകൃതസര്വഭേദം
നിത്യം സുഖം നിഷ്കലമപ്രമേയമ് । (പാഠഭേദഃ – നിത്യം ധ്രുവം)
അരൂപമവ്യക്തമനാഖ്യമവ്യയം
ജ്യോതിഃ സ്വയം കിംചിദിദം ചകാസ്തി ॥ 238॥
ജ്ഞാതൃജ്ഞേയജ്ഞാനശൂന്യമനംതം നിര്വികല്പകമ് ।
കേവലാഖംഡചിന്മാത്രം പരം തത്ത്വം വിദുര്ബുധാഃ ॥ 239॥
അഹേയമനുപാദേയം മനോവാചാമഗോചരമ് ।
അപ്രമേയമനാദ്യംതം ബ്രഹ്മ പൂര്ണമഹം മഹഃ ॥ 240॥ (പാഠഭേദഃ – പൂര്ണം മഹന്മഹഃ)
തത്ത്വംപദാഭ്യാമഭിധീയമാനയോഃ
ബ്രഹ്മാത്മനോഃ ശോധിതയോര്യദീത്ഥമ് । (പാഠഭേദഃ – ശോധിതയോര്യദിത്ഥമ്)
ശ്രുത്യാ തയോസ്തത്ത്വമസീതി സമ്യഗ്
ഏകത്വമേവ പ്രതിപാദ്യതേ മുഹുഃ ॥ 241-
ഏക്യം തയോര്ലക്ഷിതയോര്ന വാച്യയോഃ
നിഗദ്യതേഽന്യോന്യവിരുദ്ധധര്മിണോഃ ।
ഖദ്യോതഭാന്വോരിവ രാജഭൃത്യയോഃ
കൂപാംബുരാശ്യോഃ പരമാണുമേര്വോഃ ॥ 242॥
തയോര്വിരോധോഽയമുപാധികല്പിതോ
ന വാസ്തവഃ കശ്ചിദുപാധിരേഷഃ ।
ഈശസ്യ മായാ മഹദാദികാരണം
ജീവസ്യ കാര്യം ശഋണു പംചകോശമ് ॥ 243॥ (പാഠഭേദഃ – പംചകോശാഃ)
ഏതാവുപാധീ പരജീവയോസ്തയോഃ
സമ്യങ്നിരാസേ ന പരോ ന ജീവഃ ।
രാജ്യം നരേംദ്രസ്യ ഭടസ്യ ഖേടക്-
സ്തയോരപോഹേ ന ഭടോ ന രാജാ ॥ 244॥
അഥാത ആദേശ ഇതി ശ്രുതിഃ സ്വയം
നിഷേധതി ബ്രഹ്മണി കല്പിതം ദ്വയമ് ।
ശ്രുതിപ്രമാണാനുഗൃഹീതബോധാ- (പാഠഭേദഃ – പ്രമാണാനുഗൃഹീതയുക്ത്യാ)
ത്തയോര്നിരാസഃ കരണീയ ഏവ ॥ 245॥
നേദം നേദം കല്പിതത്വാന്ന സത്യം
രജ്ജുദൃഷ്ടവ്യാലവത്സ്വപ്നവച്ച । (പാഠഭേദഃ – രജ്ജൌ)
ഇത്ഥം ദൃശ്യം സാധുയുക്ത്യാ വ്യപോഹ്യ
ജ്ഞേയഃ പശ്ചാദേകഭാവസ്തയോര്യഃ ॥ 246॥
തതസ്തു തൌ ലക്ഷണയാ സുലക്ഷ്യൌ
തയോരഖംഡൈകരസത്വസിദ്ധയേ ।
നാലം ജഹത്യാ ന തഥാഽജഹത്യാ
കിംതൂഭയാര്ഥാത്മികയൈവ ഭാവ്യമ് ॥ 247॥ (പാഠഭേദഃ – ഭയാര്ഥൈകതയൈവ)
സ ദേവദത്തോഽയമിതീഹ ചൈകതാ
വിരുദ്ധധര്മാംശമപാസ്യ കഥ്യതേ ।
യഥാ തഥാ തത്ത്വമസീതിവാക്യേ
വിരുദ്ധധര്മാനുഭയത്ര ഹിത്വാ ॥ 248॥
സംലക്ഷ്യ ചിന്മാത്രതയാ സദാത്മനോഃ
അഖംഡഭാവഃ പരിചീയതേ ബുധൈഃ ।
ഏവം മഹാവാക്യശതേന കഥ്യതേ
ബ്രഹ്മാത്മനോരൈക്യമഖംഡഭാവഃ ॥ 249॥
അസ്ഥൂലമിത്യേതദസന്നിരസ്യ
സിദ്ധം സ്വതോ വ്യോമവദപ്രതര്ക്യമ് ।
അതോ മൃഷാമാത്രമിദം പ്രതീതം
ജഹീഹി യത്സ്വാത്മതയാ ഗൃഹീതമ് ।
ബ്രഹ്മാഹമിത്യേവ വിശുദ്ധബുദ്ധ്യാ
വിദ്ധി സ്വമാത്മാനമഖംഡബോധമ് ॥ 250॥
മൃത്കാര്യം സകലം ഘടാദി സതതം മൃന്മാത്രമേവാഹിതം (പാഠഭേദഃ – മൃന്മാത്രമേവാഭിതഃ)
തദ്വത്സജ്ജനിതം സദാത്മകമിദം സന്മാത്രമേവാഖിലമ് ।
യസ്മാന്നാസ്തി സതഃ പരം കിമപി തത്സത്യം സ ആത്മാ സ്വയം
തസ്മാത്തത്ത്വമസി പ്രശാംതമമലം ബ്രഹ്മാദ്വയം യത്പരമ് ॥ 251॥
നിദ്രാകല്പിതദേശകാലവിഷയജ്ഞാത്രാദി സര്വം യഥാ
മിഥ്യാ തദ്വദിഹാപി ജാഗ്രതി ജഗത്സ്വാജ്ഞാനകാര്യത്വതഃ ।
യസ്മാദേവമിദം ശരീരകരണപ്രാണാഹമാദ്യപ്യസത്
തസ്മാത്തത്ത്വമസി പ്രശാംതമമലം ബ്രഹ്മാദ്വയം യത്പരമ് ॥ 252॥
യത്ര ഭ്രാംത്യാ കല്പിതം തദ്വിവേകേ (പാഠഭേദഃ – യദ്വിവേകേ)
തത്തന്മാത്രം നൈവ തസ്മാദ്വിഭിന്നമ് ।
സ്വപ്നേ നഷ്ടം സ്വപ്നവിശ്വം വിചിത്രം
സ്വസ്മാദ്ഭിന്നം കിന്നു ദൃഷ്ടം പ്രബോധേ ॥ 253॥
ജാതിനീതികുലഗോത്രദൂരഗം
നാമരൂപഗുണദോഷവര്ജിതമ് ।
ദേശകാലവിഷയാതിവര്തി യദ്
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 254॥
യത്പരം സകലവാഗഗോചരം
ഗോചരം വിമലബോധചക്ഷുഷഃ ।
ശുദ്ധചിദ്ഘനമനാദി വസ്തു യദ്
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 255॥
ഷഡ്ഭിരൂര്മിഭിരയോഗി യോഗിഹൃദ്-
ഭാവിതം ന കരണൈര്വിഭാവിതമ് ।
ബുദ്ധ്യവേദ്യമനവദ്യമസ്തി യദ് (പാഠഭേദഃ – ഭൂതി യദ്)
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 256॥
ഭ്രാംതികല്പിതജഗത്കലാശ്രയം
സ്വാശ്രയം ച സദസദ്വിലക്ഷണമ് ।
നിഷ്കലം നിരുപമാനവദ്ധി യദ് (പാഠഭേദഃ – നിരുപമാനമൃദ്ധിമത്)
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 257॥
ജന്മവൃദ്ധിപരിണത്യപക്ഷയ-
വ്യാധിനാശനവിഹീനമവ്യയമ് ।
വിശ്വസൃഷ്ട്യവവിഘാതകാരണം (പാഠഭേദഃ – വനഘാതകാരണം)
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 258॥
അസ്തഭേദമനപാസ്തലക്ഷണം
നിസ്തരംഗജലരാശിനിശ്ചലമ് ।
നിത്യമുക്തമവിഭക്തമൂര്തി യദ്
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 259॥
ഏകമേവ സദനേകകാരണം
കാരണാംതരനിരാസ്യകാരണമ് । (പാഠഭേദഃ – സകാരണമ്)
കാര്യകാരണവിലക്ഷണം സ്വയം
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 260॥
നിര്വികല്പകമനല്പമക്ഷരം
യത്ക്ഷരാക്ഷരവിലക്ഷണം പരമ് ।
നിത്യമവ്യയസുഖം നിരംജനം
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 261॥
യദ്വിഭാതി സദനേകധാ ഭ്രമാ-
ന്നാമരൂപഗുണവിക്രിയാത്മനാ ।
ഹേമവത്സ്വയമവിക്രിയം സദാ
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 262॥
യച്ചകാസ്ത്യനപരം പരാത്പരം
പ്രത്യഗേകരസമാത്മലക്ഷണമ് ।
സത്യചിത്സുഖമനംതമവ്യയം
ബ്രഹ്മ തത്ത്വമസി ഭാവയാത്മനി ॥ 263॥
ഉക്തമര്ഥമിമമാത്മനി സ്വയം
ഭാവയേത്പ്രഥിതയുക്തിഭിര്ധിയാ । (പാഠഭേദഃ – ഭാവയ പ്രഥിത)
സംശയാദിരഹിതം കരാംബുവത്
തേന തത്ത്വനിഗമോ ഭവിഷ്യതി ॥ 264॥
സംബോധമാത്രം പരിശുദ്ധതത്ത്വം (പാഠഭേദഃ – സ്വം ബോധമാത്രം)
വിജ്ഞായ സംഘേ നൃപവച്ച സൈന്യേ ।
തദാശ്രയഃ സ്വാത്മനി സര്വദാ സ്ഥിതോ (പാഠഭേദഃ – തദാത്മനൈവാത്മനി)
വിലാപയ ബ്രഹ്മണി വിശ്വജാതമ് ॥ 265॥ (പാഠഭേദഃ – ദൃശ്യജാതമ്)
ബുദ്ധൌ ഗുഹായാം സദസദ്വിലക്ഷണം
ബ്രഹ്മാസ്തി സത്യം പരമദ്വിതീയമ് ।
തദാത്മനാ യോഽത്ര വസേദ്ഗുഹായാം
പുനര്ന തസ്യാംഗഗുഹാപ്രവേശഃ ॥ 266॥
ജ്ഞാതേ വസ്തുന്യപി ബലവതീ വാസനാഽനാദിരേഷാ
കര്താ ഭോക്താപ്യഹമിതി ദൃഢാ യാഽസ്യ സംസാരഹേതുഃ ।
പ്രത്യഗ്ദൃഷ്ട്യാഽഽത്മനി നിവസതാ സാപനേയാ പ്രയത്നാ-
ന്മുക്തിം പ്രാഹുസ്തദിഹ മുനയോ വാസനാതാനവം യത് ॥ 267॥
അഹം മമേതി യോ ഭാവോ ദേഹാക്ഷാദാവനാത്മനി ।
അധ്യാസോഽയം നിരസ്തവ്യോ വിദുഷാ സ്വാത്മനിഷ്ഠയാ ॥ 268॥
ജ്ഞാത്വാ സ്വം പ്രത്യഗാത്മാനം ബുദ്ധിതദ്വൃത്തിസാക്ഷിണമ് ।
സോഽഹമിത്യേവ സദ്വൃത്ത്യാഽനാത്മന്യാത്മമതിം ജഹി ॥ 269॥
ലോകാനുവര്തനം ത്യക്ത്വാ ത്യക്ത്വാ ദേഹാനുവര്തനമ് ।
ശാസ്ത്രാനുവര്തനം ത്യക്ത്വാ സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 270॥
ലോകവാസനയാ ജംതോഃ ശാസ്ത്രവാസനയാപി ച ।
ദേഹവാസനയാ ജ്ഞാനം യഥാവന്നൈവ ജായതേ ॥ 271
സംസാരകാരാഗൃഹമോക്ഷമിച്ഛോ-
രയോമയം പാദനിബംധശഋംഖലമ് । (പാഠഭേദഃ – നിബദ്ധ)
വദംതി തജ്ജ്ഞാഃ പടു വാസനാത്രയം
യോഽസ്മാദ്വിമുക്തഃ സമുപൈതി മുക്തിമ് ॥ 272॥
ജലാദിസംസര്ഗവശാത്പ്രഭൂത- (പാഠഭേദഃ – ജലാദിസംപര്കവശാത്)
ദുര്ഗംധധൂതാഽഗരുദിവ്യവാസനാ ।
സംഘര്ഷണേനൈവ വിഭാതി സമ്യ-
ഗ്വിധൂയമാനേ സതി ബാഹ്യഗംധേ ॥ 273॥
അംതഃശ്രിതാനംതദുരംതവാസനാ-
ധൂലീവിലിപ്താ പരമാത്മവാസനാ ।
പ്രജ്ഞാതിസംഘര്ഷണതോ വിശുദ്ധാ
പ്രതീയതേ ചംദനഗംധവത് സ്ഫുടമ് ॥ 274॥ (പാഠഭേദഃ – സ്ഫുടാ)
അനാത്മവാസനാജാലൈസ്തിരോഭൂതാത്മവാസനാ ।
നിത്യാത്മനിഷ്ഠയാ തേഷാം നാശേ ഭാതി സ്വയം സ്ഫുടമ് ॥ 275॥ (പാഠഭേദഃ – സ്ഫുടാ)
യഥാ യഥാ പ്രത്യഗവസ്ഥിതം മനഃ
തഥാ തഥാ മുംചതി ബാഹ്യവാസനാമ് । (പാഠഭേദഃ – ബാഹ്യവാസനാഃ)
നിഃശേഷമോക്ഷേ സതി വാസനാനാം
ആത്മാനുഭൂതിഃ പ്രതിബംധശൂന്യാ ॥ 276॥
സ്വാത്മന്യേവ സദാ സ്ഥിത്വാ മനോ നശ്യതി യോഗിനഃ । (പാഠഭേദഃ – സ്ഥിത്യാ)
വാസനാനാം ക്ഷയശ്ചാതഃ സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 277॥
തമോ ദ്വാഭ്യാം രജഃ സത്ത്വാത്സത്ത്വം ശുദ്ധേന നശ്യതി ।
തസ്മാത്സത്ത്വമവഷ്ടഭ്യ സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 278॥
പ്രാരബ്ധം പുഷ്യതി വപുരിതി നിശ്ചിത്യ നിശ്ചലഃ ।
ധൈര്യമാലംബ്യ യത്നേന സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 279॥
നാഹം ജീവഃ പരം ബ്രഹ്മേത്യതദ്വ്യാവൃത്തിപൂര്വകമ് ।
വാസനാവേഗതഃ പ്രാപ്തസ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 280॥
ശ്രുത്യാ യുക്ത്യാ സ്വാനുഭൂത്യാ ജ്ഞാത്വാ സാര്വാത്മ്യമാത്മനഃ ।
ക്വചിദാഭാസതഃ പ്രാപ്തസ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 281॥
അനാദാനവിസര്ഗാഭ്യാമീഷന്നാസ്തി ക്രിയാ മുനേഃ । (പാഠഭേദഃ – അന്നാദാനവിസര്ഗാ)
തദേകനിഷ്ഠയാ നിത്യം സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 282॥
തത്ത്വമസ്യാദിവാക്യോത്ഥബ്രഹ്മാത്മൈകത്വബോധതഃ ।
ബ്രഹ്മണ്യാത്മത്വദാര്ഢ്യായ സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 283॥
അഹംഭാവസ്യ ദേഹേഽസ്മിന്നിഃശേഷവിലയാവധി ।
സാവധാനേന യുക്താത്മാ സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 284॥
പ്രതീതിര്ജീവജഗതോഃ സ്വപ്നവദ്ഭാതി യാവതാ ।
താവന്നിരംതരം വിദ്വന്സ്വാധ്യാസാപനയം കുരു ॥ 285॥
നിദ്രായാ ലോകവാര്തായാഃ ശബ്ദാദേരപി വിസ്മൃതേഃ ।
ക്വചിന്നാവസരം ദത്ത്വാ ചിംതയാത്മാനമാത്മനി ॥ 286॥
മാതാപിത്രോര്മലോദ്ഭൂതം മലമാംസമയം വപുഃ ।
ത്യക്ത്വാ ചാംഡാലവദ്ദൂരം ബ്രഹ്മീഭൂയ കൃതീ ഭവ ॥ 287॥
ഘടാകാശം മഹാകാശ ഇവാത്മാനം പരാത്മനി ।
വിലാപ്യാഖംഡഭാവേന തൂഷ്ണീ ഭവ സദാ മുനേ ॥ 288॥ (പാഠഭേദഃ – തൂഷ്ണീം)
സ്വപ്രകാശമധിഷ്ഠാനം സ്വയംഭൂയ സദാത്മനാ ।
ബ്രഹ്മാംഡമപി പിംഡാംഡം ത്യജ്യതാം മലഭാംഡവത് ॥ 289॥
ചിദാത്മനി സദാനംദേ ദേഹാരൂഢാമഹംധിയമ് ।
നിവേശ്യ ലിംഗമുത്സൃജ്യ കേവലോ ഭവ സര്വദാ ॥ 290॥
യത്രൈഷ ജഗദാഭാസോ ദര്പണാംതഃ പുരം യഥാ ।
തദ്ബ്രഹ്മാഹമിതി ജ്ഞാത്വാ കൃതകൃത്യോ ഭവിഷ്യസി ॥ 291॥
യത്സത്യഭൂതം നിജരൂപമാദ്യം
ചിദദ്വയാനംദമരൂപമക്രിയമ് ।
തദേത്യ മിഥ്യാവപുരുത്സൃജേത (പാഠഭേദഃ – സൃജൈത)
ശൈലൂഷവദ്വേഷമുപാത്തമാത്മനഃ ॥ 292॥
സര്വാത്മനാ ദൃശ്യമിദം മൃഷൈവ
നൈവാഹമര്ഥഃ ക്ഷണികത്വദര്ശനാത് ।
ജാനാമ്യഹം സര്വമിതി പ്രതീതിഃ
കുതോഽഹമാദേഃ ക്ഷണികസ്യ സിധ്യേത് ॥ 293॥
അഹംപദാര്ഥസ്ത്വഹമാദിസാക്ഷീ
നിത്യം സുഷുപ്താവപി ഭാവദര്ശനാത് ।
ബ്രൂതേ ഹ്യജോ നിത്യ ഇതി ശ്രുതിഃ സ്വയം
തത്പ്രത്യഗാത്മാ സദസദ്വിലക്ഷണഃ ॥ 294॥
വികാരിണാം സര്വവികാരവേത്താ
നിത്യാവികാരോ ഭവിതും സമര്ഹതി । (പാഠഭേദഃ – നിത്യോഽവികാരോ)
മനോരഥസ്വപ്നസുഷുപ്തിഷു സ്ഫുടം
പുനഃ പുനര്ദൃഷ്ടമസത്ത്വമേതയോഃ ॥ 295॥
അതോഽഭിമാനം ത്യജ മാംസപിംഡേ
പിംഡാഭിമാനിന്യപി ബുദ്ധികല്പിതേ ।
കാലത്രയാബാധ്യമഖംഡബോധം
ജ്ഞാത്വാ സ്വമാത്മാനമുപൈഹി ശാംതിമ് ॥ 296॥
ത്യജാഭിമാനം കുലഗോത്രനാമ-
രൂപാശ്രമേഷ്വാര്ദ്രശവാശ്രിതേഷു ।
ലിംഗസ്യ ധര്മാനപി കര്തൃതാദീം-
സ്ത്യക്ത്വാ ഭവാഖംഡസുഖസ്വരൂപഃ ॥ 297॥
സംത്യന്യേ പ്രതിബംധാഃ പുംസഃ സംസാരഹേതവോ ദൃഷ്ടാഃ ।
തേഷാമേവം മൂലം പ്രഥമവികാരോ ഭവത്യഹംകാരഃ ॥ 298॥ (പാഠഭേദഃ – തേഷാമേഷാം)
യാവത്സ്യാത്സ്വസ്യ സംബംധോഽഹംകാരേണ ദുരാത്മനാ ।
താവന്ന ലേശമാത്രാപി മുക്തിവാര്താ വിലക്ഷണാ ॥ 299॥
അഹംകാരഗ്രഹാന്മുക്തഃ സ്വരൂപമുപപദ്യതേ ।
ചംദ്രവദ്വിമലഃ പൂര്ണഃ സദാനംദഃ സ്വയംപ്രഭഃ ॥ 300॥
യോ വാ പുരേ സോഽഹമിതി പ്രതീതോ (പാഠഭേദഃ – പുരൈഷോഽഹമിതി)
ബുദ്ധ്യാ പ്രക്ലൃപ്തസ്തമസാഽതിമൂഢയാ । (പാഠഭേദഃ – ബുദ്ധ്യാഽവിവിക്തസ്തമസാ)
തസ്യൈവ നിഃശേഷതയാ വിനാശേ
ബ്രഹ്മാത്മഭാവഃ പ്രതിബംധശൂന്യഃ ॥ 301॥
ബ്രഹ്മാനംദനിധിര്മഹാബലവതാഽഹംകാരഘോരാഹിനാ
സംവേഷ്ട്യാത്മനി രക്ഷ്യതേ ഗുണമയൈശ്ചംഡേസ്ത്രിഭിര്മസ്തകൈഃ (പാഠഭേദഃ – ചംഡൈ)
വിജ്ഞാനാഖ്യമഹാസിനാ ശ്രുതിമതാ വിച്ഛിദ്യ ശീര്ഷത്രയം (പാഠഭേദഃ – ദ്യുതിമതാ)
നിര്മൂല്യാഹിമിമം നിധിം സുഖകരം ധീരോഽനുഭോക്തുംക്ഷമഃ ॥ 302॥
യാവദ്വാ യത്കിംചിദ്വിഷദോഷസ്ഫൂര്തിരസ്തി ചേദ്ദേഹേ ।
കഥമാരോഗ്യായ ഭവേത്തദ്വദഹംതാപി യോഗിനോ മുക്ത്യൈ ॥ 303॥
അഹമോഽത്യംതനിവൃത്ത്യാ തത്കൃതനാനാവികല്പസംഹൃത്യാ ।
പ്രത്യക്തത്ത്വവിവേകാദിദമഹമസ്മീതി വിംദതേ തത്ത്വമ് ॥ 304॥ (പാഠഭേദഃ – വിവേകാദയമ്)
അഹംകാരേ കര്തര്യഹമിതി മതിം മുംച സഹസാ (പാഠഭേദഃ – അഹംകര്തര്യസ്മിന്നഹമിതി)
വികാരാത്മന്യാത്മപ്രതിഫലജുഷി സ്വസ്ഥിതിമുഷി ।
യദധ്യാസാത്പ്രാപ്താ ജനിമൃതിജരാദുഃഖബഹുലാ
പ്രതീചശ്ചിന്മൂര്തേസ്തവ സുഖതനോഃ സംസൃതിരിയമ് ॥ 305॥
സദൈകരൂപസ്യ ചിദാത്മനോ വിഭോ-
രാനംദമൂര്തേരനവദ്യകീര്തേഃ ।
നൈവാന്യഥാ ക്വാപ്യവികാരിണസ്തേ
വിനാഹമധ്യാസമമുഷ്യ സംസൃതിഃ ॥ 306॥
തസ്മാദഹംകാരമിമം സ്വശത്രും
ഭോക്തുര്ഗലേ കംടകവത്പ്രതീതമ് ।
വിച്ഛിദ്യ വിജ്ഞാനമഹാസിനാ സ്ഫുടം
ഭുംക്ഷ്വാത്മസാമ്രാജ്യസുഖം യഥേഷ്ടമ് ॥ 307॥
തതോഽഹമാദേര്വിനിവര്ത്യ വൃത്തിം
സംത്യക്തരാഗഃ പരമാര്ഥലാഭാത് ।
തൂഷ്ണീം സമാസ്സ്വാത്മസുഖാനുഭൂത്യാ
പൂര്ണാത്മനാ ബ്രഹ്മണി നിര്വികല്പഃ ॥ 308॥
സമൂലകൃത്തോഽപി മഹാനഹം പുനഃ
വ്യുല്ലേഖിതഃ സ്യാദ്യദി ചേതസാ ക്ഷണമ് ।
സംജീവ്യ വിക്ഷേപശതം കരോതി
നഭസ്വതാ പ്രാവൃഷി വാരിദോ യഥാ ॥ 309॥
നിഗൃഹ്യ ശത്രോരഹമോഽവകാശഃ
ക്വചിന്ന ദേയോ വിഷയാനുചിംതയാ ।
സ ഏവ സംജീവനഹേതുരസ്യ
പ്രക്ഷീണജംബീരതരോരിവാംബു ॥ 310॥
ദേഹാത്മനാ സംസ്ഥിത ഏവ കാമീ
വിലക്ഷണഃ കാമയിതാ കഥം സ്യാത് ।
അതോഽര്ഥസംധാനപരത്വമേവ
ഭേദപ്രസക്ത്യാ ഭവബംധഹേതുഃ ॥ 311॥
കാര്യപ്രവര്ധനാദ്ബീജപ്രവൃദ്ധിഃ പരിദൃശ്യതേ ।
കാര്യനാശാദ്ബീജനാശസ്തസ്മാത്കാര്യം നിരോധയേത് ॥ 312॥
വാസനാവൃദ്ധിതഃ കാര്യം കാര്യവൃദ്ധ്യാ ച വാസനാ ।
വര്ധതേ സര്വഥാ പുംസഃ സംസാരോ ന നിവര്തതേ ॥ 313॥
സംസാരബംധവിച്ഛിത്ത്യൈ തദ് ദ്വയം പ്രദഹേദ്യതിഃ ।
വാസനാവൃദ്ധിരേതാഭ്യാം ചിംതയാ ക്രിയയാ ബഹിഃ ॥ 314॥ (പാഠഭേദഃ – വാസനാ പ്രേര്യതേ ഹ്യംതഃ)
താഭ്യാം പ്രവര്ധമാനാ സാ സൂതേ സംസൃതിമാത്മനഃ ।
ത്രയാണാം ച ക്ഷയോപായഃ സര്വാവസ്ഥാസു സര്വദാ ॥ 315॥
സര്വത്ര സര്വതഃ സര്വബ്രഹ്മമാത്രാവലോകനൈഃ । (പാഠഭേദഃ – മാത്രാവലോകനമ്)
സദ്ഭാവവാസനാദാര്ഢ്യാത്തത്ത്രയം ലയമശ്നുതേ ॥ 316॥
ക്രിയാനാശേ ഭവേച്ചിംതാനാശോഽസ്മാദ്വാസനാക്ഷയഃ ।
വാസനാപ്രക്ഷയോ മോക്ഷഃ സാ ജീവന്മുക്തിരിഷ്യതേ ॥ 317॥ (പാഠഭേദഃ – സ)
സദ്വാസനാസ്ഫൂര്തിവിജൃംഭണേ സതി
ഹ്യസൌ വിലീനാപ്യഹമാദിവാസനാ । (പാഠഭേദഃ – വിലീനാ ത്വഹമാദിവാസനാ)
അതിപ്രകൃഷ്ടാപ്യരുണപ്രഭായാം
വിലീയതേ സാധു യഥാ തമിസ്രാ ॥ 318॥
തമസ്തമഃകാര്യമനര്ഥജാലം
ന ദൃശ്യതേ സത്യുദിതേ ദിനേശേ ।
തഥാഽദ്വയാനംദരസാനുഭൂതൌ
നൈവാസ്തി ബംധോ ന ച ദുഃഖഗംധഃ ॥ 319॥
ദൃശ്യം പ്രതീതം പ്രവിലാപയന്സന് (പാഠഭേദഃ – പ്രവിലാപയന്സ്വയം)
സന്മാത്രമാനംദഘനം വിഭാവയന് ।
സമാഹിതഃ സന്ബഹിരംതരം വാ
കാലം നയേഥാഃ സതി കര്മബംധേ ॥ 320॥
പ്രമാദോ ബ്രഹ്മനിഷ്ഠായാം ന കര്തവ്യഃ കദാചന ।
പ്രമാദോ മൃത്യുരിത്യാഹ ഭഗവാന്ബ്രഹ്മണഃ സുതഃ ॥ 321॥
ന പ്രമാദാദനര്ഥോഽന്യോ ജ്ഞാനിനഃ സ്വസ്വരൂപതഃ ।
തതോ മോഹസ്തതോഽഹംധീസ്തതോ ബംധസ്തതോ വ്യഥാ ॥ 322॥
വിഷയാഭിമുഖം ദൃഷ്ട്വാ വിദ്വാംസമപി വിസ്മൃതിഃ ।
വിക്ഷേപയതി ധീദോഷൈര്യോഷാ ജാരമിവ പ്രിയമ് ॥ 323॥
യഥാപകൃഷ്ടം ശൈവാലം ക്ഷണമാത്രം ന തിഷ്ഠതി ।
ആവൃണോതി തഥാ മായാ പ്രാജ്ഞം വാപി പരാങ്മുഖമ് ॥ 324॥
ലക്ഷ്യച്യുതം ചേദ്യദി ചിത്തമീഷദ്
ബഹിര്മുഖം സന്നിപതേത്തതസ്തതഃ ।
പ്രമാദതഃ പ്രച്യുതകേലികംദുകഃ
സോപാനപംക്തൌ പതിതോ യഥാ തഥാ ॥ 325॥
വിഷയേഷ്വാവിശച്ചേതഃ സംകല്പയതി തദ്ഗുണാന് ।
സമ്യക്സംകല്പനാത്കാമഃ കാമാത്പുംസഃ പ്രവര്തനമ് ॥ 326॥
അതഃ പ്രമാദാന്ന പരോഽസ്തി മൃത്യുഃ
വിവേകിനോ ബ്രഹ്മവിദഃ സമാധൌ ।
സമാഹിതഃ സിദ്ധിമുപൈതി സമ്യക്
സമാഹിതാത്മാ ഭവ സാവധാനഃ ॥ 327॥
തതഃ സ്വരൂപവിഭ്രംശോ വിഭ്രഷ്ടസ്തു പതത്യധഃ ।
പതിതസ്യ വിനാ നാശം പുനര്നാരോഹ ഈക്ഷ്യതേ ॥ 328॥
സംകല്പം വര്ജയേത്തസ്മാത്സര്വാനര്ഥസ്യ കാരണമ് ।
അപഥ്യാനി ഹി വസ്തൂനി വ്യാധിഗ്രസ്തോ യഥോത്സൃജേ ।
ജീവതോ യസ്യ കൈവല്യം വിദേഹേ സ ച കേവലഃ ।
യത്കിംചിത് പശ്യതോ ഭേദം ഭയം ബ്രൂതേ യജുഃശ്രുതിഃ ॥ 329॥
യദാ കദാ വാപി വിപശ്ചിദേഷ
ബ്രഹ്മണ്യനംതേഽപ്യണുമാത്രഭേദമ് ।
പശ്യത്യഥാമുഷ്യ ഭയം തദൈവ
യദ്വീക്ഷിതം ഭിന്നതയാ പ്രമാദാത് ॥ 330॥ (പാഠഭേദഃ – യദീക്ഷിതം)
ശ്രുതിസ്മൃതിന്യായശതൈര്നിഷിദ്ധേ
ദൃശ്യേഽത്ര യഃ സ്വാത്മമതിം കരോതി ।
ഉപൈതി ദുഃഖോപരി ദുഃഖജാതം
നിഷിദ്ധകര്താ സ മലിമ്ലുചോ യഥാ ॥ 331॥
സത്യാഭിസംധാനരതോ വിമുക്തോ
മഹത്ത്വമാത്മീയമുപൈതി നിത്യമ് ।
മിഥ്യാഭിസംധാനരതസ്തു നശ്യേദ്
ദൃഷ്ടം തദേതദ്യദചൌരചൌരയോഃ ॥ 332॥ (പാഠഭേദഃ – ചോരചോരയോഃ)
യതിരസദനുസംധിം ബംധഹേതും വിഹായ
സ്വയമയമഹമസ്മീത്യാത്മദൃഷ്ട്യൈവ തിഷ്ഠേത്
സുഖയതി നനു നിഷ്ഠാ ബ്രഹ്മണി സ്വാനുഭൂത്യാ
ഹരതി പരമവിദ്യാകാര്യദുഃഖം പ്രതീതമ് ॥ 333॥
ബാഹ്യാനുസംധിഃ പരിവര്ധയേത്ഫലം (പാഠഭേദഃ – ബാഹ്യാഭിസംധിഃ)
ദുര്വാസനാമേവ തതസ്തതോഽധികാമ് ।
ജ്ഞാത്വാ വിവേകൈഃ പരിഹൃത്യ ബാഹ്യം
സ്വാത്മാനുസംധിം വിദധീത നിത്യമ് ॥ 334॥
ബാഹ്യേ നിരുദ്ധേ മനസഃ പ്രസന്നതാ
മനഃപ്രസാദേ പരമാത്മദര്ശനമ് ।
തസ്മിന്സുദൃഷ്ടേ ഭവബംധനാശോ
ബഹിര്നിരോധഃ പദവീ വിമുക്തേഃ ॥ 335॥
കഃ പംഡിതഃ സന്സദസദ്വിവേകീ
ശ്രുതിപ്രമാണഃ പരമാര്ഥദര്ശീ ।
ജാനന്ഹി കുര്യാദസതോഽവലംബം
സ്വപാതഹേതോഃ ശിശുവന്മുമുക്ഷുഃ ॥ 336॥
ദേഹാദിസംസക്തിമതോ ന മുക്തിഃ
മുക്തസ്യ ദേഹാദ്യഭിമത്യഭാവഃ ।
സുപ്തസ്യ നോ ജാഗരണം ന ജാഗ്രതഃ
സ്വപ്നസ്തയോര്ഭിന്നഗുണാശ്രയത്വാത് ॥ 337॥
അംതര്ബഹിഃ സ്വം സ്ഥിരജംഗമേഷു
ജ്ഞാത്വാഽഽത്മനാധാരതയാ വിലോക്യ । (പാഠഭേദഃ – ജ്ഞാനാത്മന്)
ത്യക്താഖിലോപാധിരഖംഡരൂപഃ
പൂര്ണാത്മനാ യഃ സ്ഥിത ഏഷ മുക്തഃ ॥ 338॥
സര്വാത്മനാ ബംധവിമുക്തിഹേതുഃ
സര്വാത്മഭാവാന്ന പരോഽസ്തി കശ്ചിത് ।
ദൃശ്യാഗ്രഹേ സത്യുപപദ്യതേഽസൌ
സര്വാത്മഭാവോഽസ്യ സദാത്മനിഷ്ഠയാ ॥ 339॥
ദൃശ്യസ്യാഗ്രഹണം കഥം നു ഘടതേ ദേഹാത്മനാ തിഷ്ഠതോ
ബാഹ്യാര്ഥാനുഭവപ്രസക്തമനസസ്തത്തത്ക്രിയാം കുര്വതഃ ।
സന്ന്യസ്താഖിലധര്മകര്മവിഷയൈര്നിത്യാത്മനിഷ്ഠാപരൈഃ
തത്ത്വജ്ഞൈഃ കരണീയമാത്മനി സദാനംദേച്ഛുഭിര്യത്നതഃ ॥ 340॥
സര്വാത്മസിദ്ധയേ ഭിക്ഷോഃ കൃതശ്രവണകര്മണഃ । (പാഠഭേദഃ – സാര്വാത്മ്യ)
സമാധിം വിദധാത്യേഷാ ശാംതോ ദാംത ഇതി ശ്രുതിഃ ॥ 341॥
ആരൂഢശക്തേരഹമോ വിനാശഃ
കര്തുന്ന ശക്യ സഹസാപി പംഡിതൈഃ । (പാഠഭേദഃ – കര്തും ന)
യേ നിര്വികല്പാഖ്യസമാധിനിശ്ചലാഃ
താനംതരാഽനംതഭവാ ഹി വാസനാഃ ॥ 342॥
അഹംബുദ്ധ്യൈവ മോഹിന്യാ യോജയിത്വാഽഽവൃതേര്ബലാത് ।
വിക്ഷേപശക്തിഃ പുരുഷം വിക്ഷേപയതി തദ്ഗുണൈഃ ॥ 343॥
വിക്ഷേപശക്തിവിജയോ വിഷമോ വിധാതും
നിഃശേഷമാവരണശക്തിനിവൃത്ത്യഭാവേ ।
ദൃഗ്ദൃശ്യയോഃ സ്ഫുടപയോജലവദ്വിഭാഗേ
നശ്യേത്തദാവരണമാത്മനി ച സ്വഭാവാത് ।
നിഃസംശയേന ഭവതി പ്രതിബംധശൂന്യോ
വിക്ഷേപണം ന ഹി തദാ യദി ചേന്മൃഷാര്ഥേ ॥ 344॥ (പാഠഭേദഃ – നിക്ഷേപണം)
സമ്യഗ്വിവേകഃ സ്ഫുടബോധജന്യോ
വിഭജ്യ ദൃഗ്ദൃശ്യപദാര്ഥതത്ത്വമ് ।
ഛിനത്തി മായാകൃതമോഹബംധം
യസ്മാദ്വിമുക്തസ്തു പുനര്ന സംസൃതിഃ ॥ 345॥ (പാഠഭേദഃ – വിമുക്തസ്യ)
പരാവരൈകത്വവിവേകവഹ്നിഃ
ദഹത്യവിദ്യാഗഹനം ഹ്യശേഷമ് ।
കിം സ്യാത്പുനഃ സംസരണസ്യ ബീജം
അദ്വൈതഭാവം സമുപേയുഷോഽസ്യ ॥ 346॥
ആവരണസ്യ നിവൃത്തിര്ഭവതി ഹി സമ്യക്പദാര്ഥദര്ശനതഃ ।
മിഥ്യാജ്ഞാനവിനാശസ്തദ്വിക്ഷേപജനിതദുഃഖനിവൃത്തിഃ ॥ 347॥
ഏതത്ത്രിതയം ദൃഷ്ടം സമ്യഗ്രജ്ജുസ്വരൂപവിജ്ഞാനാത് ।
തസ്മാദ്വസ്തുസതത്ത്വം ജ്ഞാതവ്യം ബംധമുക്തയേ വിദുഷാ ॥ 348॥
അയോഽഗ്നിയോഗാദിവ സത്സമന്വയാന്
മാത്രാദിരൂപേണ വിജൃംഭതേ ധീഃ ।
തത്കാര്യമേതദ്ദ്വിതയം യതോ മൃഷാ (പാഠഭേദഃ – തത്കാര്യമേവ ത്രിതയം)
ദൃഷ്ടം ഭ്രമസ്വപ്നമനോരഥേഷു ॥ 349॥
തതോ വികാരാഃ പ്രകൃതേരഹമ്മുഖാ
ദേഹാവസാനാ വിഷയാശ്ച സര്വേ ।
ക്ഷണേഽന്യഥാഭാവിതയാ ഹ്യമീഷാ- (പാഠഭേദഃ – ഭാവിന ഏഷ ആത്മാ)
മസത്ത്വമാത്മാ തു കദാപി നാന്യഥാ ॥ 350॥ (പാഠഭേദഃ – മസത്ത്വമാത്മാ തു കദാപി)
നിത്യാദ്വയാഖംഡചിദേകരൂപോ
ബുദ്ധ്യാദിസാക്ഷീ സദസദ്വിലക്ഷണഃ ।
അഹംപദപ്രത്യയലക്ഷിതാര്ഥഃ
പ്രത്യക് സദാനംദഘനഃ പരാത്മാ ॥ 351॥
ഇത്ഥം വിപശ്ചിത്സദസദ്വിഭജ്യ
നിശ്ചിത്യ തത്ത്വം നിജബോധദൃഷ്ട്യാ ।
ജ്ഞാത്വാ സ്വമാത്മാനമഖംഡബോധം
തേഭ്യോ വിമുക്തഃ സ്വയമേവ ശാമ്യതി ॥ 352॥
അജ്ഞാനഹൃദയഗ്രംഥേര്നിഃശേഷവിലയസ്തദാ ।
സമാധിനാഽവികല്പേന യദാഽദ്വൈതാത്മദര്ശനമ് ॥ 353॥
ത്വമഹമിദമിതീയം കല്പനാ ബുദ്ധിദോഷാത്
പ്രഭവതി പരമാത്മന്യദ്വയേ നിര്വിശേഷേ ।
പ്രവിലസതി സമാധാവസ്യ സര്വോ വികല്പോ
വിലയനമുപഗച്ഛേദ്വസ്തുതത്ത്വാവധൃത്യാ ॥ 354॥
ശാംതോ ദാംതഃ പരമുപരതഃ ക്ഷാംതിയുക്തഃ സമാധിം
കുര്വന്നിത്യം കലയതി യതിഃ സ്വസ്യ സര്വാത്മഭാവമ് ।
തേനാവിദ്യാതിമിരജനിതാന്സാധു ദഗ്ധ്വാ വികല്പാന്
ബ്രഹ്മാകൃത്യാ നിവസതി സുഖം നിഷ്ക്രിയോ നിര്വികല്പഃ ॥ 355॥
സമാഹിതാ യേ പ്രവിലാപ്യ ബാഹ്യം
ശ്രോത്രാദി ചേതഃ സ്വമഹം ചിദാത്മനി ।
ത ഏവ മുക്താ ഭവപാശബംധൈഃ
നാന്യേ തു പാരോക്ഷ്യകഥാഭിധായിനഃ ॥ 356॥
ഉപാധിഭേദാത്സ്വയമേവ ഭിദ്യതേ (പാഠഭേദഃ – യോഗാത്സ്വയമേവ)
ചോപാധ്യപോഹേ സ്വയമേവ കേവലഃ ।
തസ്മാദുപാധേര്വിലയായ വിദ്വാന്
വസേത്സദാഽകല്പസമാധിനിഷ്ഠയാ ॥ 357॥
സതി സക്തോ നരോ യാതി സദ്ഭാവം ഹ്യേകനിഷ്ഠയാ ।
കീടകോ ഭ്രമരം ധ്യായന് ഭ്രമരത്വായ കല്പതേ ॥ 358॥
ക്രിയാംതരാസക്തിമപാസ്യ കീടകോ
ധ്യായന്നലിത്വം ഹ്യലിഭാവമൃച്ഛതി । (പാഠഭേദഃ – ധ്യായന്യഥാലിം)
തഥൈവ യോഗീ പരമാത്മതത്ത്വം
ധ്യാത്വാ സമായാതി തദേകനിഷ്ഠയാ ॥ 359॥
അതീവ സൂക്ഷ്മം പരമാത്മതത്ത്വം
ന സ്ഥൂലദൃഷ്ട്യാ പ്രതിപത്തുമര്ഹതി ।
സമാധിനാത്യംതസുസൂക്ഷ്മവൃത്ത്യാ
ജ്ഞാതവ്യമാര്യൈരതിശുദ്ധബുദ്ധിഭിഃ ॥ 360॥
യഥാ സുവര്ണം പുടപാകശോധിതം
ത്യക്ത്വാ മലം സ്വാത്മഗുണം സമൃച്ഛതി ।
തഥാ മനഃ സത്ത്വരജസ്തമോമലം
ധ്യാനേന സംത്യജ്യ സമേതി തത്ത്വമ് ॥ 361॥
നിരംതരാഭ്യാസവശാത്തദിത്ഥം
പക്വം മനോ ബ്രഹ്മണി ലീയതേ യദാ ।
തദാ സമാധിഃ സവികല്പവര്ജിതഃ (പാഠഭേദഃ – സ വികല്പവര്ജിതഃ)
സ്വതോഽദ്വയാനംദരസാനുഭാവകഃ ॥ 362॥
സമാധിനാഽനേന സമസ്തവാസനാ-
ഗ്രംഥേര്വിനാശോഽഖിലകര്മനാശഃ ।
അംതര്ബഹിഃ സര്വത ഏവ സര്വദാ
സ്വരൂപവിസ്ഫൂര്തിരയത്നതഃ സ്യാത് ॥ 363॥
ശ്രുതേഃ ശതഗുണം വിദ്യാന്മനനം മനനാദപി ।
നിദിധ്യാസം ലക്ഷഗുണമനംതം നിര്വികല്പകമ് ॥ 364॥
നിര്വികല്പകസമാധിനാ സ്ഫുടം
ബ്രഹ്മതത്ത്വമവഗമ്യതേ ധ്രുവമ് ।
നാന്യഥാ ചലതയാ മനോഗതേഃ
പ്രത്യയാംതരവിമിശ്രിതം ഭവേത് ॥ 365॥
അതഃ സമാധത്സ്വ യതേംദ്രിയഃ സന്
നിരംതരം ശാംതമനാഃ പ്രതീചി ।
വിധ്വംസയ ധ്വാംതമനാദ്യവിദ്യയാ
കൃതം സദേകത്വവിലോകനേന ॥ 366॥
യോഗസ്യ പ്രഥമദ്വാരം വാങ്നിരോധോഽപരിഗ്രഹഃ । (പാഠഭേദഃ – പ്രഥമം ദ്വാരം)
നിരാശാ ച നിരീഹാ ച നിത്യമേകാംതശീലതാ ॥ 367॥
ഏകാംതസ്ഥിതിരിംദ്രിയോപരമണേ ഹേതുര്ദമശ്ചേതസഃ
സംരോധേ കരണം ശമേന വിലയം യായാദഹംവാസനാ ।
തേനാനംദരസാനുഭൂതിരചലാ ബ്രാഹ്മീ സദാ യോഗിനഃ
തസ്മാച്ചിത്തനിരോധ ഏവ സതതം കാര്യഃ പ്രയത്നോ മുനേഃ ॥ 368॥ പ്രയത്നാന്മുനേഃ
വാചം നിയച്ഛാത്മനി തം നിയച്ഛ
ബുദ്ധൌ ധിയം യച്ഛ ച ബുദ്ധിസാക്ഷിണി ।
തം ചാപി പൂര്ണാത്മനി നിര്വികല്പേ
വിലാപ്യ ശാംതിം പരമാം ഭജസ്വ ॥ 369॥
ദേഹപ്രാണേംദ്രിയമനോബുദ്ധ്യാദിഭിരുപാധിഭിഃ ।
യൈര്യൈര്വൃത്തേഃസമായോഗസ്തത്തദ്ഭാവോഽസ്യ യോഗിനഃ ॥ 370॥
തന്നിവൃത്ത്യാ മുനേഃ സമ്യക് സര്വോപരമണം സുഖമ് ।
സംദൃശ്യതേ സദാനംദരസാനുഭവവിപ്ലവഃ ॥ 371॥
അംതസ്ത്യാഗോ ബഹിസ്ത്യാഗോ വിരക്തസ്യൈവ യുജ്യതേ ।
ത്യജത്യംതര്ബഹിഃസംഗം വിരക്തസ്തു മുമുക്ഷയാ ॥ 372॥
ബഹിസ്തു വിഷയൈഃ സംഗം തഥാംതരഹമാദിഭിഃ । (പാഠഭേദഃ – സംഗഃ)
വിരക്ത ഏവ ശക്നോതി ത്യക്തും ബ്രഹ്മണി നിഷ്ഠിതഃ ॥ 373॥
വൈരാഗ്യബോധൌ പുരുഷസ്യ പക്ഷിവത്
പക്ഷൌ വിജാനീഹി വിചക്ഷണ ത്വമ് ।
വിമുക്തിസൌധാഗ്രലതാധിരോഹണം
താഭ്യാം വിനാ നാന്യതരേണ സിധ്യതി ॥ 374॥
അത്യംതവൈരാഗ്യവതഃ സമാധിഃ
സമാഹിതസ്യൈവ ദൃഢപ്രബോധഃ ।
പ്രബുദ്ധതത്ത്വസ്യ ഹി ബംധമുക്തിഃ
മുക്താത്മനോ നിത്യസുഖാനുഭൂതിഃ ॥ 375॥
വൈരാഗ്യാന്ന പരം സുഖസ്യ ജനകം പശ്യാമി വശ്യാത്മനഃ
തച്ചേച്ഛുദ്ധതരാത്മബോധസഹിതം സ്വാരാജ്യസാമ്രാജ്യധുക് ।
ഏതദ്ദ്വാരമജസ്രമുക്തിയുവതേര്യസ്മാത്ത്വമസ്മാത്പരം
സര്വത്രാസ്പൃഹയാ സദാത്മനി സദാ പ്രജ്ഞാം കുരു ശ്രേയസേ ॥ 376॥
ആശാം ഛിംദ്ധി വിഷോപമേഷു വിഷയേഷ്വേഷൈവ മൃത്യോഃ കൃതി- (പാഠഭേദഃ – മൃത്യോഃ സൃതി)
സ്ത്യക്ത്വാ ജാതികുലാശ്രമേഷ്വഭിമതിം മുംചാതിദൂരാത്ക്രിയാഃ ।
ദേഹാദാവസതി ത്യജാത്മധിഷണാം പ്രജ്ഞാം കുരുഷ്വാത്മനി
ത്വം ദ്രഷ്ടാസ്യമനോഽസി നിര്ദ്വയപരം ബ്രഹ്മാസി യദ്വസ്തുതഃ ॥ 377॥ (പാഠഭേദഃ – ദ്രഷ്ടാസ്യമലോ)
ലക്ഷ്യേ ബ്രഹ്മണി മാനസം ദൃഢതരം സംസ്ഥാപ്യ ബാഹ്യേംദ്രിയം
സ്വസ്ഥാനേ വിനിവേശ്യ നിശ്ചലതനുശ്ചോപേക്ഷ്യ ദേഹസ്ഥിതിമ് ।
ബ്രഹ്മാത്മൈക്യമുപേത്യ തന്മയതയാ ചാഖംഡവൃത്ത്യാഽനിശം
ബ്രഹ്മാനംദരസം പിബാത്മനി മുദാ ശൂന്യൈഃ കിമന്യൈര്ഭൃശമ് ॥ 378॥ (പാഠഭേദഃ – കിമന്യൈര്ഭ്രമൈഃ)
അനാത്മചിംതനം ത്യക്ത്വാ കശ്മലം ദുഃഖകാരണമ് ।
ചിംതയാത്മാനമാനംദരൂപം യന്മുക്തികാരണമ് ॥ 379॥
ഏഷ സ്വയംജ്യോതിരശേഷസാക്ഷീ
വിജ്ഞാനകോശോ വിലസത്യജസ്രമ് । വിജ്ഞാനകോശേ
ലക്ഷ്യം വിധായൈനമസദ്വിലക്ഷണ-
മഖംഡവൃത്ത്യാഽഽത്മതയാഽനുഭാവയ ॥ 380॥
ഏതമച്ഛിന്നയാ വൃത്ത്യാ പ്രത്യയാംതരശൂന്യയാ ।
ഉല്ലേഖയന്വിജാനീയാത്സ്വസ്വരൂപതയാ സ്ഫുടമ് ॥ 381॥
അത്രാത്മത്വം ദൃഢീകുര്വന്നഹമാദിഷു സംത്യജന് ।
ഉദാസീനതയാ തേഷു തിഷ്ഠേത്സ്ഫുടഘടാദിവത് ॥ 382॥ (പാഠഭേദഃ – തിഷ്ഠേദ്ഘടപടാദിവത്)
വിശുദ്ധമംതഃകരണം സ്വരൂപേ
നിവേശ്യ സാക്ഷിണ്യവബോധമാത്രേ ।
ശനൈഃ ശനൈര്നിശ്ചലതാമുപാനയന്
പൂര്ണം സ്വമേവാനുവിലോകയേത്തതഃ ॥ 383॥ (പാഠഭേദഃ – പൂര്ണത്വമേവാനു)
ദേഹേംദ്രിയപ്രാണമനോഽഹമാദിഭിഃ
സ്വാജ്ഞാനക്ലൃപ്തൈരഖിലൈരുപാധിഭിഃ ।
വിമുക്തമാത്മാനമഖംഡരൂപം
പൂര്ണം മഹാകാശമിവാവലോകയേത് ॥ 384॥
ഘടകലശകുസൂലസൂചിമുഖ്യൈഃ
ഗഗനമുപാധിശതൈര്വിമുക്തമേകമ് ।
ഭവതി ന വിവിധം തഥൈവ ശുദ്ധം
പരമഹമാദിവിമുക്തമേകമേവ ॥ 385॥
ബ്രഹ്മാദിസ്തംബപര്യംതാ മൃഷാമാത്രാ ഉപാധയഃ । (പാഠഭേദഃ – ബ്രഹ്മാദ്യാഃ സ്തംബ)
തതഃ പൂര്ണം സ്വമാത്മാനം പശ്യേദേകാത്മനാ സ്ഥിതമ് ॥ 386॥
യത്ര ഭ്രാംത്യാ കല്പിതം തദ്വിവേകേ (പാഠഭേദഃ – യദ്വിവേകേ)
തത്തന്മാത്രം നൈവ തസ്മാദ്വിഭിന്നമ് ।
ഭ്രാംതേര്നാശേ ഭാതി ദൃഷ്ടാഹിതത്ത്വം (പാഠഭേദഃ – ഭ്രാംതിദൃഷ്ടാ)
രജ്ജുസ്തദ്വദ്വിശ്വമാത്മസ്വരൂപമ് ॥ 387॥
സ്വയം ബ്രഹ്മാ സ്വയം വിഷ്ണുഃ സ്വയമിംദ്രഃ സ്വയം ശിവഃ ।
സ്വയം വിശ്വമിദം സര്വം സ്വസ്മാദന്യന്ന കിംചന ॥ 388॥
അംതഃ സ്വയം ചാപി ബഹിഃ സ്വയം ച
സ്വയം പുരസ്താത് സ്വയമേവ പശ്ചാത് ।
സ്വയം ഹ്യാവാച്യാം സ്വയമപ്യുദീച്യാം (പാഠഭേദഃ – ഹ്യവാച്യാം)
തഥോപരിഷ്ടാത്സ്വയമപ്യധസ്താത് ॥ 389॥
തരംഗഫേനഭ്രമബുദ്ബുദാദി
സര്വം സ്വരൂപേണ ജലം യഥാ തഥാ ।
ചിദേവ ദേഹാദ്യഹമംതമേതത്
സര്വം ചിദേവൈകരസം വിശുദ്ധമ് ॥ 390॥
സദേവേദം സര്വം ജഗദവഗതം വാങ്മനസയോഃ
സതോഽന്യന്നാസ്ത്യേവ പ്രകൃതിപരസീമ്നി സ്ഥിതവതഃ ।
പൃഥക് കിം മൃത്സ്നായാഃ കലശഘടകുംഭാദ്യവഗതം
വദത്യേഷ ഭ്രാംതസ്ത്വമഹമിതി മായാമദിരയാ ॥ 391॥
ക്രിയാസമഭിഹാരേണ യത്ര നാന്യദിതി ശ്രുതിഃ ।
ബ്രവീതി ദ്വൈതരാഹിത്യം മിഥ്യാധ്യാസനിവൃത്തയേ ॥ 392॥
ആകാശവന്നിര്മലനിര്വികല്പം (പാഠഭേദഃ – നിര്വികല്പ)
നിഃസീമനിഃസ്പംദനനിര്വികാരമ് ।
അംതര്ബഹിഃശൂന്യമനന്യമദ്വയം
സ്വയം പരം ബ്രഹ്മ കിമസ്തി ബോധ്യമ് ॥ 393॥
വക്തവ്യം കിമു വിദ്യതേഽത്ര ബഹുധാ ബ്രഹ്മൈവ ജീവഃ സ്വയം
ബ്രഹ്മൈതജ്ജഗദാതതം നു സകലം ബ്രഹ്മാദ്വിതീയം ശ്രുതിഃ । (പാഠഭേദഃ – ജഗദാപരാണു സകലം)
ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി പ്രബുദ്ധമതയഃ സംത്യക്തബാഹ്യാഃ സ്ഫുടം
ബ്രഹ്മീഭൂയ വസംതി സംതതചിദാനംദാത്മനൈതദ്ധ്രുവമ് ॥ 394॥ (പാഠഭേദഃ – ആനംദാത്മനൈവ ധ്രുവമ്)
ജഹി മലമയകോശേഽഹംധിയോത്ഥാപിതാശാം
പ്രസഭമനിലകല്പേ ലിംഗദേഹേഽപി പശ്ചാത് ।
നിഗമഗദിതകീര്തിം നിത്യമാനംദമൂര്തിം
സ്വയമിതി പരിചീയ ബ്രഹ്മരൂപേണ തിഷ്ഠ ॥ 395॥
ശവാകാരം യാവദ്ഭജതി മനുജസ്താവദശുചിഃ
പരേഭ്യഃ സ്യാത്ക്ലേശോ ജനനമരണവ്യാധിനിലയഃ । (പാഠഭേദഃ – വ്യാധിനിരയാഃ)
യദാത്മാനം ശുദ്ധം കലയതി ശിവാകാരമചലമ്
തദാ തേഭ്യോ മുക്തോ ഭവതി ഹി തദാഹ ശ്രുതിരപി ॥ 396॥
സ്വാത്മന്യാരോപിതാശേഷാഭാസവസ്തുനിരാസതഃ ।
സ്വയമേവ പരം ബ്രഹ്മ പൂര്ണമദ്വയമക്രിയമ് ॥ 397॥
സമാഹിതായാം സതി ചിത്തവൃത്തൌ
പരാത്മനി ബ്രഹ്മണി നിര്വികല്പേ ।
ന ദൃശ്യതേ കശ്ചിദയം വികല്പഃ
പ്രജല്പമാത്രഃ പരിശിഷ്യതേ യതഃ ॥ 398॥ (പാഠഭേദഃ – തതഃ)
അസത്കല്പോ വികല്പോഽയം വിശ്വമിത്യേകവസ്തുനി ।
നിര്വികാരേ നിരാകാരേ നിര്വിശേഷേ ഭിദാ കുതഃ ॥ 399॥
ദ്രഷ്ടുദര്ശനദൃശ്യാദിഭാവശൂന്യൈകവസ്തുനി । (പാഠഭേദഃ – ദ്രഷ്ടൃദര്ശന)
നിര്വികാരേ നിരാകാരേ നിര്വിശേഷേ ഭിദാ കുതഃ ॥ 400॥
കല്പാര്ണവ ഇവാത്യംതപരിപൂര്ണൈകവസ്തുനി ।
നിര്വികാരേ നിരാകാരേ നിര്വിശേഷേ ഭിദാ കുതഃ ॥ 401॥
തേജസീവ തമോ യത്ര പ്രലീനം ഭ്രാംതികാരണമ് । (പാഠഭേദഃ – യത്ര വിലീനം)
അദ്വിതീയേ പരേ തത്ത്വേ നിര്വിശേഷേ ഭിദാ കുതഃ ॥ 402॥
ഏകാത്മകേ പരേ തത്ത്വേ ഭേദവാര്താ കഥം വസേത് । (പാഠഭേദഃ – കഥം ഭവേത്)
സുഷുപ്തൌ സുഖമാത്രായാം ഭേദഃ കേനാവലോകിതഃ ॥ 403॥
ന ഹ്യസ്തി വിശ്വം പരതത്ത്വബോധാത്
സദാത്മനി ബ്രഹ്മണി നിര്വികല്പേ ।
കാലത്രയേ നാപ്യഹിരീക്ഷിതോ ഗുണേ
ന ഹ്യംബുബിംദുര്മൃഗതൃഷ്ണികായാമ് ॥ 404॥
മായാമാത്രമിദം ദ്വൈതമദ്വൈതം പരമാര്ഥതഃ ।
ഇതി ബ്രൂതേ ശ്രുതിഃ സാക്ഷാത്സുഷുപ്താവനുഭൂയതേ ॥ 405॥
അനന്യത്വമധിഷ്ഠാനാദാരോപ്യസ്യ നിരീക്ഷിതമ് ।
പംഡിതൈ രജ്ജുസര്പാദൌ വികല്പോ ഭ്രാംതിജീവനഃ ॥ 406॥
ചിത്തമൂലോ വികല്പോഽയം ചിത്താഭാവേ ന കശ്ചന ।
അതശ്ചിത്തം സമാധേഹി പ്രത്യഗ്രൂപേ പരാത്മനി ॥ 407॥
കിമപി സതതബോധം കേവലാനംദരൂപം
നിരുപമമതിവേലം നിത്യമുക്തം നിരീഹമ് ।
നിരവധിഗഗനാഭം നിഷ്കലം നിര്വികല്പം
ഹൃദി കലയതി വിദ്വാന് ബ്രഹ്മ പൂര്ണം സമാധൌ ॥ 408॥
പ്രകൃതിവികൃതിശൂന്യം ഭാവനാതീതഭാവം
സമരസമസമാനം മാനസംബംധദൂരമ് ।
നിഗമവചനസിദ്ധം നിത്യമസ്മത്പ്രസിദ്ധം
ഹൃദി കലയതി വിദ്വാന് ബ്രഹ്മ പൂര്ണം സമാധൌ ॥ 409॥
അജരമമരമസ്താഭാവവസ്തുസ്വരൂപം (പാഠഭേദഃ – ഭാസവസ്തു)
സ്തിമിതസലിലരാശിപ്രഖ്യമാഖ്യാവിഹീനമ് ।
ശമിതഗുണവികാരം ശാശ്വതം ശാംതമേകം
ഹൃദി കലയതി വിദ്വാന് ബ്രഹ്മ പൂര്ണം സമാധൌ ॥ 410॥
സമാഹിതാംതഃകരണഃ സ്വരൂപേ
വിലോകയാത്മാനമഖംഡവൈഭവമ് ।
വിച്ഛിംദ്ധി ബംധം ഭവഗംധഗംധിതം (പാഠഭേദഃ – ഗംധഗംധിലം)
യത്നേന പുംസ്ത്വം സഫലീകുരുഷ്വ ॥ 411-
സര്വോപാധിവിനിര്മുക്തം സച്ചിദാനംദമദ്വയമ് ।
ഭാവയാത്മാനമാത്മസ്ഥം ന ഭൂയഃ കല്പസേഽധ്വനേ ॥ 412॥
ഛായേവ പുംസഃ പരിദൃശ്യമാന-
മാഭാസരൂപേണ ഫലാനുഭൂത്യാ ।
ശരീരമാരാച്ഛവവന്നിരസ്തം
പുനര്ന സംധത്ത ഇദം മഹാത്മാ ॥ 413॥
സതതവിമലബോധാനംദരൂപം സമേത്യ (പാഠഭേദഃ – സ്വമേത്യ)
ത്യജ ജഡമലരൂപോപാധിമേതം സുദൂരേ ।
അഥ പുനരപി നൈഷ സ്മര്യതാം വാംതവസ്തു (പാഠഭേദഃ – പുനരപി നൈവ)
സ്മരണവിഷയഭൂതം കല്പതേ കുത്സനായ ॥ 414॥
സമൂലമേതത്പരിദാഹ്യ വഹ്നൌ (പാഠഭേദഃ – പരിദഹ്യ)
സദാത്മനി ബ്രഹ്മണി നിര്വികല്പേ ।
തതഃ സ്വയം നിത്യവിശുദ്ധബോധാ-
നംദാത്മനാ തിഷ്ഠതി വിദ്വരിഷ്ഠഃ ॥ 415॥
പ്രാരബ്ധസൂത്രഗ്രഥിതം ശരീരം
പ്രയാതു വാ തിഷ്ഠതു ഗോരിവ സ്രക് ।
ന തത്പുനഃ പശ്യതി തത്ത്വവേത്താ-
ഽഽനംദാത്മനി ബ്രഹ്മണി ലീനവൃത്തിഃ ॥ 416॥
അഖംഡാനംദമാത്മാനം വിജ്ഞായ സ്വസ്വരൂപതഃ ।
കിമിച്ഛന് കസ്യ വാ ഹേതോര്ദേഹം പുഷ്ണാതി തത്ത്വവിത് ॥ 417॥
സംസിദ്ധസ്യ ഫലം ത്വേതജ്ജീവന്മുക്തസ്യ യോഗിനഃ ।
ബഹിരംതഃ സദാനംദരസാസ്വാദനമാത്മനി ॥ 418॥
വൈരാഗ്യസ്യ ഫലം ബോധോ ബോധസ്യോപരതിഃ ഫലമ് ।
സ്വാനംദാനുഭവാച്ഛാംതിരേഷൈവോപരതേഃ ഫലമ് ॥ 419॥
യദ്യുത്തരോത്തരാഭാവഃ പൂര്വപൂര്വംതു നിഷ്ഫലമ് ।
നിവൃത്തിഃ പരമാ തൃപ്തിരാനംദോഽനുപമഃ സ്വതഃ ॥ 420॥
ദൃഷ്ടദുഃഖേഷ്വനുദ്വേഗോ വിദ്യായാഃ പ്രസ്തുതം ഫലമ് ।
യത്കൃതം ഭ്രാംതിവേലായാം നാനാ കര്മ ജുഗുപ്സിതമ് ।
പശ്ചാന്നരോ വിവേകേന തത്കഥം കര്തുമര്ഹതി ॥ 421॥
വിദ്യാഫലം സ്യാദസതോ നിവൃത്തിഃ
പ്രവൃത്തിരജ്ഞാനഫലം തദീക്ഷിതമ് ।
തജ്ജ്ഞാജ്ഞയോര്യന്മൃഗതൃഷ്ണികാദൌ
നോചേദ്വിദാം ദൃഷ്ടഫലം കിമസ്മാത് ॥ 422॥ (പാഠഭേദഃ – നോചേദ്വിദോ)
അജ്ഞാനഹൃദയഗ്രംഥേര്വിനാശോ യദ്യശേഷതഃ ।
അനിച്ഛോര്വിഷയഃ കിം നു പ്രവൃത്തേഃ കാരണം സ്വതഃ ॥ 423॥ (പാഠഭേദഃ – വിദുഷഃ കിം)
വാസനാനുദയോ ഭോഗ്യേ വൈരാഗ്യസ്യ തദാവധിഃ ।
അഹംഭാവോദയാഭാവോ ബോധസ്യ പരമാവധിഃ ।
ലീനവൃത്തൈരനുത്പത്തിര്മര്യാദോപരതേസ്തു സാ ॥ 424॥ (പാഠഭേദഃ – വൃത്തേര)
ബ്രഹ്മാകാരതയാ സദാ സ്ഥിതതയാ നിര്മുക്തബാഹ്യാര്ഥധീ-
രന്യാവേദിതഭോഗ്യഭോഗകലനോ നിദ്രാലുവദ്ബാലവത് ।
സ്വപ്നാലോകിതലോകവജ്ജഗദിദം പശ്യന്ക്വചില്ലബ്ധധീ-
രാസ്തേ കശ്ചിദനംതപുണ്യഫലഭുഗ്ധന്യഃ സ മാന്യോ ഭുവി ॥ 425॥
സ്ഥിതപ്രജ്ഞോ യതിരയം യഃ സദാനംദമശ്നുതേ ।
ബ്രഹ്മണ്യേവ വിലീനാത്മാ നിര്വികാരോ വിനിഷ്ക്രിയഃ ॥ 426॥
ബ്രഹ്മാത്മനോഃ ശോധിതയോരേകഭാവാവഗാഹിനീ ।
നിര്വികല്പാ ച ചിന്മാത്രാ വൃത്തിഃ പ്രജ്ഞേതി കഥ്യതേ ।
സുസ്ഥിതാഽസൌ ഭവേദ്യസ്യ സ്ഥിതപ്രജ്ഞഃ സ ഉച്യതേ ॥ 427॥
യസ്യ സ്ഥിതാ ഭവേത്പ്രജ്ഞാ യസ്യാനംദോ നിരംതരഃ ।
പ്രപംചോ വിസ്മൃതപ്രായഃ സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ ॥ 428॥
ലീനധീരപി ജാഗര്തി ജാഗ്രദ്ധര്മവിവര്ജിതഃ ।
ബോധോ നിര്വാസനോ യസ്യ സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ ॥ 429॥
ശാംതസംസാരകലനഃ കലാവാനപി നിഷ്കലഃ ।
യസ്യ ചിത്തം വിനിശ്ചിംതം സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ ॥ 430॥ (പാഠഭേദഃ – യഃ സചിത്തോഽപി നിശ്ചിത്തഃ)
വര്തമാനേഽപി ദേഹേഽസ്മിംഛായാവദനുവര്തിനി ।
അഹംതാമമതാഽഭാവോ ജീവന്മുക്തസ്യ ലക്ഷണമ് ॥ 431॥
അതീതാനനുസംധാനം ഭവിഷ്യദവിചാരണമ് ।
ഔദാസീന്യമപി പ്രാപ്തം ജീവന്മുക്തസ്യ ലക്ഷണമ് ॥ 432॥ (പാഠഭേദഃ – പ്രാപ്തേ)
ഗുണദോഷവിശിഷ്ടേഽസ്മിന്സ്വഭാവേന വിലക്ഷണേ ।
സര്വത്ര സമദര്ശിത്വം ജീവന്മുക്തസ്യ ലക്ഷണമ് ॥ 433॥
ഇഷ്ടാനിഷ്ടാര്ഥസംപ്രാപ്തൌ സമദര്ശിതയാഽഽത്മനി ।
ഉഭയത്രാവികാരിത്വം ജീവന്മുക്തസ്യ ലക്ഷണമ് ॥ 434॥
ബ്രഹ്മാനംദരസാസ്വാദാസക്തചിത്തതയാ യതേഃ ।
അംതര്ബഹിരവിജ്ഞാനം ജീവന്മുക്തസ്യ ലക്ഷണമ് ॥ 435॥
ദേഹേംദ്രിയാദൌ കര്തവ്യേ മമാഹംഭാവവര്ജിതഃ ।
ഔദാസീന്യേന യസ്തിഷ്ഠേത്സ ജീവന്മുക്തലക്ഷണഃ ॥ 436॥ (പാഠഭേദഃ – സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ)
വിജ്ഞാത ആത്മനോ യസ്യ ബ്രഹ്മഭാവഃ ശ്രുതേര്ബലാത് ।
ഭവബംധവിനിര്മുക്തഃ സ ജീവന്മുക്തലക്ഷണഃ ॥ 437॥ (പാഠഭേദഃ – സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ)
ദേഹേംദ്രിയേഷ്വഹംഭാവ ഇദംഭാവസ്തദന്യകേ ।
യസ്യ നോ ഭവതഃ ക്വാപി സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ ॥ 438॥
ജീവേശോഭയസംസാരരൂപദുര്വാസനോജ്ഝിതാ ।
സാ സര്വദാ ഭവേദ്യസ്യ സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ ॥
ന പ്രത്യഗ്ബ്രഹ്മണോര്ഭേദം കദാപി ബ്രഹ്മസര്ഗയോഃ ।
പ്രജ്ഞയാ യോ വിജാനിതി സ ജീവന്മുക്തലക്ഷണഃ ॥ 439॥ (പാഠഭേദഃ – സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ)
സാധുഭിഃ പൂജ്യമാനേഽസ്മിന്പീഡ്യമാനേഽപി ദുര്ജനൈഃ ।
സമഭാവോ ഭവേദ്യസ്യ സ ജീവന്മുക്തലക്ഷണഃ ॥ 440॥ (പാഠഭേദഃ – സ ജീവന്മുക്ത ഇഷ്യതേ)
യത്ര പ്രവിഷ്ടാ വിഷയാഃ പരേരിതാ
നദീപ്രവാഹാ ഇവ വാരിരാശൌ ।
ലിനംതി സന്മാത്രതയാ ന വിക്രിയാം
ഉത്പാദയംത്യേഷ യതിര്വിമുക്തഃ ॥ 441॥
വിജ്ഞാതബ്രഹ്മതത്ത്വസ്യ യഥാപൂര്വം ന സംസൃതിഃ ।
അസ്തി ചേന്ന സ വിജ്ഞാതബ്രഹ്മഭാവോ ബഹിര്മുഖഃ ॥ 442॥
പ്രാചീനവാസനാവേഗാദസൌ സംസരതീതി ചേത് ।
ന സദേകത്വവിജ്ഞാനാന്മംദീ ഭവതി വാസനാ ॥ 443॥
അത്യംതകാമുകസ്യാപി വൃത്തിഃ കുംഠതി മാതരി ।
തഥൈവ ബ്രഹ്മണി ജ്ഞാതേ പൂര്ണാനംദേ മനീഷിണഃ ॥ 444॥
നിദിധ്യാസനശീലസ്യ ബാഹ്യപ്രത്യയ ഈക്ഷ്യതേ ।
ബ്രവീതി ശ്രുതിരേതസ്യ പ്രാരബ്ധം ഫലദര്ശനാത് ॥ 445॥
സുഖാദ്യനുഭവോ യാവത്താവത്പ്രാരബ്ധമിഷ്യതേ ।
ഫലോദയഃ ക്രിയാപൂര്വോ നിഷ്ക്രിയോ ന ഹി കുത്രചിത് ॥ 446॥
അഹം ബ്രഹ്മേതി വിജ്ഞാനാത്കല്പകോടിശതാര്ജിതമ് ।
സംചിതം വിലയം യാതി പ്രബോധാത്സ്വപ്നകര്മവത് ॥ 447॥
യത്കൃതം സ്വപ്നവേലായാം പുണ്യം വാ പാപമുല്ബണമ് ।
സുപ്തോത്ഥിതസ്യ കിംതത്സ്യാത്സ്വര്ഗായ നരകായ വാ ॥ 448॥
സ്വമസംഗമുദാസീനം പരിജ്ഞായ നഭോ യഥാ ।
ന ശ്ലിഷ്യതി ച യത്കിംചിത്കദാചിദ്ഭാവികര്മഭിഃ ॥ 449॥ (പാഠഭേദഃ – ശ്ലിഷ്യതേ യതിഃ കിംചിത്)
ന നഭോ ഘടയോഗേന സുരാഗംധേന ലിപ്യതേ ।
തഥാത്മോപാധിയോഗേന തദ്ധര്മൈര്നൈവ ലിപ്യതേ ॥ 450॥
ജ്ഞാനോദയാത്പുരാരബ്ധം കര്മജ്ഞാനാന്ന നശ്യതി ।
അദത്വാ സ്വഫലം ലക്ഷ്യമുദ്ദിശ്യോത്സൃഷ്ടബാണവത് ॥ 451॥
വ്യാഘ്രബുദ്ധ്യാ വിനിര്മുക്തോ ബാണഃ പശ്ചാത്തു ഗോമതൌ ।
ന തിഷ്ഠതി ഛിനത്യേവ ലക്ഷ്യം വേഗേന നിര്ഭരമ് ॥ 452॥
പ്രാരബ്ധം ബലവത്തരം ഖലു വിദാം ഭോഗേന തസ്യ ക്ഷയഃ
സമ്യഗ്ജ്ഞാനഹുതാശനേന വിലയഃ പ്രാക്സംചിതാഗാമിനാമ് ।
ബ്രഹ്മാത്മൈക്യമവേക്ഷ്യ തന്മയതയാ യേ സര്വദാ സംസ്ഥിതാഃ
തേഷാം തത്ത്രിതയം നഹി ക്വചിദപി ബ്രഹ്മൈവ തേ നിര്ഗുണമ് ॥ 453॥
ഉപാധിതാദാത്മ്യവിഹീനകേവല-
ബ്രഹ്മാത്മനൈവാത്മനി തിഷ്ഠതോ മുനേഃ ।
പ്രാരബ്ധസദ്ഭാവകഥാ ന യുക്താ
സ്വപ്നാര്ഥസംബംധകഥേവ ജാഗ്രതഃ ॥ 454॥
ന ഹി പ്രബുദ്ധഃ പ്രതിഭാസദേഹേ
ദേഹോപയോഗിന്യപി ച പ്രപംചേ ।
കരോത്യഹംതാം മമതാമിദംതാം
കിംതു സ്വയം തിഷ്ഠതി ജാഗരേണ ॥ 455॥
ന തസ്യ മിഥ്യാര്ഥസമര്ഥനേച്ഛാ
ന സംഗ്രഹസ്തജ്ജഗതോഽപി ദൃഷ്ടഃ ।
തത്രാനുവൃത്തിര്യദി ചേന്മൃഷാര്ഥേ
ന നിദ്രയാ മുക്ത ഇതീഷ്യതേ ധ്രുവമ് ॥ 456॥
തദ്വത്പരേ ബ്രഹ്മണി വര്തമാനഃ
സദാത്മനാ തിഷ്ഠതി നാന്യദീക്ഷതേ ।
സ്മൃതിര്യഥാ സ്വപ്നവിലോകിതാര്ഥേ
തഥാ വിദഃ പ്രാശനമോചനാദൌ ॥ 457॥
കര്മണാ നിര്മിതോ ദേഹഃ പ്രാരബ്ധം തസ്യ കല്പ്യതാമ് ।
നാനാദേരാത്മനോ യുക്തം നൈവാത്മാ കര്മനിര്മിതഃ ॥ 458॥
അജോ നിത്യഃ ശാശ്വത ഇതി ബ്രൂതേ ശ്രുതിരമോഘവാക് । (പാഠഭേദഃ – അജോ നിത്യ ഇതി ബ്രൂതേ ശ്രുതിരേഷാ ത്വമോഘവാക്)
തദാത്മനാ തിഷ്ഠതോഽസ്യ കുതഃ പ്രാരബ്ധകല്പനാ ॥ 459॥
പ്രാരബ്ധം സിധ്യതി തദാ യദാ ദേഹാത്മനാ സ്ഥിതിഃ ।
ദേഹാത്മഭാവോ നൈവേഷ്ടഃ പ്രാരബ്ധം ത്യജ്യതാമതഃ ॥ 460॥
ശരീരസ്യാപി പ്രാരബ്ധകല്പനാ ഭ്രാംതിരേവ ഹി ।
അധ്യസ്തസ്യ കുതഃ സത്ത്വമസത്യസ്യ കുതോ ജനിഃ । (പാഠഭേദഃ – സത്ത്വമസത്ത്വസ്യ)
അജാതസ്യ കുതോ നാശഃ പ്രാരബ്ധമസതഃ കുതഃ ॥ 461॥
ജ്ഞാനേനാജ്ഞാനകാര്യസ്യ സമൂലസ്യ ലയോ യദി ।
തിഷ്ഠത്യയം കഥം ദേഹ ഇതി ശംകാവതോ ജഡാന് ॥ 462॥
സമാധാതും ബാഹ്യദൃഷ്ട്യാ പ്രാരബ്ധം വദതി ശ്രുതിഃ ।
ന തു ദേഹാദിസത്യത്വബോധനായ വിപശ്ചിതാമ് ।
യതഃ ശ്രുതേരഭിപ്രായഃ പരമാര്ഥൈകഗോചരഃ ॥ 463॥
പരിപൂര്ണമനാദ്യംതമപ്രമേയമവിക്രിയമ് ।
ഏകമേവാദ്വയം ബ്രഹ്മ നേഹ നാനാസ്തി കിംചന ॥ 464॥
സദ്ഘനം ചിദ്ഘനം നിത്യമാനംദഘനമക്രിയമ് ।
ഏകമേവാദ്വയം ബ്രഹ്മ നേഹ നാനാസ്തി കിംചന ॥ 465॥
പ്രത്യഗേകരസം പൂര്ണമനംതം സര്വതോമുഖമ് ।
ഏകമേവാദ്വയം ബ്രഹ്മ നേഹ നാനാസ്തി കിംചന ॥ 466॥
അഹേയമനുപാദേയമനാദേയമനാശ്രയമ് । മനാധേയമനാ
ഏകമേവാദ്വയം ബ്രഹ്മ നേഹ നാനാസ്തി കിംചന ॥ 467॥
നിര്ഗുണം നിഷ്കലം സൂക്ഷ്മം നിര്വികല്പം നിരംജനമ് ।
ഏകമേവാദ്വയം ബ്രഹ്മ നേഹ നാനാസ്തി കിംചന ॥ 468॥
അനിരൂപ്യ സ്വരൂപം യന്മനോവാചാമഗോചരമ് ।
ഏകമേവാദ്വയം ബ്രഹ്മ നേഹ നാനാസ്തി കിംചന ॥ 469॥
സത്സമൃദ്ധം സ്വതഃസിദ്ധം ശുദ്ധം ബുദ്ധമനീദൃശമ് ।
ഏകമേവാദ്വയം ബ്രഹ്മ നേഹ നാനാസ്തി കിംചന ॥ 470॥
നിരസ്തരാഗാ വിനിരസ്തഭോഗാഃ (പാഠഭേദഃ – നിരപാസ്തഭോഗാഃ)
ശാംതാഃ സുദാംതാ യതയോ മഹാംതഃ ।
വിജ്ഞായ തത്ത്വം പരമേതദംതേ
പ്രാപ്താഃ പരാം നിര്വൃതിമാത്മയോഗാത് ॥ 471॥
ഭവാനപീദം പരതത്ത്വമാത്മനഃ
സ്വരൂപമാനംദഘനം വിചാര്യ । (പാഠഭേദഃ – നിചായ്യ)
വിധൂയ മോഹം സ്വമനഃപ്രകല്പിതം
മുക്തഃ കൃതാര്ഥോ ഭവതു പ്രബുദ്ധഃ ॥ 472॥
സമാധിനാ സാധുവിനിശ്ചലാത്മനാ (പാഠഭേദഃ – സുനിശ്ചലാത്മനാ)
പശ്യാത്മതത്ത്വം സ്ഫുടബോധചക്ഷുഷാ ।
നിഃസംശയം സമ്യഗവേക്ഷിതശ്ചേ-
ച്ഛ്രുതഃ പദാര്ഥോ ന പുനര്വികല്പ്യതേ ॥ 473॥ (പാഠഭേദഃ – പുനര്വികല്പതേ)
സ്വസ്യാവിദ്യാബംധസംബംധമോക്ഷാ-
ത്സത്യജ്ഞാനാനംദരൂപാത്മലബ്ധൌ ।
ശാസ്ത്രം യുക്തിര്ദേശികോക്തിഃ പ്രമാണം
ചാംതഃസിദ്ധാ സ്വാനുഭൂതിഃ പ്രമാണമ് ॥ 474॥
ബംധോ മോക്ഷശ്ച തൃപ്തിശ്ച ചിംതാഽഽരോഗ്യക്ഷുധാദയഃ ।
സ്വേനൈവ വേദ്യാ യജ്ജ്ഞാനം പരേഷാമാനുമാനികമ് ॥ 475॥
തടസ്ഥിതാ ബോധയംതി ഗുരവഃ ശ്രുതയോ യഥാ ।
പ്രജ്ഞയൈവ തരേദ്വിദ്വാനീശ്വരാനുഗൃഹീതയാ ॥ 476॥
സ്വാനുഭൂത്യാ സ്വയം ജ്ഞാത്വാ സ്വമാത്മാനമഖംഡിതമ് ।
സംസിദ്ധഃ സമ്മുഖം തിഷ്ഠേന്നിര്വികല്പാത്മനാഽഽത്മനി ॥ 477॥ (പാഠഭേദഃ – സുസുഖം തിഷ്ഠേന്)
വേദാംതസിദ്ധാംതനിരുക്തിരേഷാ
ബ്രഹ്മൈവ ജീവഃ സകലം ജഗച്ച ।
അഖംഡരൂപസ്ഥിതിരേവ മോക്ഷോ
ബ്രഹ്മാദ്വിതീയേ ശ്രുതയഃ പ്രമാണമ് ॥ 478॥ (പാഠഭേദഃ – ബ്രഹ്മാദ്വിതീയം)
ഇതി ഗുരുവചനാച്ഛ്രുതിപ്രമാണാത്
പരമവഗമ്യ സതത്ത്വമാത്മയുക്ത്യാ ।
പ്രശമിതകരണഃ സമാഹിതാത്മാ
ക്വചിദചലാകൃതിരാത്മനിഷ്ഠതോഽഭൂത് ॥ 479॥ (പാഠഭേദഃ – ആത്മനിഷ്ഠിതോ)
കിംചിത്കാലം സമാധായ പരേ ബ്രഹ്മണി മാനസമ് । (പാഠഭേദഃ – കംചിത്കാലം)
ഉത്ഥായ പരമാനംദാദിദം വചനമബ്രവീത് ॥ 480॥ (പാഠഭേദഃ – വ്യുത്ഥായ)
ബുദ്ധിര്വിനഷ്ടാ ഗലിതാ പ്രവൃത്തിഃ
ബ്രഹ്മാത്മനോരേകതയാഽധിഗത്യാ ।
ഇദം ന ജാനേഽപ്യനിദം ന ജാനേ
കിം വാ കിയദ്വാ സുഖമസ്ത്യപാരമ് ॥ 481॥ (പാഠഭേദഃ – സുഖമസ്യ പാരമ്)
വാചാ വക്തുമശക്യമേവ മനസാ മംതും ന വാ ശക്യതേ
സ്വാനംദാമൃതപൂരപൂരിതപരബ്രഹ്മാംബുധേര്വൈഭവമ് ।
അംഭോരാശിവിശീര്ണവാര്ഷികശിലാഭാവം ഭജന്മേ മനോ
യസ്യാംശാംശലവേ വിലീനമധുനാഽഽനംദാത്മനാ നിര്വൃതമ് ॥ 482॥
ക്വ ഗതം കേന വാ നീതം കുത്ര ലീനമിദം ജഗത് ।
അധുനൈവ മയാ ദൃഷ്ടം നാസ്തി കിം മഹദദ്ഭുതമ് ॥ 483॥
കിം ഹേയം കിമുപാദേയം കിമന്യത്കിം വിലക്ഷണമ് ।
അഖംഡാനംദപീയൂഷപൂര്ണേ ബ്രഹ്മമഹാര്ണവേ ॥ 484॥
ന കിംചിദത്ര പശ്യാമി ന ശഋണോമി ന വേദ്മ്യഹമ് ।
സ്വാത്മനൈവ സദാനംദരൂപേണാസ്മി വിലക്ഷണഃ ॥ 485॥
നമോ നമസ്തേ ഗുരവേ മഹാത്മനേ
വിമുക്തസംഗായ സദുത്തമായ ।
നിത്യാദ്വയാനംദരസസ്വരൂപിണേ
ഭൂമ്നേ സദാഽപാരദയാംബുധാമ്നേ ॥ 486॥
യത്കടാക്ഷശശിസാംദ്രചംദ്രികാ-
പാതധൂതഭവതാപജശ്രമഃ ।
പ്രാപ്തവാനഹമഖംഡവൈഭവാ-
നംദമാത്മപദമക്ഷയം ക്ഷണാത് ॥ 487॥
ധന്യോഽഹം കൃതകൃത്യോഽഹം വിമുക്തോഽഹം ഭവഗ്രഹാത് ।
നിത്യാനംദസ്വരൂപോഽഹം പൂര്ണോഽഹം ത്വദനുഗ്രഹാത് ॥ 488॥
അസംഗോഽഹമനംഗോഽഹമലിംഗോഽഹമഭംഗുരഃ ।
പ്രശാംതോഽഹമനംതോഽഹമമലോഽഹം ചിരംതനഃ ॥ 489॥ (പാഠഭേദഃ – ഽഹമതാംതോഽഹം)
അകര്താഹമഭോക്താഹമവികാരോഽഹമക്രിയഃ ।
ശുദ്ധബോധസ്വരൂപോഽഹം കേവലോഽഹം സദാശിവഃ ॥ 490॥
ദ്രഷ്ടുഃ ശ്രോതുര്വക്തുഃ കര്തുര്ഭോക്തുര്വിഭിന്ന ഏവാഹമ് ।
നിത്യനിരംതരനിഷ്ക്രിയനിഃസീമാസംഗപൂര്ണബോധാത്മാ ॥ 491॥
നാഹമിദം നാഹമദോഽപ്യുഭയോരവഭാസകം പരം ശുദ്ധമ് ।
ബാഹ്യാഭ്യംതരശൂന്യം പൂര്ണം ബ്രഹ്മാദ്വിതീയമേവാഹമ് ॥ 492॥
നിരുപമമനാദിതത്ത്വം ത്വമഹമിദമദ ഇതി കല്പനാദൂരമ് ।
നിത്യാനംദൈകരസം സത്യം ബ്രഹ്മാദ്വിതീയമേവാഹമ് ॥ 493॥
നാരായണോഽഹം നരകാംതകോഽഹം
പുരാംതകോഽഹം പുരുഷോഽഹമീശഃ ।
അഖംഡബോധോഽഹമശേഷസാക്ഷീ
നിരീശ്വരോഽഹം നിരഹം ച നിര്മമഃ ॥ 494॥
സര്വേഷു ഭൂതേഷ്വഹമേവ സംസ്ഥിതോ
ജ്ഞാനാത്മനാഽംതര്ബഹിരാശ്രയഃ സന് ।
ഭോക്താ ച ഭോഗ്യം സ്വയമേവ സര്വം
യദ്യത്പൃഥഗ്ദൃഷ്ടമിദംതയാ പുരാ ॥ 495॥
മയ്യഖംഡസുഖാംഭോധൌ ബഹുധാ വിശ്വവീചയഃ ।
ഉത്പദ്യംതേ വിലീയംതേ മായാമാരുതവിഭ്രമാത് ॥ 496॥
സ്ഥുലാദിഭാവാ മയി കല്പിതാ ഭ്രമാ-
ദാരോപിതാനുസ്ഫുരണേന ലോകൈഃ ।
കാലേ യഥാ കല്പകവത്സരായ-
ണര്ത്വാദയോ നിഷ്കലനിര്വികല്പേ ॥ 497॥
ആരോപിതം നാശ്രയദൂഷകം ഭവേത്
കദാപി മൂഢൈരതിദോഷദൂഷിതൈഃ । മൂഢൈര്മതി
നാര്ദ്രീകരോത്യൂഷരഭൂമിഭാഗം
മരീചികാവാരി മഹാപ്രവാഹഃ ॥ 498॥
ആകാശവല്ലേപവിദൂരഗോഽഹം (പാഠഭേദഃ – ആകാശവത് കല്പവി)
ആദിത്യവദ്ഭാസ്യവിലക്ഷണോഽഹമ് ।
അഹാര്യവന്നിത്യവിനിശ്ചലോഽഹം
അംഭോധിവത്പാരവിവര്ജിതോഽഹമ് ॥ 499॥
ന മേ ദേഹേന സംബംധോ മേഘേനേവ വിഹായസഃ ।
അതഃ കുതോ മേ തദ്ധര്മാ ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്തയഃ ॥ 500॥
ഉപാധിരായാതി സ ഏവ ഗച്ഛതി
സ ഏവ കര്മാണി കരോതി ഭുംക്തേ ।
സ ഏവ ജീര്യന് മ്രിയതേ സദാഹം (പാഠഭേദഃ – ഏവ ജീവന്)
കുലാദ്രിവന്നിശ്ചല ഏവ സംസ്ഥിതഃ ॥ 501॥
ന മേ പ്രവൃത്തിര്ന ച മേ നിവൃത്തിഃ
സദൈകരൂപസ്യ നിരംശകസ്യ ।
ഏകാത്മകോ യോ നിവിഡോ നിരംതരോ (പാഠഭേദഃ – നിബിഡോ)
വ്യോമേവ പൂര്ണഃ സ കഥം നു ചേഷ്ടതേ ॥ 502॥
പുണ്യാനി പാപാനി നിരിംദ്രിയസ്യ
നിശ്ചേതസോ നിര്വികൃതേര്നിരാകൃതേഃ ।
കുതോ മമാഖംഡസുഖാനുഭൂതേഃ
ബ്രൂതേ ഹ്യനന്വാഗതമിത്യപി ശ്രുതിഃ ॥ 503॥
ഛായയാ സ്പൃഷ്ടമുഷ്ണം വാ ശീതം വാ സുഷ്ഠു ദുഃഷ്ഠു വാ ।
ന സ്പൃശത്യേവ യത്കിംചിത്പുരുഷം തദ്വിലക്ഷണമ് ॥ 504॥
ന സാക്ഷിണം സാക്ഷ്യധര്മാഃ സംസ്പൃശംതി വിലക്ഷണമ് ।
അവികാരമുദാസീനം ഗൃഹധര്മാഃ പ്രദീപവത് ।
ദേഹേംദ്രിയമനോധര്മാ നൈവാത്മാനം സ്പൃശംത്യഹോ ॥ 505॥ ഏക്ഷ്ത്ര
രവേര്യഥാ കര്മണി സാക്ഷിഭാവോ
വഹ്നേര്യഥാ ദാഹനിയാമകത്വമ് । (പാഠഭേദഃ – വാഽയസി ദാഹകത്വമ്)
രജ്ജോര്യഥാഽഽരോപിതവസ്തുസംഗഃ
തഥൈവ കൂടസ്ഥചിദാത്മനോ മേ ॥ 506॥
കര്താപി വാ കാരയിതാപി നാഹം
ഭോക്താപി വാ ഭോജയിതാപി നാഹമ് ।
ദ്രഷ്ടാപി വാ ദര്ശയിതാപി നാഹം
സോഽഹം സ്വയംജ്യോതിരനീദൃഗാത്മാ ॥ 507॥
ചലത്യുപാധൌ പ്രതിബിംബലൌല്യ-
മൌപാധികം മൂഢധിയോ നയംതി ।
സ്വബിംബഭൂതം രവിവദ്വിനിഷ്ക്രിയം
കര്താസ്മി ഭോക്താസ്മി ഹതോഽസ്മി ഹേതി ॥ 508॥
ജലേ വാപി സ്ഥലേ വാപി ലുഠത്വേഷ ജഡാത്മകഃ ।
നാഹം വിലിപ്യേ തദ്ധര്മൈര്ഘടധര്മൈര്നഭോ യഥാ ॥ 509॥
കര്തൃത്വഭോക്തൃത്വഖലത്വമത്തതാ-
ജഡത്വബദ്ധത്വവിമുക്തതാദയഃ ।
ബുദ്ധേര്വികല്പാ ന തു സംതി വസ്തുതഃ
സ്വസ്മിന്പരേ ബ്രഹ്മണി കേവലേഽദ്വയേ ॥ 510॥
സംതു വികാരാഃ പ്രകൃതേര്ദശധാ ശതധാ സഹസ്രധാ വാപി ।
കിം മേഽസംഗചിതസ്തൈര്ന ഘനഃ ക്വചിദംബരം സ്പൃശതി ॥ 511॥ (പാഠഭേദഃ – തൈഃ കിം മേഽസംഗചിതേര്ന ഹ്യംബുദഡംബരോഽംബരം)
അവ്യക്താദിസ്ഥൂലപര്യംതമേതത്
വിശ്വം യത്രാഭാസമാത്രം പ്രതീതമ് ।
വ്യോമപ്രഖ്യം സൂക്ഷ്മമാദ്യംതഹീനം
ബ്രഹ്മാദ്വൈതം യത്തദേവാഹമസ്മി ॥ 512॥
സര്വാധാരം സര്വവസ്തുപ്രകാശം
സര്വാകാരം സര്വഗം സര്വശൂന്യമ് ।
നിത്യം ശുദ്ധം നിശ്ചലം നിര്വികല്പം (പാഠഭേദഃ – നിഷ്കലം)
ബ്രഹ്മാദ്വൈതം യത്തദേവാഹമസ്മി ॥ 513॥
യത്പ്രത്യസ്താശേഷമായാവിശേഷം
പ്രത്യഗ്രൂപം പ്രത്യയാഗമ്യമാനമ് ।
സത്യജ്ഞാനാനംതമാനംദരൂപം
ബ്രഹ്മാദ്വൈതം യത്തദേവാഹമസ്മി ॥ 514॥
നിഷ്ക്രിയോഽസ്മ്യവികാരോഽസ്മി
നിഷ്കലോഽസ്മി നിരാകൃതിഃ ।
നിര്വികല്പോഽസ്മി നിത്യോഽസ്മി
നിരാലംബോഽസ്മി നിര്ദ്വയഃ ॥ 515॥
സര്വാത്മകോഽഹം സര്വോഽഹം സര്വാതീതോഽഹമദ്വയഃ ।
കേവലാഖംഡബോധോഽഹമാനംദോഽഹം നിരംതരഃ ॥ 516॥
സ്വാരാജ്യസാമ്രാജ്യവിഭൂതിരേഷാ
ഭവത്കൃപാശ്രീമഹിമപ്രസാദാത് ।
പ്രാപ്താ മയാ ശ്രീഗുരവേ മഹാത്മനേ
നമോ നമസ്തേഽസ്തു പുനര്നമോഽസ്തു ॥ 517॥
മഹാസ്വപ്നേ മായാകൃതജനിജരാമൃത്യുഗഹനേ
ഭ്രമംതം ക്ലിശ്യംതം ബഹുലതരതാപൈരനുദിനമ് । (പാഠഭേദഃ – രനുകലമ്)
അഹംകാരവ്യാഘ്രവ്യഥിതമിമമത്യംതകൃപയാ
പ്രബോധ്യ പ്രസ്വാപാത്പരമവിതവാന്മാമസി ഗുരോ ॥ 518॥
നമസ്തസ്മൈ സദൈകസ്മൈ കസ്മൈചിന്മഹസേ നമഃ । (പാഠഭേദഃ – സദേകസ്മൈ നമശ്ചിന്മഹസേ മുഹുഃ)
യദേതദ്വിശ്വരൂപേണ രാജതേ ഗുരുരാജ തേ ॥ 519॥
ഇതി നതമവലോക്യ ശിഷ്യവര്യം
സമധിഗതാത്മസുഖം പ്രബുദ്ധതത്ത്വമ് ।
പ്രമുദിതഹൃദയം സ ദേശികേംദ്രഃ (പാഠഭേദഃ – ഹൃദയഃ)
പുനരിദമാഹ വചഃ പരം മഹാത്മാ ॥ 520॥
ബ്രഹ്മപ്രത്യയസംതതിര്ജഗദതോ ബ്രഹ്മൈവ തത്സര്വതഃ (പാഠഭേദഃ – സത്സര്വതഃ)
പശ്യാധ്യാത്മദൃശാ പ്രശാംതമനസാ സര്വാസ്വവസ്ഥാസ്വപി ।
രൂപാദന്യദവേക്ഷിതം കിമഭിതശ്ചക്ഷുഷ്മതാം ദൃശ്യതേ (പാഠഭേദഃ – വിദ്യതേ)
തദ്വദ്ബ്രഹ്മവിദഃ സതഃ കിമപരം ബുദ്ധേര്വിഹാരാസ്പദമ് ॥ 521॥
കസ്താം പരാനംദരസാനുഭൂതി-
മൃത്സൃജ്യ ശൂന്യേഷു രമേത വിദ്വാന് । (പാഠഭേദഃ – മുത്സൃജ്യ
ചംദ്രേ മഹാഹ്ലാദിനി ദീപ്യമാനേ)
ചിത്രേംദുമാലോകയിതും ക ഇച്ഛേത് ॥ 522॥
അസത്പദാര്ഥാനുഭവേന കിംചിന്
ന ഹ്യസ്തി തൃപ്തിര്ന ച ദുഃഖഹാനിഃ ।
തദദ്വയാനംദരസാനുഭൂത്യാ
തൃപ്തഃ സുഖം തിഷ്ഠ സദാത്മനിഷ്ഠയാ ॥ 523॥
സ്വമേവ സര്വഥാ പശ്യന്മന്യമാനഃ സ്വമദ്വയമ് । (പാഠഭേദഃ – സര്വതഃ)
സ്വാനംദമനുഭുംജാനഃ കാലം നയ മഹാമതേ ॥ 524॥
അഖംഡബോധാത്മനി നിര്വികല്പേ
വികല്പനം വ്യോമ്നി പുരപ്രകല്പനമ് ।
തദദ്വയാനംദമയാത്മനാ സദാ
ശാംതിം പരാമേത്യ ഭജസ്വ മൌനമ് ॥ 525॥
തൂഷ്ണീമവസ്ഥാ പരമോപശാംതിഃ
ബുദ്ധേരസത്കല്പവികല്പഹേതോഃ ।
ബ്രഹ്മാത്മനോ ബ്രഹ്മവിദോ മഹാത്മനോ
യത്രാദ്വയാനംദസുഖം നിരംതരമ് ॥ 526॥
നാസ്തി നിര്വാസനാന്മൌനാത്പരം സുഖകൃദുത്തമമ് ।
വിജ്ഞാതാത്മസ്വരൂപസ്യ സ്വാനംദരസപായിനഃ ॥ 527॥
ഗച്ഛംസ്തിഷ്ഠന്നുപവിശംഛയാനോ വാഽന്യഥാപി വാ ।
യഥേച്ഛയാ വസേദ്വിദ്വാനാത്മാരാമഃ സദാ മുനിഃ ॥ 528॥
ന ദേശകാലാസനദിഗ്യമാദി-
ലക്ഷ്യാദ്യപേക്ഷാഽപ്രതിബദ്ധവൃത്തേഃ । (പാഠഭേദഃ – പ്രതിബദ്ധ
സംസിദ്ധതത്ത്വസ്യ മഹാത്മനോഽസ്തി)
സ്വവേദനേ കാ നിയമാദ്യവസ്ഥാ ॥ 529॥
ഘടോഽയമിതി വിജ്ഞാതും നിയമഃ കോഽന്വവേക്ഷതേ । (പാഠഭേദഃ – അപേക്ഷ്യതേ)
വിനാ പ്രമാണസുഷ്ഠുത്വം യസ്മിന്സതി പദാര്ഥധീഃ ॥ 530॥
അയമാത്മാ നിത്യസിദ്ധഃ പ്രമാണേ സതി ഭാസതേ ।
ന ദേശം നാപി വാ കാലം ന ശുദ്ധിം വാപ്യപേക്ഷതേ ॥ 531॥
ദേവദത്തോഽഹമിത്യേതദ്വിജ്ഞാനം നിരപേക്ഷകമ് ।
തദ്വദ്ബ്രഹ്മവിദോഽപ്യസ്യ ബ്രഹ്മാഹമിതി വേദനമ് ॥ 532॥
ഭാനുനേവ ജഗത്സര്വം ഭാസതേ യസ്യ തേജസാ ।
അനാത്മകമസത്തുച്ഛം കിം നു തസ്യാവഭാസകമ് ॥ 533॥
വേദശാസ്ത്രപുരാണാനി ഭൂതാനി സകലാന്യപി ।
യേനാര്ഥവംതി തം കിന്നു വിജ്ഞാതാരം പ്രകാശയേത് ॥ 534॥
ഏഷ സ്വയംജ്യോതിരനംതശക്തിഃ
ആത്മാഽപ്രമേയഃ സകലാനുഭൂതിഃ ।
യമേവ വിജ്ഞായ വിമുക്തബംധോ
ജയത്യയം ബ്രഹ്മവിദുത്തമോത്തമഃ ॥ 535॥
ന ഖിദ്യതേ നോ വിഷയൈഃ പ്രമോദതേ
ന സജ്ജതേ നാപി വിരജ്യതേ ച ।
സ്വസ്മിന്സദാ ക്രീഡതി നംദതി സ്വയം
നിരംതരാനംദരസേന തൃപ്തഃ ॥ 536॥
ക്ഷുധാം ദേഹവ്യഥാം ത്യക്ത്വാ ബാലഃ ക്രീഡതി വസ്തുനിഃ । (പാഠഭേദഃ – വസ്തുനി)
തഥൈവ വിദ്വാന് രമതേ നിര്മമോ നിരഹം സുഖീ ॥ 537॥
ചിംതാശൂന്യമദൈന്യഭൈക്ഷമശനം പാനം സരിദ്വാരിഷു
സ്വാതംത്ര്യേണ നിരംകുശാ സ്ഥിതിരഭീര്നിദ്രാ ശ്മശാനേ വനേ ।
വസ്ത്രം ക്ഷാലനശോഷണാദിരഹിതം ദിഗ്വാസ്തു ശയ്യാ മഹീ
സംചാരോ നിഗമാംതവീഥിഷു വിദാം ക്രീഡാ പരേ ബ്രഹ്മണി ॥ 538॥
വിമാനമാലംബ്യ ശരീരമേതദ്
ഭുനക്ത്യശേഷാന്വിഷയാനുപസ്ഥിതാന് ।
പരേച്ഛയാ ബാലവദാത്മവേത്താ
യോഽവ്യക്തലിംഗോഽനനുഷക്തബാഹ്യഃ ॥ 539॥
ദിഗംബരോ വാപി ച സാംബരോ വാ
ത്വഗംബരോ വാപി ചിദംബരസ്ഥഃ ।
ഉന്മത്തവദ്വാപി ച ബാലവദ്വാ
പിശാചവദ്വാപി ചരത്യവന്യാമ് ॥ 540॥
കാമാന്നിഷ്കാമരൂപീ സംശ്ചരത്യേകചരോ മുനിഃ । (പാഠഭേദഃ – കാമാന്നീ കാമരൂപീ)
സ്വാത്മനൈവ സദാ തുഷ്ടഃ സ്വയം സര്വാത്മനാ സ്ഥിതഃ ॥ 541॥
ക്വചിന്മൂഢോ വിദ്വാന് ക്വചിദപി മഹാരാജവിഭവഃ
ക്വചിദ്ഭ്രാംതഃ സൌമ്യഃ ക്വചിദജഗരാചാരകലിതഃ ।
ക്വചിത്പാത്രീഭൂതഃ ക്വചിദവമതഃ ക്വാപ്യവിദിതഃ
ചരത്യേവം പ്രാജ്ഞഃ സതതപരമാനംദസുഖിതഃ ॥ 542॥
നിര്ധനോഽപി സദാ തുഷ്ടോഽപ്യസഹായോ മഹാബലഃ ।
നിത്യതൃപ്തോഽപ്യഭുംജാനോഽപ്യസമഃ സമദര്ശനഃ ॥ 543॥
അപി കുര്വന്നകുര്വാണശ്ചാഭോക്താ ഫലഭോഗ്യപി ।
ശരീര്യപ്യശരീര്യേഷ പരിച്ഛിന്നോഽപി സര്വഗഃ ॥ 544॥
അശരീരം സദാ സംതമിമം ബ്രഹ്മവിദം ക്വചിത് ।
പ്രിയാപ്രിയേ ന സ്പൃശതസ്തഥൈവ ച ശുഭാശുഭേ ॥ 545॥
സ്ഥൂലാദിസംബംധവതോഽഭിമാനിനഃ
സുഖം ച ദുഃഖം ച ശുഭാശുഭേ ച ।
വിധ്വസ്തബംധസ്യ സദാത്മനോ മുനേഃ
കുതഃ ശുഭം വാഽപ്യശുഭം ഫലം വാ ॥ 546॥
തമസാ ഗ്രസ്തവദ്ഭാനാദഗ്രസ്തോഽപി രവിര്ജനൈഃ ।
ഗ്രസ്ത ഇത്യുച്യതേ ഭ്രാംത്യാം ഹ്യജ്ഞാത്വാ വസ്തുലക്ഷണമ് ॥ 547॥ (പാഠഭേദഃ – ഭ്രാംത്യാ)
തദ്വദ്ദേഹാദിബംധേഭ്യോ വിമുക്തം ബ്രഹ്മവിത്തമമ് ।
പശ്യംതി ദേഹിവന്മൂഢാഃ ശരീരാഭാസദര്ശനാത് ॥ 548॥
അഹിര്നിര്ല്വയനീം വായം മുക്ത്വാ ദേഹം തു തിഷ്ഠതി । (പാഠഭേദഃ – അഹിനി)
ഇതസ്തതശ്ചാല്യമാനോ യത്കിംചിത്പ്രാണവായുനാ ॥ 549॥
സ്ത്രോതസാ നീയതേ ദാരു യഥാ നിമ്നോന്നതസ്ഥലമ് ।
ദൈവേന നീയതേ ദേഹോ യഥാകാലോപഭുക്തിഷു ॥ 550॥
പ്രാരബ്ധകര്മപരികല്പിതവാസനാഭിഃ
സംസാരിവച്ചരതി ഭുക്തിഷു മുക്തദേഹഃ ।
സിദ്ധഃ സ്വയം വസതി സാക്ഷിവദത്ര തൂഷ്ണീം
ചക്രസ്യ മൂലമിവ കല്പവികല്പശൂന്യഃ ॥ 551॥
നൈവേംദ്രിയാണി വിഷയേഷു നിയുംക്ത ഏഷ
നൈവാപയുംക്ത ഉപദര്ശനലക്ഷണസ്ഥഃ ।
നൈവ ക്രിയാഫലമപീഷദവേക്ഷതേ സ (പാഠഭേദഃ – അപീഷദപേക്ഷതേ സഃ)
സ്വാനംദസാംദ്രരസപാനസുമത്തചിത്തഃ ॥ 552॥
ലക്ഷ്യാലക്ഷ്യഗതിം ത്യക്ത്വാ യസ്തിഷ്ഠേത്കേവലാത്മനാ ।
ശിവ ഏവ സ്വയം സാക്ഷാദയം ബ്രഹ്മവിദുത്തമഃ ॥ 553॥
ജീവന്നേവ സദാ മുക്തഃ കൃതാര്ഥോ ബ്രഹ്മവിത്തമഃ ।
ഉപാധിനാശാദ്ബ്രഹ്മൈവ സന് ബ്രഹ്മാപ്യേതി നിര്ദ്വയമ് ॥ 554॥
ശൈലൂഷോ വേഷസദ്ഭാവാഭാവയോശ്ച യഥാ പുമാന് ।
തഥൈവ ബ്രഹ്മവിച്ഛ്രേഷ്ഠഃ സദാ ബ്രഹ്മൈവ നാപരഃ ॥ 555॥
യത്ര ക്വാപി വിശീര്ണം സത്പര്ണമിവ തരോര്വപുഃ പതതാത് । (പാഠഭേദഃ – വിശീര്ണം പര്ണമിവ)
ബ്രഹ്മീഭൂതസ്യ യതേഃ പ്രാഗേവ തച്ചിദഗ്നിനാ ദഗ്ധമ് ॥ 556॥
സദാത്മനി ബ്രഹ്മണി തിഷ്ഠതോ മുനേഃ
പൂര്ണാഽദ്വയാനംദമയാത്മനാ സദാ ।
ന ദേശകാലാദ്യുചിതപ്രതീക്ഷാ
ത്വങ്മാംസവിട്പിംഡവിസര്ജനായ ॥ 557॥
ദേഹസ്യ മോക്ഷോ നോ മോക്ഷോ ന ദംഡസ്യ കമംഡലോഃ ।
അവിദ്യാഹൃദയഗ്രംഥിമോക്ഷോ മോക്ഷോ യതസ്തതഃ ॥ 558॥
കുല്യായാമഥ നദ്യാം വാ ശിവക്ഷേത്രേഽപി ചത്വരേ ।
പര്ണം പതതി ചേത്തേന തരോഃ കിം നു ശുഭാശുഭമ് ॥ 559॥
പത്രസ്യ പുഷ്പസ്യ ഫലസ്യ നാശവദ്-
ദേഹേംദ്രിയപ്രാണധിയാം വിനാശഃ ।
നൈവാത്മനഃ സ്വസ്യ സദാത്മകസ്യാ-
നംദാകൃതേര്വൃക്ഷവദസ്തി ചൈഷഃ ॥ 560॥ (പാഠഭേദഃ – വദാസ്ത ഏഷഃ)
പ്രജ്ഞാനഘന ഇത്യാത്മലക്ഷണം സത്യസൂചകമ് ।
അനൂദ്യൌപാധികസ്യൈവ കഥയംതി വിനാശനമ് ॥ 561॥
അവിനാശീ വാ അരേഽയമാത്മേതി ശ്രുതിരാത്മനഃ ।
പ്രബ്രവീത്യവിനാശിത്വം വിനശ്യത്സു വികാരിഷു ॥ 562॥
പാഷാണവൃക്ഷതൃണധാന്യകഡംകരാദ്യാ (പാഠഭേദഃ – കടാംബരാദ്യാ)
ദഗ്ധാ ഭവംതി ഹി മൃദേവ യഥാ തഥൈവ ।
ദേഹേംദ്രിയാസുമന ആദി സമസ്തദൃശ്യം
ജ്ഞാനാഗ്നിദഗ്ധമുപയാതി പരാത്മഭാവമ് ॥ 563॥
വിലക്ഷണം യഥാ ധ്വാംതം ലീയതേ ഭാനുതേജസി ।
തഥൈവ സകലം ദൃശ്യം ബ്രഹ്മണി പ്രവിലീയതേ ॥ 564॥
ഘടേ നഷ്ടേ യഥാ വ്യോമ വ്യോമൈവ ഭവതി സ്ഫുടമ് ।
തഥൈവോപാധിവിലയേ ബ്രഹ്മൈവ ബ്രഹ്മവിത്സ്വയമ് ॥ 565॥
ക്ഷീരം ക്ഷീരേ യഥാ ക്ഷിപ്തം തൈലം തൈലേ ജലം ജലേ ।
സംയുക്തമേകതാം യാതി തഥാഽഽത്മന്യാത്മവിന്മുനിഃ ॥ 566॥
ഏവം വിദേഹകൈവല്യം സന്മാത്രത്വമഖംഡിതമ് ।
ബ്രഹ്മഭാവം പ്രപദ്യൈഷ യതിര്നാവര്തതേ പുനഃ ॥ 567॥
സദാത്മൈകത്വവിജ്ഞാനദഗ്ധാവിദ്യാദിവര്ഷ്മണഃ ।
അമുഷ്യ ബ്രഹ്മഭൂതത്വാദ് ബ്രഹ്മണഃ കുത ഉദ്ഭവഃ ॥ 568॥
മായാക്ലൃപ്തൌ ബംധമോക്ഷൌ ന സ്തഃ സ്വാത്മനി വസ്തുതഃ ।
യഥാ രജ്ജൌ നിഷ്ക്രിയായാം സര്പാഭാസവിനിര്ഗമൌ ॥ 569॥
ആവൃതേഃ സദസത്ത്വാഭ്യാം വക്തവ്യേ ബംധമോക്ഷണേ ।
നാവൃതിര്ബ്രഹ്മണഃ കാചിദന്യാഭാവാദനാവൃതമ് ।
യദ്യസ്ത്യദ്വൈതഹാനിഃ സ്യാദ് ദ്വൈതം നോ സഹതേ ശ്രുതിഃ ॥ 570॥
ബംധംച മോക്ഷംച മൃഷൈവ മൂഢാ
ബുദ്ധേര്ഗുണം വസ്തുനി കല്പയംതി ।
ദൃഗാവൃതിം മേഘകൃതാം യഥാ രവൌ
യതോഽദ്വയാഽസംഗചിദേതദക്ഷരമ് ॥ 571॥ (പാഠഭേദഃ – ചിദേകമക്ഷരമ്)
അസ്തീതി പ്രത്യയോ യശ്ച യശ്ച നാസ്തീതി വസ്തുനി ।
ബുദ്ധേരേവ ഗുണാവേതൌ ന തു നിത്യസ്യ വസ്തുനഃ ॥ 572॥
അതസ്തൌ മായയാ ക്ലൃപ്തൌ ബംധമോക്ഷൌ ന ചാത്മനി ।
നിഷ്കലേ നിഷ്ക്രിയേ ശാംതേ നിരവദ്യേ നിരംജനേ ।
അദ്വിതീയേ പരേ തത്ത്വേ വ്യോമവത്കല്പനാ കുതഃ ॥ 573॥
ന നിരോധോ ന ചോത്പത്തിര്ന ബദ്ധോ ന ച സാധകഃ ।
ന മുമുക്ഷുര്ന വൈ മുക്ത ഇത്യേഷാ പരമാര്ഥതാ ॥ 574॥
സകലനിഗമചൂഡാസ്വാംതസിദ്ധാംതരൂപം
പരമിദമതിഗുഹ്യം ദര്ശിതം തേ മയാദ്യ ।
അപഗതകലിദോഷം കാമനിര്മുക്തബുദ്ധിം (പാഠഭേദഃ – ബുദ്ധിഃ)
സ്വസുതവദസകൃത്ത്വാം ഭാവയിത്വാ മുമുക്ഷുമ് ॥ 575॥
ഇതി ശ്രുത്വാ ഗുരോര്വാക്യം പ്രശ്രയേണ കൃതാനതിഃ ।
സ തേന സമനുജ്ഞാതോ യയൌ നിര്മുക്തബംധനഃ ॥ 576॥
ഗുരുരേവ സദാനംദസിംധൌ നിര്മഗ്നമാനസഃ । (പാഠഭേദഃ – ഗുരുരേഷ)
പാവയന്വസുധാം സര്വാം വിചചാര നിരംതരഃ ॥ 577॥
ഇത്യാചാര്യസ്യ ശിഷ്യസ്യ സംവാദേനാത്മലക്ഷണമ് ।
നിരൂപിതം മുമുക്ഷൂണാം സുഖബോധോപപത്തയേ ॥ 578॥
ഹിതമിദമുപദേശമാദ്രിയംതാം
വിഹിതനിരസ്തസമസ്തചിത്തദോഷാഃ ।
ഭവസുഖവിരതാഃ പ്രശാംതചിത്താഃ (പാഠഭേദഃ – സുഖവിമുഖാഃ)
ശ്രുതിരസികാ യതയോ മുമുക്ഷവോ യേ ॥ 579॥
സംസാരാധ്വനി താപഭാനുകിരണപ്രോദ്ഭൂതദാഹവ്യഥാ-
ഖിന്നാനാം ജലകാംക്ഷയാ മരുഭുവി ഭ്രാംത്യാ പരിഭ്രാമ്യതാമ് ।
അത്യാസന്നസുധാംബുധിം സുഖകരം ബ്രഹ്മാദ്വയം ദര്ശയ-
ത്യേഷാ ശംകരഭാരതീ വിജയതേ നിര്വാണസംദായിനീ ॥ 580॥
॥ ഇതി ശംകരാചാര്യവിരചിതം വിവേകചൂഡാമണിഃ ॥
॥ ഓം തത്സത് ॥
********